Morgunblaðið - 21.04.2001, Side 34

34 LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VERKFALL um sjö þús-und sjómanna í landinuhefur nú staðið sam-fleytt í þrjár vikur og
áhrifa þess er farið að gæta víða í
þjóðfélaginu af fullum þunga. Verk-
efnalausum fiskvinnslustöðvum fer
fjölgandi og hið sama er að sjálf-
sögðu að segja um starfsfólk þeirra.
Talsmaður fiskvinnslustöðva telur
að af um sex þúsund ársstörfum í
fiskvinnslu sé verkfallið farið að
hafa áhrif á um fjögur þúsund störf
og enn fleira fiskvinnslufólk. Smá-
bátarnir hafa að vísu fiskað vel,
enda viðrað vel til þeirra veiða að
undanförnu, en þeir geta vit-
anlega ekki haldið uppi jafn-
mörgum störfum í fisk-
vinnslunni og bátar stærri
en 12 tonn sem verkfallið
miðast við.
Fiskvinnslufólki fjölgar
sem fer á atvinnuleysisbæt-
ur, eftir að mörg fyrirtæki
hafa gefist upp á að halda
því á launaskrá. Önnur fyr-
irtæki hafa sett sitt fólk
beint á atvinnuleysisskrá.
Margfeldisáhrif verkfallsins
eru einnig töluverð þar sem
fjölmörg fyrirtæki byggja
afkomu sína á þjónustu við
útgerðar- og fiskvinnslufyr-
irtæki. Aukin svartsýni ríkir
um lausn deilunnar eftir að
slitnaði upp úr í samninga-
viðræðum á fimmtudag og
hefur nýr fundur ekki verið
boðaður. Fisksölufyrirtæk-
in, einkum þau er selja
ferskan fisk á erlendum
mörkuðum, eru farin að
ókyrrast enda veiðar á út-
hafskarfa að hefjast á
Reykjaneshrygg þar sem milljarða
króna verðmæti er í húfi. Útflutn-
ingsverðmæti úthafskarfans nam á
síðasta ári um 3,5 milljörðum
króna. Þá styttist í að veiðar á teg-
undum eins og kolmunna, steinbít,
humar og síld eigi að hefjast.
Samkvæmt upplýsingum frá
Vinnumálastofnun í gær var búið
að skrá nokkur hundruð manns úr
fiskvinnslunni á atvinnuleysisskrá
um allt land. Síðdegis í gær voru
ekki komnar staðfestar upplýsing-
ar úr öllum landshlutum en aðeins
frá Austurlandi bárust beiðnir frá
fjórum stórum fiskvinnslufyrir-
tækjum um að setja alls um 300
manns á atvinnuleysisskrá. Fleiri
tilkynningar voru sagðar á leiðinni
úr fjórðungnum eftir helgi. Frá
Vesturlandi bárust tilkynningar í
gær um 70 manns á atvinnuleys-
isskrá á Grundarfirði.
Að sögn Gissurar Péturssonar,
forstjóra Vinnumálastofnunar, má
reikna með að í næstu viku verði á
annað þúsund manns í fiskvinnslu
komið á atvinnuleysisskrá. Talið er
að Atvinnuleysistryggingasjóður
muni greiða um 450 milljónir króna
í atvinnuleysisbætur til fiskvinnslu-
fólks, miðað við að verkfallið standi
í einn mánuð.
Enn svigrúm til að
bæta upp veiðitapið
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, segir að sjó-
mannaverkfallið sé þeg-
ar farið að valda mikilli
röskun í atvinnugrein-
inni, bæði hjá fyrirtækj-
unum og starfsfólki
þeirra. Hins vegar telur
hann áhrifin á þjóðarbú-
ið ekki alvarleg það sem
af er. Ekki sé ástæða til að hafa
verulegar áhyggjur fyrr en verk-
fallið sé komið langt fram í maí-
mánuð.
„Við teljum að hægt verði að ná
inn afla í flestum kvótabundnum
fisktegundum sem veiðast allt árið.
