Morgunblaðið - 21.04.2001, Qupperneq 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í
Kaliforníu, líkt og svo víða
annars staðar í Banda-
ríkjunum, eru skógar-
eldar mikil ógn. Á hverju
ári berst fjöldi slökkvi-
liðsmanna við eldana, allt frá
syðsta hluta ríkisins til þess
nyrsta. Sú barátta er oft vonlaus,
eldurinn æðir á ógnarhraða og
gleypir allt sem á vegi hans verð-
ur, ekki bara skógana heldur
heilu smábæina og úthverfi
borga. Það er því ekki að furða að
sífellt sé leitað nýrra leiða til að
draga úr hamförunum.
Á þriðjudag bárust fréttir af
nýjasta liðsstyrk slökkviliðsins.
Og það munar ekki lítið um þá
hjálp, ef
marka má um-
fjöllunina.
Liðsstyrk-
urinn er fimm
hundruð geit-
ur, sem
slökkviliðið
sleppir laus-
um þar sem naga þarf gróður nið-
ur í svörð til að hindra að eldur
nái að breiðast út. Geitunum er
sleppt á beit við skógarjaðra,
hringinn í kringum ræktað land
og nálægt húsum. Sölnað gras,
smágreinar og alls konar illgresi
má sín lítils gagnvart geitunum
gráðugu og augljóst að sú mynd,
sem gjarnan er dregin upp af
geitum í teiknimyndum, að þær
éti allt sem tönn á festir, á við rök
að styðjast.
Slökkviliðið í Sacramento, höf-
uðborg Kaliforníuríkis, óskaði að-
stoðar geitanna fimm hundruð til
að ryðja 6 ekrur lands og það tók
hópinn ekki langan tíma, enda
mun hann naga eina ekru niður í
rót á fjórum klukkustundum.
Þessar geitur er sagðar þaul-
vanar, enda hafa þær verið látnar
naga landsvæði umhverfis Oak-
land borg við San Franc-
iscoflóann. Hópurinn er end-
urnýjaður á um 2 ára fresti, til að
tryggja að herdeildin sé ávallt
skipuð ungum og gráðugum geit-
um.
Í sjónvarpsfréttunum fyrr í vik-
unni var talað við ágæta konu,
dýralækni að mennt, sem er stolt-
ur eigandi geitahjarðarinnar.
Hún ákvað fyrir nokkrum árum
að söðla um, leggja dýralækning-
arnar að mestu á hilluna og taka
til við geitarækt. Nú er svo komið
að konan á að minnsta kosti þrjár
geitaherdeildir, sem hún leigir út
til eldvarna og þarf þá líklega ekki
að hafa áhyggjur af að gefa þeim
sjálf að éta á meðan. Það hlýtur
að vera talsverður léttir.
Í sjónvarpsviðtalinu talaði kon-
an dýralæknismenntaða af hlýju
um litlu matargötin sín, eða átvél-
arnar eins og hún kallaði þær
blíðlega, en fréttamaðurinn tók
sérstaklega fram að þrátt fyrir
vandaða ræktun hópsins virtist
vanta takka á geiturnar til að
slökkva á þeim. Þær einfaldlega
héldu áfram að éta og éta á meðan
einhvers staðar væri stingandi
strá að finna. Hver geit étur 5% af
þyngd sinni á degi hverjum, að
því er hæstánægður talsmaður
slökkviliðsins í Sacramentoborg
tjáði fréttamanni, þar sem þeir
stóðu á gróðurlausum bletti.
Fréttin og tilheyrandi myndir
af nöguðum sverðinum fylltu Ís-
lending heimþrá og vöktu um leið
hugrenningar um vannýtta mögu-
leika til útflutnings. Á Íslandi er
nefnilega nóg af „litlum mat-
argötum“, sem naga allan gróður
niður í rót, svo eftirleikurinn er
auðveldur fyrir uppblásturinn.
Þessi íslensku matargöt, eða
sauðkindur, eru sífellt að reyna að
fá fylli sína í landi, þar sem lítil
hætta er á að skógareldar muni
nokkurn tíma æða um.
Ef íslenska sauðkindin gæti
ímyndað sér aðstæðurnar í Kali-
forníuríki myndi hún án efa halda
að þar væri Paradís á jörð. Þar
þarf ekki að snapa uppi hvert lítið
strá sem heldur dauðataki í send-
inn jarðveginn, heldur er hægt að
æða um með gróðurinn upp undir
kvið, opinn kjaftinn og éta allan
liðlangan daginn. Og þetta lát-
lausa át er í þokkabót undir eft-
irliti þjálfaðra slökkviliðsmanna
sem stökkva til og opna ný og ný
hólf með sífellt grænni og vænni
gróðri, um leið og búið er að eyða
gróðri á einu svæði.
