Morgunblaðið - 13.05.2001, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 13. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Réttindaskrá Evrópusambandsins
Gæti reynzt Ís-
landi gagnleg
Í TILEFNI af Evrópu-deginum 9. maí mun ámorgun, mánudaginn
14. maí kl. 16, verða fluttur
svokallaður Schuman-fyr-
irlestur í Hátíðasal Há-
skóla Íslands og málþing í
framhaldi af honum. Er
umfjöllunarefnið svonefnd
Réttindaskrá Evrópusam-
bandsins, sem samþykkt
var á leiðtogafundi ESB í
Nice í desember síðastliðn-
um.
Schuman-fyrirlesturinn,
sem nú er efnt til hér á
landi annað árið í röð, er
haldinn í boði Háskóla Ís-
lands og framkvæmda-
stjórnar Evrópusam-
bandsins, með aðstoð
sænsku ESB-formennsk-
unnar, en málþingið er
skipulagt í samstarfi við stjórn-
málafræðiskor HÍ, Félag stjórn-
málafræðinga og Mannréttinda-
skrifstofu Íslands. Fyrirlesturinn
verður á ensku en málþingið á ís-
lenzku.
Schuman-fyrirlesturinn flytur í
þetta sinn Daniel Tarschys, fyrr-
verandi framkvæmdastjóri Evr-
ópuráðsins, en hann átti fyrir
hönd Svíþjóðar sæti í hinni sér-
skipuðu nefnd, sem samdi Rétt-
indaskrá ESB. Yfirskrift fyrir-
lestrarins er „Towards a Europe
of Common Values: The EU
Charter of Fundamental Rights in
Perspective“.
Tarschys, sem nú starfar sem
prófessor í stjórnmálafræði við
Háskólann í Stokkhólmi, svarar
því fyrst hvaða tökum hann hygð-
ist taka viðfangsefnið í fyrirlestr-
inum.
„Ég byrja á að lýsa því hvernig
ESB stendur sig í að vernda
mannréttindi almennt, en þar sem
ég gegndi um fimm ára skeið
starfi framkvæmdastjóra Evrópu-
ráðsins mun ég einnig tæpa á því
sem það leggur til mannréttinda-
mála í Evrópu. Hafa ber í huga, að
Evrópuráðið er mun eldri stofnun
en ESB og hefur frá upphafi sér-
staklega haft það hlutverk að
gæta mannréttinda. ESB fór ekki
að ætla sér hlutverk á þessu sviði
fyrr en á allrasíðustu árum. Ég
mun því bera saman feril beggja
stofnana í þessum málum og hvað
varðar ESB mun ég sérstaklega
beina sjónum að þessu nýja
plaggi, Réttindaskránni,“ segir
Tarschys. „Ég mun lýsa því
hvernig þessi nefnd varð til [sem
samdi Réttindaskrá ESB], hvað
þar var rætt og hvers konar hlut-
verk er hægt að sjá fyrir sér að
Evrópusambandið eigi sér í fram-
tíðinni í að gæta sameiginlegra
gilda Evrópubúa.“
– Ertu sjálfur sáttur við niður-
stöðuna?
„Að mínu mati er niðurstaðan
ágæt. Ýmis konar gagnrýni hefur
komið fram á hana, svo sem að
sumt vanti í hana eða sé ekki gert
hæfilega hátt undir höfði, og svo
hefur sú pólitíska krafa líka heyrzt
að Réttindaskráin ætti
að vera lagalega bind-
andi í stað þess að vera
aðeins pólitísk yfirlýs-
ing. Þessi umræða um
stöðu skrárinnar held-
ur áfram. Svo kann að
fara að þetta verði lagalega bind-
andi texti sem gerður verði að
hluta framtíðarstjórnarskrár Evr-
ópu, eða verði aldrei meira en póli-
tísk yfirlýsing. Hver sem úrslitin
verða mun skráin að mínu mati
tvímælalaust hafa töluverð áhrif,
jafnvel þótt síðarnefndi kosturinn
verði ofaná. Nú þegar er þónokk-
uð um að vísað sé til hennar í póli-
tískri en einnig lagalegri umræðu
innan ESB.“
– Höfðu norrænu fulltrúarnir
sem þátt tóku í að semja Réttinda-
skrána samstiga stefnu?
„Meira eða minna, já. Sérstak-
lega gegndu Finnar mikilvægu
hlutverki, þar sem þeir gegndu
formennskunni í ESB þegar hafizt
var handa við að semja skrána árið
1999. Finnskur þingmaður, Gunn-
ar Jonsson frá Álandseyjum, var
varaforseti nefndarinnar. Ég tel
að norrænu fulltrúarnir hafi verið
að flestu leyti samstiga.“
– Í fréttaflutningi af starfi
nefndarinnar hefur verið sagt að í
megindráttum hafi þrenns konar
sjónarmið tekizt á; Þjóðverjar (og
fleiri) hafi viljað að textinn yrði
lagalega bindandi en að hann inni-
héldi engin svokölluð félagsleg
réttindi, Frakkar og Suður-Evr-
ópuþjóðirnar hafi viljað hafa öll
slík réttindi inni í bindandi texta
og Bretar hafi viljað hafa sem
minnst í skránni og að hún yrði
ekki bindandi. Er þessi lýsing
nærri lagi?