Ég tel svigrúm vera enn um sinn til
að bæta upp veiðitapið. Áhyggjur
eru ekki komnar upp vegna mark-
aðanema í afmörkuðum tegundum.
Birgðir voru til af frystum fiski og
mesta eftirspurnin í saltfiski er að
verða liðin. Eftir því sem lengra líð-
ur á verkfallið fara áhyggjur manna
vaxandi, án þess að ég vilji dagsetja
það hvað þjóðarbúið þolir verkfall í
langan tíma. Smám saman versnar
ástandið og teflir framhaldinu í
meiri tvísýnu. Ef verkfallið dregst
fram eftir maí gæti það farið að
hafa veruleg áhrif á útflutnings-
framleiðsluna,“ segir Þórður.
Víðast hvar stopp
í frystingunni
Arnar Sigurmundsson, formaður
Samtaka fiskvinnslustöðva, segir
að nú fyrst um þessa helgi sé farið
að bera verulega á áhrifum verk-
fallsins á fiskvinnslustöðvarnar.
„Ef horft er yfir sviðið þá byrjaði
þetta á mjöl- og lýsisvinnslunni.
Loðnuvertíðinni tókst að ljúka og
fram að þessu hafa áhrifin þar verið
lítil. Eftir að vinnslu lýkur hafa
nokkur viðhaldsverkefni tekið við.
En þegar fer að koma fram á vor og
sumar þá minnkar umfangið þar. Í
saltfiskvinnslu hafa einhver verk-
efni verið til staðar hjá þeim fyr-
irtækjum sem áttu töluvert ópakk-
að af fiski. Sum hafa verið að kaupa
fisk á mörkuðunum en áhrif verk-
fallsins eru að koma fram núna af
fullum þunga. Það er ýmist búið að
senda hluta af starfs-
fólkinu heim eða verið
að því þessa dagana,“
segir Arnar.
Að sögn Arnars hefur
smábátunum tekist að
útvega afla fyrir þau
fyrirtæki sem flytja fisk
beint út með flugi. Að jafnaði hafa á
bilinu 400-500 smábátar verið á sjó
á degi hverjum. Þá hefur rækju-
vinnsla verið í lágmarki vegna erf-
iðleika í rekstri og verkefnin að
auki lítil.
„Eftir stendur að hjá stærstum
hluta fiskvinnslunnar, frystingunni,
er víðast hvar orðið stopp.
því farið að koma fram me
þunga. Auðvitað er verkfa
að bitna á fyrirtækjum í g
almennt og ekki síður á st
inu. Fram að páskum virk
meira eins og langt páska
eftir páska eru menn farnir
meira fyrir verkfallinu. Og
ustu atburði í samningav
um gætir mikillar svartsýn
deilunnar. Mörg fyrirtæ
haldið fólki á launaskrá í þ
að deilan myndi leysast u
helgi. Fiskvinnslufólki sem
vinnuleysisbætur mun þv
verulega á næstu dögum
Arnar.
Að hans mati lagði for
manna með of mikið af sta
borðs í sinni kröfugerð. Þ
koma á daginn. Í stað þess
urnýja kjarasamninga me
um hætti og aðrar stéttir
menn ætlað að umbylta
verðmyndunarkerfi. „Sum
helst um leið breyta fiskvei
unarkerfinu í samningunum
gætu. Þetta er að torvel
deilunnar. Staðan er afar
fátt virðist vera til ráða. Ég
ið í hópi þeirra sem hafa la
upp úr því að deilunni lj
kjarasamningum. Ég er
um að þessi mánuður s
ónýtur og litlu skipti þó
setjist niður næstu daga
saman. Mánaðamótin verð
áður en við vitum af,“
segir Arnar.