Íslenska sauðkindin er harðger
skepna, eins og sannast hefur í
aldanna rás. Nú er tími til kominn
að hún njóti náðugra lífs, í einu
mesta landbúnaðarhéraði heims-
ins. Þar gæti hún borðað 5% af
þyngd sinni á dag og hlotið fyrir
lof og prís, í stað þess að narta í fá
og visin strá á íslenskum afréttum
og afla sér óvildar fólks sem telur
að gróður eigi að fá að vaxa
óáreittur hvar sem honum tekst
að ná fótfestu í þessu harðbýla
landi. Íslenska sauðkindin er
áreiðanlega enginn eftirbátur
kalifornískra geita í stanslausu
nartinu og á henni er heldur eng-
an takka að finna til að slökkva á
henni. Hún heldur áfram að éta
og éta á meðan einhvers staðar er
stingandi strá að finna.
Íslenskir ráðamenn ættu hið
snarasta að kanna möguleikann á
því að smala saman um fimm
hundruð kindum, sem núna eru að
narta ræfilslegt lyng og visin strá,
og flytja þær til göfugri starfa og
grænni lendna í Kaliforníu. Þjóðin
gæti stórgrætt á eldvörnum
blessaðrar sauðkindarinnar, sem
þar með kæmi landsmönnum enn
á ný til bjargar, og svo gæti jafn-
vel farið að gróðurinn á Íslandi
næði sér á strik á meðan þær
væru að drýgja hetjudáðir og éta
gróður, í landi þar sem hann er á
stundum beinlínis til óþurftar.
Það er engin ástæða til að
senda íslensku kindurnar til ævi-
langrar útlegðar í Ameríkunni,
enda viðbúið að þær myndu fara
sér að voða á of langri dvöl í slíku
Gósenlandi. Þær gætu komið
heim eftir eina Kaliforníuvertíð,
feitar og pattaralegar, og aðrar
verið sendar út í þeirra stað. Þjóð-
in öll myndi áreiðanlega fylgjast
stolt með heimkomu litlu mat-
argatanna sinna sem björguðu
fasteignum og gróðri í Kaliforníu,
gott ef ekki mannslífum. Og knap-
ar á íslenska hestinum myndu að
sjálfsögðu standa heiðurvörð við
móttökuna á flugvellinum.
Kindin til
bjargar
Íslenska sauðkindin er harðger skepna,
eins og sannast hefur í aldanna rás.
Nú er tími til kominn að hún njóti
náðugra lífs, í einu mesta landbún-
aðarhéraði heimsins.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
hkfridriksson-
@ucdavis.edu
NÚ ÞEGAR flett
hefur verið ofan af
samsæri heildsalanna á
grænmetis- og ávaxta-
markaðnum gegn neyt-
endum bíðum við hjá
Neytendasamtökunum
spennt eftir viðbrögð-
um stjórnvalda. Stað-
reyndin er nefnilega sú
að það er á valdi stjórn-
valda að draga úr líkum
á að framferði af þessu
tagi endurtaki sig því
innflutningstollar á
grænmeti auðvelduðu
heildsölufyrirtækjun-
um þremur, Sölufélagi
garðyrkjumanna,
Ágæti og Mötu, að leika þann ljóta
leik gagnvart neytendum að halda
uppi verði með ólöglegu samráði.
Verndarstefna stjórnvalda er auðvit-
að jafnframt meginorsök þess að
grænmeti er mun dýrara á Íslandi
en í grannlöndunum. Neysla þessar-
ar hollustuvöru er enda miklu minni
hér en skynsamleg manneldismark-
mið stjórnvalda sjálfra segja til um.
Neytendasamtökin hafa krafist
þess af stjórnvöldum að þau afnemi
alla tolla á grænmeti og munu fylgja
þeirri kröfu sinni eftir. Í ljósi reynsl-
unnar er þó víst að við ramman reip
verður að draga. Krafa Neytenda-
samtakanna um afnám ofurtollanna
hefur ítrekað verið hunsuð. Stjórn-
málamenn hafa því miður oftast sett
þrönga hagsmuni framleiðenda ofar
hagsmunum fjöldans, neytendanna í
landinu. Viðbrögð landbúnaðarráð-
herra nú virðast ekki benda til þess
að mikil breyting verði á þessu.
