Morgunblaðið - 21.04.2001, Síða 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 41
EYSTEINN G. Gíslason í
Skáleyjum sendir mér langt og
merkilegt bréf, sem ég þakka
honum og birti í tvennu lagi, ef
til vill með einhverjum innskot-
um frá mér, en mjög fara saman
smekkur og skoðanir okkar Ey-
steins. Hér kemur fyrri hlutinn:
„Hr. Gísli Jónsson.
Undirritaður er einn af þeim
sem jafnan lesa þáttinn, ef kost-
ur er á. Stundum hefur mér
dottið í hug að leggja orð í belg,
en aldrei hefur af því orðið. Síð-
an gerðist það nýlega að mér
kom spánskt fyrir sjónir (eða
eyru) staðhæfing í þættinum
„Málbeinið“ í útvarpinu og datt
þá í hug að skjóta málinu til þín.
Þarna var rætt um þá gömlu
málvenju að tala um þrítugs-
aldur (frá 20 ára til þrítugs),
fertugsaldur (frá 30 ára til fer-
tugs) o.s.frv. og taldi leiðbein-
andinn það gott og gilt málfar
og óumdeilt. Hins vegar taldi
hann yfirleitt farið rangt með
þegar talað er um tvítugsaldur,
og það orð gjarnan notað um ár-
in rétt fyrir og um tvítugt. Hið
eina rétta væri að þetta ætti við
um áratuginn frá 10 ára til tví-
tugs. Enda er það í fullu sam-
ræmi við regluna um þrítugs-,
fertugs-, fimmtugsaldur sam-
kvæmt framansögðu.
Þetta hef ég hinsvegar aldrei
heyrt fyrr og í engu samræmi
við þá málvenju sem ég þekki.
Aldrei dytti mér í hug að segja
að 11 eða 12 ára barn sé á tví-
tugsaldri. Það þyrfti að vera
orðið 18–19 ára til þess að ég
teldi það komið á tvítugsaldur.
Ég þykist reyndar muna eftir
að um þetta hafi verið fjallað áð-
ur í málfarsþætti og þá á þeim
nótum sem ég kannast við. Að
þarna sé einfaldlega um að
ræða undantekningu frá aðal-
reglu samkvæmt gamalli mál-
venju.
Í orðabók Menningarsjóðs
1963 er þetta rækilega staðfest.
Þess vegna spyr ég hvort ein-
hver söguleg rök séu fyrir því
að færa „tvítugsaldur“ niður til
tíu ára aldurs; þ.e. að fólk sé á
tvítugsaldri milli 10 og 20 ára
aldurs?
Hugsanlega er þarna um mis-
skilning að ræða, eða tilraun til
samræmingar í málfari, en þar
finnst mér þó að gömul hefð
verði að gilda, a.m.k. ef hún er
ríkjandi um land allt.“
[Frá umsjónarmanni: Ég er
algerlega á sama máli og E.G.G.
Orðasambandið „á tvítugsaldri“
merkir sama sem um tvítugt,
og allir þeir, sem ég hef borið
þetta undir, greinargóðir menn,
eru á einu máli og við Eysteinn í
Skáleyjum. Látum svo Eystein
hafa orðið aftur:]
„Allir kannast við að talað sé
um morgunsárið, þegar byrjar
að daga í austri. Stundum hefur
þetta verið haft í flimtingum og
til mun vera ljóðabók sem ber
titilinn: Það blæðir úr morg-
unsárinu. Hinu hefur þó verið
haldið á lofti að hér sé ekki átt
við sár, heldur ár, þ.e.a.s. morg-
uns-ár (sbr. árdegi, ársól
o.s.frv.). Þannig er merking
orðsins einnig sett fram í áður-
nefndri orðabók.