„Þetta er allmikil einföldun, en
er í aðalatriðum þó rétt. (...) Nið-
urstaðan varð málamiðlun, þar
sem sum félagsleg réttindi voru
innifalin en önnur ekki.“
– Geta Evrópulönd utan ESB
lært eitthvað af Réttindaskránni?
„Ég tel að skráin geti einnig
verið löndum utan ESB gagnleg.
En Ísland er hvort eð er að svo
miklu leyti hluti af fjölskyldunni –
sem aðildarríki Evrópska efna-
hagssvæðisins og mjög virkt þátt-
tökuríki í Evrópu-
ráðinu – að Ísland hefur
þegar tengzt mannrétt-
indagæzlu í Evrópu
traustum böndum.
Réttindaskráin bætir
að vísu litlu við það sem
þau ríki hafa skrifað uppá sem lög-
leitt hafa Mannréttindasáttmála
Evrópu, en ég tel að Ísland geti
samt dregið athyglisverða lær-
dóma af Réttindaskránni. Al-
mennt séð tel ég ekki að það verði
heldur í framtíðinni neinn klofn-
ingur hvað varðar mannréttinda-
skuldbindingar milli aðildarríkja
ESB og annarra Evrópuríkja.“
Daniel Tarschys
 Daniel Tarschys er fæddur
1943. Hann nam lögfræði og
heimspeki og lauk doktorsgráðu
í heimspeki 1972. Hann sat á
sænska þinginu fyrir Þjóð-
arflokkinn (Folkpartiet liberal-
erna) 1979-1994, var síðan fram-
kvæmdastjóri Evrópuráðsins
1994-1999 og starfar nú sem pró-
fessor í stjórnmálafræði við Há-
skólann í Stokkhólmi. Hann sat
sem fulltrúi Svíþjóðar í hinni sér-
skipuðu nefnd sem samdi Rétt-
indaskrá Evrópusambandsins.
Hvert er hlut-
verk ESB við
að gæta evr-
ópskra gilda?
Stjórn og stjórnarandstöðu greinir á um hvort það verði brot- eða snertilending. En flest-
um spámönnum ber þó saman um að afmælisbarnið muni allavega sjást frá jörðu.
EKKI er marktækur munur á
þeim sem telja klám vandamál á
Íslandi og þeim sem telja það
ekki vandamál, samkvæmt könn-
un sem PricewaterhouseCoopers
gerði. Rúmlega 47% þeirra sem
tóku afstöðu telja klám vandamál
á móti tæplega 53% sem telja
það ekki vandamál.
Ólík afstaða eftir aldri
Mikill munur er á kynjunum,
mun fleiri konur en karlar telja
klám vandamál eða rúmlega 61%
á móti 33% karla.
Með hækkandi aldri fjölgar
þeim einnig mjög sem telja klám
vandamál, í yngsta aldurshópn-
um 18-29 ára telja rúmlega 32%
klám vandamál á móti tæplega
63% fólks í aldurshópnum 50-75
ára.
PricewaterhouseCoopers segir
að áberandi sé hve hversu fáir
karlar í öllum aldurshópum telja
klám vandamál, borið saman við
konur. Aðeins 17% karla á aldr-
inum 18-29 ára telji klám vanda-
mál á móti tæpum helmingi
kvenna á sama aldri.
Marktækt fleiri íbúar á lands-
byggðinni telja klám vandamál
en íbúar á höfuðborgarsvæðinu
eða rúmlega 52% á móti tæpum
44%. Með hækkandi tekjum
fækkar þeim nokkuð sem telja
klám vandamál. Tæplega 58%
lágtekjufólks teljaklám vanda-
mál á móti rúmlega 40% hátekju-
fólks.
Mun fleiri konur en
karlar telja klám
vera vandamál
Könnun á afstöðu til kláms
NORSKI pólfarinn Børge Ousland
er á lokasprettinum í leiðangri sínum
þvert yfir Norður-Íshafið. Leiðin er
alls 1.720 km löng og á hann nú um
250 km eftir að Ward Hunt-eyju í
Kanada. Hann nálgast því takmark
sitt að verða fyrstur manna í heim-
inum til að ganga einsamall frá Sí-
beríu yfir norðupólinn til Kanada.
Leiðangur Ouslands hófst 3. mars
við Arctichesky-höfða í Síberíu og
útbjó hann sig með nesti til 90 daga
sem myndi ganga til þurrðar nema
honum tækist að ganga að minnsta
kosti 19 km á dag. Honum hefur hins
vegar tekist að ganga 21 km að með-
altali á dag í ferðinni og náði því
ótrúlega marki að ganga 72 km á
verkalýðsdaginn. Síðastliðinn mið-
vikudag brotnaði vakaís undan Ousl-
and og tókst honum með naumindum
að bjarga sér upp úr vökinni. Um
þessar mundir er frost á bilinu 5-10
stig og ekki hægt að treysta vakaísn-
um. Á leið sinni hefur Ousland safn-
að upplýsingum fyrir norsku Heim-
skautastofnunina.
Ousland
nálgast Ward-
Unt-eyju