Brot í skjóli verndarstefnu
Víst er að fyrirtækin hafa framið
brot sín gegn neytendum í skjóli
verndarstefnu stjórnvalda. Enn-
fremur er ljóst að bæði smásöluaðil-
ar og framleiðendur hafa vitað um
þessi brot. Umhverfi smásöluaðila
hefur hins vegar verið þægilegt,
smásöluálagning há og í prósentum í
ofanálag. Því hafa krónurnar þeirra
orðið fleiri með hækkandi heildsölu-
verði. Þessir aðilar hafa því ekki
amast við ástandinu.
Framleiðendur skiptast í tvo hópa.
Nokkrir stórir framleiðendur hafa
hagnast vel en meiri-
hlutinn, ekki síst litlu
framleiðendurnir, er á
milli steins og sleggju
og þorir ekki að ræða
ástandið opinberlega,
enda hefur einokunar-
aflið refsað hart makki
menn ekki rétt.
Með uppkaupum,
fortölum og hótunum
hafa stóru fyrirtækin
tryggt sér yfirburða-
stöðu á markaðnum í
sölu og dreifingu. Þeir
ákvarða hverjir mega
framleiða og hve mikið.
Innflutningskvótar og
ofurtollar hafa einnig
verið mikilvægt verkfæri fyrir þessi
fyrirtæki til að loka hringnum og
gera nýjum aðilum ómögulegt að
hasla sér völl á þessum markaði.
Þegar búið er að loka markaðnum
með innlent grænmeti verður nýr
aðili fyrst og fremst að geta tryggt
kaup á innfluttu grænmeti, en slíkt
er ómögulegt í landi ofurtolla og
hafta.
Saga af sveppum
Fyrir allnokkrum árum störfuðu
þrír sveppaframleiðendur hér á
landi. Hjá einum framleiðanda,
Flúðasveppum, hefur rotmassinn
sem notaður er til að rækta sveppina
á verið framleiddur innanlands. Hin-
ir framleiðendurnir tveir fluttu inn
gerilsneyddan rotmassa, en með
gerilsneyðingunni var hættan á smiti
frá rotmassanum ekki lengur fyrir
hendi. Eigandi Flúðasveppa linnti
hins vegar ekki látum fyrr en land-
búnaðarráðuneytið bannaði innflutn-
ing á rotmassa. Eftir það hafa Flúða-
sveppir verið einir á markaðnum og
verð á sveppum hefur markast af
þeirri staðreynd.
Könnun sem Neytendasamtökin
gerðu nýlega á verði matvara í
Reykjavík og Kaupmannahöfn leiddi
í ljós að kílóið af sveppum kostaði
402 krónur í Kaupmannahöfn, án
virðisaukaskatts. Í svipaðri búð hér
á landi kosta þeir hins vegar 613
krónur, eða 53 prósentum meira. Í
Morgunblaðinu 12. apríl síðastliðinn
var fjallað um verðmyndun á græn-
meti, þar á meðal sveppum. Þar kom
fram að heildsöluverð hjá Flúða-
sveppum er 390 krónur. Verð án
virðisaukaskatts til danskra neyt-
enda er 402 krónur eða þremur af
hundraði hærra en heildsöluverð
hér. Enn meiri athygli vekur að
sveppir í 250 g pakkningum kosta
201 krónu í Reykjavík (án virðis-
aukaskatts) en 116 krónur í Kaup-
mannahöfn og er munurinn þá orð-
inn 73 af hundraði. Nærtækasta
skýringin á þessum mikla mun er
einokunin með þessa vöru hérlendis.
Hér er auðvitað aðeins um að ræða
eitt dæmi um framferði þessara
manna en það sýnir þó vel þau vinnu-
brögð sem tíðkast hafa.
Fjölmargir neytendur hafa tekið
undir kröfu Neytendasamtakanna
um afnám tolla á grænmeti með því
að skrá sig á heimasíðu samtakanna,
www.ns.is. Þrátt fyrir ítrekuð von-
brigði vegna afstöðu stjórnmála-
manna á liðnum árum er það von
okkar hjá Neytendasamtökunum að
þeir taki nú loks mið af hagsmunum
almennings í landinu og grípi til við-
eigandi ráðstafana svo að neytendur
geti fengið þessa hollu vöru, græn-
meti og ávexti, á viðunandi verði.
Hverra hagsmuni ætla
stjórnvöld að verja?
