Morgunblaðið - 08.04.2001, Blaðsíða 26

L
YKILLINN að góðum
árangri er að velja
réttu sjúklingana í að-
gerðina,“ segir Finn-
bogi Jakobsson, tauga-
læknir á Landspítala Fossvogi,
Grensásdeild, hugsi og útskýrir að
aðgerð í því skyni að koma fyrir
gangráði í brjósti og rafskautum í
heila gagnist ekki öllum parkin-
sons-sjúklingum jafn vel. „Með
nokkurri einföldun er hægt að
segja að aðgerðin gagnist einkum
þremur hópum, þ.e. ungum sjúk-
lingum með mikinn skjálfta, sjúk-
lingum með áberandi skjálfta öðr-
um megin í líkamanum og síðast en
ekki síst sjúklingum með miklar yf-
irhreyfingar af langri lyfjameðferð.
Fyrsta skrefið er að taugasérfræð-
ingur sjúklingsins meti hvort hann
komi til greina fyrir aðgerðina.
Með því er bæði átt við líkamlega
og andlega því að aðgerðinni fylgir
talsvert andlegt álag. Ýmislegt spil-
ar auðvitað inn í ákvörðunina og
dæmi eru um að ákveðið sé að
byrja á því að fullreyna fyrst
ákveðin lyf.“
Eftir að sjúklingurinn hefur ver-
ið talinn koma til greina er hann
lagður inn á Grensásdeild í fimm
daga til frekari rannsókna. „Hér,“
segir Finnbogi og vísar til Grens-
ásdeildarinnar, „tekur við honum
svokallað parkinsons-teymi. Hjúkr-
unarfræðingur skráir niður ein-
kenni parkinsons-sjúkdómsins,
sjúkraþjálfi metur hreyfigetu, iðju-
þjálfi metur almenna starfsfærni
og talmeinafræðingur hugar að
röddinni og kyngingu. Sumir park-
insons-sjúklingar eiga nefnilega við
kyngingarerfiðleika að stríða. Ekki
má heldur gleyma því að taugasál-
fræðingur metur vitræna getu á
borð við minni enda er minnis-
skerðing einn af áhættuþáttum að-
gerðarinnar,“ segir hann og tekur
fram að að sjálfsögðu séu hann
sjálfur og Garðar Guðmundsson,
heilaskurðlæknir á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur í Fossvogi, hluti af
teyminu. „Við metum sjúklinginn
með tilliti til sjálfrar aðgerðarinnar
og reynum að tryggja að hann geri
sér raunhæfar væntingar um ár-
angurinn.“
Saga frá 1948
Garðar upplýsir að í raun sé
hægt að rekja sögu svipaðra að-
gerða allt til ársins 1948. „Fyrsta
brennsluaðgerðin til að stemma
stigu við ofvirkni í ákveðnum
kjörnum í heilanum var gerð árið
1948. Aðgerðunum var haldið
áfram þar til l-dópamínið kom til
sögunnar á 7. áratugnum. Lyfið
sýndi góða verkun í byrjun og bein
afleiðing af því var að aðgerðafjöldi
datt niður í 7 til 10 ár. Þegar í ljós
kom að lyfið stóð ekki undir vænt-
ingum til langframa jókst aftur
áhugi á aðgerðum. Tölvutæknin
hefur blásið lífi í framfarirnar á
allra síðustu árum. Tæknin hefur
verið þróuð áfram og fætt af sér
svokallaða hnitastunguaðferð.“
Undir lok rannsóknarinnar á
Grensásdeildinni fá sjúklingarnir
að vita hvort að hnitastunga kemur
til greina og ef svo er hvenær hag-
stæðast sé að framkvæma hana
miðað við einkenni sjúkdómsins.
„Fyrir aðgerðina þurfum við að fá
afar nákvæma mynd af því hvernig
heilinn lítur út. Sjúklingurinn þarf
að fara í tvenns konar myndatöku.
Fyrri myndatakan er segulómun af
heila á Landspítala við Hringbraut.
Segulómunin er gerð í svæfingu og
upplýsingarnar fara beint í sér-
staka aðgerðartölvu. Seinni mynda-
takan er sneiðmyndataka og fer
fram á Landspítala í Fossvogi að
morgni aðgerðardagsins. Títaníum-
rammi er í staðdeyfingu skrúfaður
með fjórum skrúfum inn í höfuð
sjúklingsins til að taka myndina og
upplýsingarnar fara beint inn í að-
gerðartölvuna eins og segulómun-
in,“ segir Garðar og útskýrir að í
rauninni sé sneiðmyndinni varpað
yfir segulómunarmyndina. „Með
því móti fáum við nægilega skýra
mynd af heilanum til að gera okkur
grein fyrir því hvar rafskautin
verða að liggja til að slá á einkenn-
in. Aðgerðartölvan gefur okkur síð-
an upp hnitin í þrívídd til að hægt
sé að halda áfram og gera sjálfa að-
gerðina.“
Dramatísk stund
Garðar útskýrir hlutverk þeirra
Finnboga í aðgerðinni. „Ég bora
gat efst í hauskúpuna og renni raf-
skautunum niður í heilann. Á með-
an heldur Finnbogi utan um aðra
hönd sjúklingsins til að getað áttað
sig á því hvenær einkenni sjúk-
dómsins fara að þverra, þ.e. stíf-
leikinn og svokallaður tannhjóls-
skjálfti,“ segir hann. „Ég finn alveg
greinilega fyrir því þegar rafskaut-
in fara að hafa áhrif,“ segir Finn-
bogi og játar því að stundin geti
orðið býsna dramatísk. „Enda ekk-
ert skrítið því fyrstu viðbrögðin
gefa ákveðna vísbendingu um hvort
að hægt sé að búast við árangri í
kjölfar aðgerðarinnar. Stundum
hleypum við jafnvel á smá straumi
til þess að athuga hvort að raf-
Gangráður og rafskaut til að slá á einkenni parkinsons-sjúkdómsins
Lykillinn að
góðum árangri
að velja réttu
sjúklingana
Þrjár aðgerðir í því skyni að slá á einkenni parkinsons-sjúkdóms-
ins með ígræðslu gangráðs og rafskauta hafa verið framkvæmdar
hér á landi. Anna G. Ólafsdóttir komst að því að samningur um
fjármögnun gerir Garðari Guðmundssyni heilaskurðlækni og
Finnboga Jakobssyni taugalækni kleift að halda aðgerðunum
áfram með skipulögðum hætti. Þrjátíu manns eru á biðlista eftir
því að komast í aðgerðina. Dagur parkinsons-sjúklinga er 11. apríl.
Myndin sýnir hvernig gangráðum og rafskautum hefur verið komið fyrir hjá
parkinsons-sjúklingi í aðgerðinni.
Læknar búa sig undir að bora í gegnum hauskúpuna og koma rafskautum fyrir.
Hér sést hvernig rafskautin liggja í heilanum.
26 SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