Af tilviljun fór ég nýlega að
velta fyrir mér hvort ár sé upp-
runalegra en sár í þessu sam-
bandi og efast svolítið um að svo
sé. Ástæðan er þessi: Fjölmörg
samsett orð hafa morgun sem
forlið. Þau skipta tugum (morg-
un-roði, morgun-dagur, morg-
un-bæn, morgun-kaffi, morgun-
stund, o.s.frv.). Enginn þessara
forliða hefur eignarfalls-s nema
í orðinu morguns-ár. Hvers
vegna ætti forliðurinn ekki að
vera morgun, á sama hátt og í
öllum hinum ef seinni liður á að
vera ár? Getur ekki einmitt ver-
ið að s-ið sé þarna af því það til-
heyri seinni liðnum (morgun-
sár)? Mælir nokkuð gegn því að
þannig sé orðið upprunalega
hugsað? Getur ekki rauður litur
morgunroðans minnt á sár og
blóð? Hvað segja málfræðingar
um það? Stafsetning orðsins er
auðvitað sú sama í báðum til-
fellum, þannig að fornir textar
skera þar ekki úr. Segja má að
þetta skipti engu máli en getur
kitlað forvitni sérvitringa!!“
[Frá umsjónarmanni: Mér
finnst þessi tilgáta Eysteins
mjög skemmtileg og sé í fljótu
bragði ekkert sem mælir gegn
líkingamálinu sem hann gerir
ráð fyrir. Í Orðastað Jóns
Hilmars Jónssonar (marglofuð-
um) er „morguns-ár“ eina orðið
sem ekki er stofnsamsett af
morgunn. En stofnsamsetning-
ar af því (með morgun) eru 54.
Getur þetta verið tilviljun?
Ljóðabókin, Það blæðir úr
morgunsárinu, kom út 1952.
Höfundurinn var meistari orða-
leiksins og aldrei á hann að
ætla. Hann hét Jónas Svafar
Einarsson en breytti því í Jónas
E. Svafár, af því að hann, að eig-
in sögn, svaf samfellt í heilt ár.
Skjótum svo hér inn einni vísu
eftir Jónas:
Minn draumur er í dósum,
dísin mín.
Við hamingjunni hrósum
sem höfum notið þín.
En aðrir reyna allt sitt líf
að eignast dósahníf.
[Samræmd merkjasetning].
Með þessari vísu kveð ég Ey-
stein í Skáleyjum í bili, en fram-
hald bréfs hans bíður betri
tíma].


Vilfríður vestan kvað:
Já, víst eru limrurnar liðugar,
en löngum þær bestu ósiðugar.
Þau orð sem þar henta
má bara alls ekki prenta,
en aðrar þá ekki neitt sniðugar.
Og enn kvað hún:
Ég held limrurnar saklausa svekki,
sumar eru þó lausar við hvekki,
en barasta penar
eru býsnar fásénar, –
enda betra að þær séu það ekki.


Kaffið hennar ömmu
Allt er í lífinu litað,
og ljóðið á sinn skammt.
Ég elska kaffið upphitað,
og rammt.
(Kristján Marinó Falsson).
Auk þess fær fréttastofa Rík-
isútvarpsins stig fyrir að snið-
ganga kirfilega „skíða“ á föstu-
daginn langa. Menn renndu sér
og gengu og fóru á skíðum.
Margir óku og keyrðu líka, en
enginn ?bílaði.
Gleðilegt sumar og þökk fyrir
veturinn.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1106. þáttur
FYRIR 10 árum, 19.
apríl 1991, gaf heil-
brigðis- og trygginga-
málaráðuneyti út
reglugerð, sem undir-
rituð var af þáverandi
heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra, um
menntun, réttindi og
skyldur fótaaðgerða-
fræðinga og urðu fóta-
aðgerðafræðingar þar
með löggilt heilbrigð-
isstétt.
Félög fótaaðgerða-
fræðinga, sem þá voru
tvö, höfðu um árabil
barist fyrir því að svo
gæti orðið og upp-
skáru nú laun erfiðis síns. Það var
þó ekki í þágu fótaaðgerðafræðinga
einna að nauðsyn bar til að setja lög
um þetta starf. Skjólstæðingar
þeirra áttu rétt á að hljóta þá þjón-
ustu, sem heilbrigðislög vernda, og
kröfur voru gerðar samkvæmt
þeim.
Á þeim tíma höfðu
fótaaðgerðafræðingar
ýmist hlotið menntun
sína hér á landi eða í
nágrannalöndunum, og
þá helzt á Norðurlönd-
unum. Þeir sem þá
hlutu leyfi til að starfa
sem fótaaðgerðafræð-
ingar höfðu lokið til-
skildu námi og starfað
við fagið í þrjú af fimm
undanförnum árum.