Jóhannes
Gunnarsson
Ofurtollar
Krafa Neytendasamtak-
anna um afnám ofurtoll-
anna hefur ítrekað verið
hunsuð, að sögn Jó-
hannesar Gunnars-
sonar sem heldur því
fram að stjórnmála-
menn hafi oftast sett
þrönga hagsmuni fram-
leiðenda ofar hags-
munum fjöldans, neyt-
endanna í landinu.
Höfundur er formaður
Neytendasamtakanna.
ÞAÐ er dauft hljóð í
Ólafi Ólafssyni fyrr-
verandi landlækni og
formanni Félags eldri
borgara í Reykjavík í
Morgunblaðinu 11.
apríl. „Sífellt sneiðist
af oss“ heitir greinin
og vitnar þar í Stefán
G. Það var bjartari
tónn í Ólafi og Bene-
dikt Davíðssyni for-
manni Landssambands
eldri borgara í tveim
viðtölum í sama blaði
fyrir nokkru. Þeim við-
tölum báðum fylgdu
litmyndir tvídálka og
þrídálka – á þeirri fyrri
voru fagráðherrarnir mættir og á
þeirri seinni lunginn af ríkisstjórn-
inni. Kaffi á borðum, bros á vör og
grænir hagar framundan. Loksins
var sigurinn í höfn eða allavega í
sjónmáli.
En 11. apríl skrifar svo Ólafur
landlæknir í Morgunblaðið og nú
hefur jörðin snúist við á hvelinu og í
stað þess að blessuð sumarsólin
skíni jafnt á alla þá eru ráðherrarnir
farnir í frí og meira að segja einn
(og ekki sá versti) úr ríkisstjórninni
og úr pólitíkinni. Og eftir situr
„hnípin þjóð í vanda“ það er að
segja Samtök eldri borgara.
Og ástæðan er þessi.
Samtök eldri borgara
eru tímaskekkja. Lík-
lega mesta tíma-
skekkja í þróun þjóð-
félagsins á nýliðinni
öld hvort sem litið er
til efnahagslegu hliðar-
innar eða hinnar
félagslegu. Velviljað
fólk hefur sett upp kví-
ar eftir fyrirmynd
sauðfjárbúskapar á
fyrri öld. Það er fært
frá. Fólk sem af ein-
hverjum ástæðum er
lifandi til að halda upp
á 60 ára afmælið sitt er
fært frá og rekið til
fjalla í sérstakar kvíar. Þangað
koma svo þeir sem útdeila pening-
unum úr ríkiskassanum og mjólka –
ég vil segja blóðmjólka – „eldri
borgara“. Það er ekki vondur kostur
og léleg staða fyrir ríkið að fullorðið
fólk skuli af eigin frumkvæði og
frjálsum vilja sýna þessa þjóðholl-
ustu. Og vel að merkja er það mikill
minnihluti fullorðins fólks sem tekur
þátt í þessum nútíma fráfærum.
Eitt er athyglisvert í aldursgrein-
ingunni í aðildarfélögum samtaka
eldri borgara. Ég lét gera í excel-
útreikning fyrir nokkrum árum á
aldri formanna í 50 félögunum og
reyndist meðalaldur rúmlega 72 ár,
þar af var einn innan 67 ára. Menn
geta misskilið þetta eftir vild og tal-
ið mig vanmeta reynslu ellinnar en
fullorðið fólk er ekki einsleitur hóp-
ur. Hver hefur sín einkenni og í
mínum heimabæ, Kópavogi, hefur
fullorðið fólk svo sannarlega ótak-
markað val og ytri aðstæður fyrir
hvaða lífsmáta sem það kýs og nýtir
sér það. Margt fólk á Kópavogi hef-
ur tileinkað sér starfsemi og hug-
myndafræði „Frístundahópsins
„Hana nú“ – en klúbbar „Hana nú“
eru allir opnir öllu fólki og á öllum
aldri. Í þessum hópi eru margir
mínir nánustu og traustustu vinir.
Fólk sem tekur fullan þátt í þjóð-
félaginu. Fólk sem lifir með reisn og
hefur frumkvæði.
Samtök eldri borgara
eru tímaskekkja
Hrafn
Sæmundsson
Aldraðir
Velviljað fólk, segir
Hrafn Sæmundsson,
hefur sett upp kvíar
eftir fyrirmynd sauð-
fjárbúskapar á fyrri öld.
Höfundur er fv. atvinnumálafulltrúi.