Fiskvinnslufólki
mismunað
Aðalsteinn Baldurs-
son, formaður matvæla-
sviðs hjá Starfsgreina-
sambandi Íslands, fer með
fiskvinnslufólks. Hann seg
alvarlegar áhyggjur af stö
sjómannadeilunni og v
áhrifum á atvinnuöryg
vinnslufólks. Aðalsteinn be
í dag séu á bilinu 8–9 þúsun
að vinna þau 5–6 þúsund
Sjómannaverkfallið hefur nú staðið samf
Áhrifin að koma
með fullum þu
Sjómannaverkfallið er farið að hafa áh
um fjögur þúsund af sex þúsund ársst
um í fiskvinnslu. Fiskvinnslufólki á a
vinnuleysisskrá fjölgar stöðugt. Mil
arðaverðmæti af veiðum á úthafskarfa
m.a. í húfi og fisksölufyrirtækin eru f
að ókyrrast. Björn Jóhann Björnsso
kynnti sér áhrif verkfallsins.
Morgunbla
Sífellt fleira starfsfólk í fiskvinnslu fer nú á atvinnuleysisskrá söku
verkfallsins en mörg fyrirtæki hafa haldið sínu fólki á launas
Staða 800 út-
lendinga í fisk-
vinnslu mis-
munandi eftir
fyrirtækjum
VÍSINDI OG FRÉTTIR
HNATTVÆÐING OG BÚSETA
Það virðist stöðugt færast í vöxtað Íslendingar haldi til námsog starfs erlendis og heyrist
að nú sé komin fram hér á landi kyn-
slóð sem láti þjóðerni lítil áhrif hafa
á framtíðaráform og líti öllu heldur á
sig sem borgara í samfélagi heims-
ins. Dæmi um þennan hugsunarhátt
er ef til vill tilvitnun í grein sem
birtist í dagblaðinu International
Herald Tribune á þriðjudag, um nor-
ræna hönnuði þar sem meðal annars
er fjallað um verk íslenskra hönnuða
á norræni farandsamsýningu sem
opnuð verður í Mexíkóborg í næstu
viku. Þar segir að margir hönnuð-
anna, sem eiga verk á sýningunni,
telji það rangt að líta á hönnunar-
menningu sína sem skandinavíska.
Þeim finnist þeir frekar vera hluti af
ungmennamenningu heimsins þar
sem fólk tjáir sig áfellulaust í gegn-
um stíl, hvort sem það býr í Tókýó,
Sydney, London eða Reykjavík.
Á tímum hinnar svokölluðu hnatt-
væðingar eru tálmar, höft og hindr-
anir milli landa smám saman að
hverfa. Vissulega má deila um hinar
ýmsu afleiðingar þessarar þróunar,
en hitt er ljóst að möguleikar ein-
staklingsins hafa aukist og í hinum
vestræna heimi er vart um það að
ræða lengur að samfélagið hneppi
menn í átthagafjötra.
Þessi þróun sýnir hins vegar að nú
sem aldrei fyrr á það að vera keppi-
kefli að efla og bæta lífskjör þannig
að freistandi sé að búa á Íslandi og
hér séu tækifærin ekkert síðri en
annars staðar.
Um leið og það er sagt má heldur
ekki gleyma því að íslenskt þjóð-
félag stendur á ýmsum sviðum
grannþjóðunum framar og í grein,
sem birtist í Morgunblaðinu á skír-
dag undir yfirskriftinni „Allur heim-
urinn er leikvöllurinn“, kemur fram
að útþráin er ekki afleiðing þess að
fólk líti svo á að hér sé ekki búandi.
Enda gætir hnattvæðingarinnar
ekkert síður á Íslandi en annars
staðar í heiminum. Mikilvægt er
hins vegar að tækifærin séu til stað-
ar og má í þeim efnum benda á mik-
ilvægi fyrirtækja á borð við Íslenska
erfðagreiningu sem gefa Íslending-
um erlendis aukinn kost á að snúa
heim án þess að eiga á hættu að sér-
þekking þeirra nýtist ekki.
Í tímaritinu Time var fyrr í mán-
uðinum fjallað um það að ungmenni í
Evrópu litu í auknum mæli á sig sem
Evrópubúa fremur en að koma frá
einstöku landi. Verið getur að þess-
arar tilhneigingar sé farið að gæta
hér, að einhverjir Íslendingar líti
fremur á sig sem Evrópubúa eða
heimsborgara fremur en Íslendinga.