Þeir, sem höfðu ekki
tilskildan starfstíma,
fengu tækifæri til að
sækja löggildingar-
námskeið, sem heil-
brigðisráðuneytið hélt
í samvinnu við Fjölbrautaskólann í
Ármúla. Að því loknu voru alls
u.þ.b. 100 einstaklingar sem höfðu
fengið leyfisbréf heilbrigðisráðherra
til að kalla sig fótaaðgerðafræðing
og starfa sem slíkur. Þar með var
bæði titillinn og starfið verndað
samkvæmt lögum.
Það er afar brýnt að almenningur
og stjórnendur heilbrigðisstofnana
geri sér grein fyrir því að einungis
fótaaðgerðafræðingar mega annast
þau fótamein sem heyra undir störf
þeirra, enda hafa þeir sérhæft sig á
því sviði.
Þegar áðurnefnd reglugerð var
gefin út lagðist af öll menntun,
þ.e.a.s. nýliðun, í faginu á Íslandi.
Við höfum síðan verið háð nýliðun
erlendis frá, þá einkum Noregi og
Danmörku og eingöngu frá skólum,
sem viðurkenndir eru af heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneyti og emb-
ætti landlæknis.
Íslenskir fótaaðgerðafræðingar
hafa verið sameinaðir í einu félagi
um 5 ára skeið. Þeir sjá um sí-
menntun í faginu af metnaði með
hinum ýmsu námskeiðum og hafa
barist fyrir því að menntun fótaað-
gerðafræðinga verði tekin upp hér-
lendis. Það hefur hvort tveggja ver-
ið gert með dyggum stuðningi
stjórnenda Fjölbrautaskólans við
Ármúla. Það er ekki síður brýnt en
með aðrar heilbrigðisstéttir að
menntun og þróun greinarinnar fari
fram hér á landi, samkvæmt ís-
lenskum kröfum.
Nefnd, sem skipuð var af heil-
brigðisráðuneyti og menntamála-
ráðuneyti og vann að tillögum um
námskrá, hefur lokið störfum og svo
mun einnig vera um starfsgreina-
nefnd, sem gerir tillögu um mennt-
unina við menntamálaráðherra. Nú
er einungis beðið ákvörðunar
menntamálaráðherra um hvort og
hvenær námið getur hafist.
Heilbrigði fótanna er afar van-
metið hérlendis, bæði meðal al-
mennings og annarra heilbrigðis-
stétta. Það eru alltof margir, sem
sinna því ekki fyrr en þjáningar í
fótum hamla hreyfigetu í stað þess
að beita forvörnum til að koma í veg
fyrir fótamein.
Í nágrannlöndum okkar þykir
sjálfsagt að góð aðstaða fyrir fóta-
aðgerðafræðinga sé á sjúkrahúsum.
Þeir eru auk þess, án undantekn-
inga, hluti af teymi sem annast syk-
ursjúka. Enginn efast um gildi
hreyfingar hjá sjúklingum til aft-
urbata. Lífsgæðin rýrna þegar fóta-
mein draga úr hreyfingu. Það er
einfalt mál. Starfsfólk göngudeildar
Landspítalans við Hringbraut hefur
lýst yfir áhuga á að fá fótaaðgerða-
fræðing til liðs við sig við umönnun
sykursjúkra. Beðið er ákvörðunar
stjórnenda og þar við situr.
Á þessum tímamótum eiga fóta-
aðgerðafræðingar sér þá ósk að
menntamálaráðherra ákveði stofn-
un námsbrautar í fótaaðgerðafræð-
um án tafar og að stjórnendur heil-
brigðisstofnana bjóði sjúklingum þá
þjónustu og aðstöðu til fótaaðgerða,
sem þeir eiga rétt á og sem sæmir
góðri heilbrigðisþjónustu.
Það væri einkar ánægjulegt fyrir
fulltrúa FÍF á heimsþingi fótaað-
gerðafræðinga, sem haldið verður í
París um miðjan næsta mánuð, að
geta fært jákvæðar fréttir um þessi
tvö baráttumál.
Ég treysti á þá, sem valdið hafa,
að taka nú þegar á þessum brýnu
málefnum.
Heilbrigðir fætur = betri lífsgæði
= lægri kostnaður í heilbrigðisþjón-
ustu.
Fótaaðgerðafræðingar
tíu ára heilbrigðisstétt
Margrét
Jónsdóttir
Afmæli
Heilbrigði fótanna, seg-
ir Margrét Jónsdóttir,
er afar vanmetið
hérlendis.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra fótaaðgerðafræðinga.