Þeir geta þó ekki verið margir.
Það er í raun akkur fyrir íslenskt
þjóðfélag að Íslendingar fari sem
víðast. Reynslan af því að búa er-
lendis – vera útlendingur – gefur
mikið í aðra hönd og eykur víðsýni.
En það er einnig metnaðarmál að á
tímum hnattvæðingar sé Ísland
sjálfsagður og eðlilegur kostur á
leikvellinum þannig að fólk líti svo á
að það sé akkur að því að kjósa bú-
setu lengst norður í hafi fremur en
að verið sé að færa fórnir. Þannig að
hægt sé að líta á sig sem heimsborg-
ara hvort sem maður býr í Tókýó,
Sydney, London eða Reykjavík.
Fréttir af framförum í vísindumog rannsóknum eru snar þáttur
í almennum fréttaflutningi. Oft og
tíðum er greint frá niðurstöðum
rannsókna sem kveðið er upp úr að
gætu falið í sér lykilinn að lækningu
þrálátra og erfiðra sjúkdóma. Í slík-
um tilfellum hafa fjölmiðlar sjaldn-
ast faglegar forsendur til að leggja
faglegt mat á þær niðurstöður.
Gunnlaugur B. Ólafsson er sjálf-
stætt starfandi fræðimaður og hann
skrifar grein í Morgunblaðið á mið-
vikudag þar sem hann vekur máls á
skorti á sérþekkingu inni á fjölmiðl-
unum og segir að það geti leitt til
einföldunar í fréttaflutningi af nið-
urstöðum rannsókna.
Það er auðvelt að taka undir þetta
og mætti líta svo á að slíkt fyrir-
komulag sé nú þegar til staðar í um-
fjöllun um menningu og listir þar
sem eru annars vegar almenn um-
fjöllun um bækur og listviðburði og
hins vegar skrif gagnrýnenda sem
meta verkið á faglegum forsendum.
Málið vandast hins vegar þegar
farið er að skoða það nánar. Sérhæf-
ing er mikil í vísindum. Gráða í líf-
fræði eða læknisfræði veitir síður en
svo ótakmarkaða allsherjaryfirsýn
yfir alla þætti viðkomandi greinar
þannig að þessi vandi yrði tæplega
leystur með ráðningu eins manns.
Hins vegar mætti hugsa sér að
fjölmiðill hefði hóp sérfræðinga, sem
hægt væri að leita til, á sínum snær-
um. Í litlu vísindasamfélagi er hins
vegar hætt við því að hagsmunir
muni rekast á þegar einn vísinda-
maður á að fara að leggja dóm á verk
annars og þeir hagsmunir þurfa ekki
aðeins að vera faglegir heldur geta
einnig verið fjárhagslegir. Vanda-
mál af þessu tagi eru reyndar síður
en svo háð því að vísindasamfélagið
sé lítið. Erlendis eru hagsmunirnir
ekkert minni og íslensk fyrirtæki
þar sem rannsóknir eru stundaðar
geta blandast í þá baráttu sem þar
er háð. Í umræðunni um vísindaleg-
ar niðurstöður er til dæmis oft og
tíðum talað um að það sé ákveðin
vottun að þær hafi fengist birtar í
hlutlægu vísindatímariti. Það hefur
hins vegar komið í ljós að þau hafa
ekki alltaf bolmagn til að grennslast
fyrir um dulda hagsmuni greinar-
höfunda. Þannig þurfti New Eng-
land Journal of Medicine, eitt virt-
asta vísindatímarit Bandaríkjanna,
nýlega að gangast við því að sumir
höfundar greina í tímaritinu hefðu
haft tengsl við lyfjafyrirtæki sem
þeir hefðu ekki gert ritstjórn tíma-
ritsins grein fyrir. Það er ekki
spurning að fjölmiðlum er ákveðinn
vandi á höndum þegar umfjöllun um
vísindalegar rannsóknir, niðurstöð-
ur og þýðingu þeirra er annars veg-
ar, en það er ekki hlaupið að því að
leysa hann með viðunandi hætti.