Morgunblaðið - 13.05.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 13. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
13. maí 1991 „Hin nýja rík-
isstjórn Davíðs Oddssonar
vinnur nú hörðum höndum að
því að ná tökum á ríkisfjár-
málum og koma böndum á
þau, sem er alger forsenda
þess að jarðvegur verði fyrir
því meðal launþega að end-
urnýja þjóðarsáttarsamninga
næsta haust. Í samtali við
Morgunblaðið í fyrradag
lagði Friðrik Sophusson fjár-
málaráðherra sérstaka
áherzlu á einkavæðingu rík-
isfyrirtækja.
Töluverðar umræður urðu
um slíka einkavæðingu op-
inberra fyrirtækja snemma á
ferli þeirrar ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks, sem sat á ár-
unum 1983 til 1987. Albert
Guðmundsson, þáverandi
fjármálaráðherra, hreyfði
slíkum hugmyndum op-
inberlega og hafði frumkvæði
um sölu á eignarhluta ríkisins
í ákveðnum fyrirtækjum en
það var ekki síður Sverrir
Hermannsson, þáverandi iðn-
aðarráðherra, sem beitti sér
fyrir sölu fyrirtækja í rík-
iseigu.“
13. maí 1981 „Rík-
isstjórnin hefur lagt fram
frumvarp til laga um raf-
orkuver. Frumvarpið hlýtur
að valda öllum þeim von-
brigðum, sem áttu von á því,
að ríkisstjórnin hefði tekið af
skarið í virkjunarmálum.
Sérfróðir aðilar hafa unnið
lengi að öflun gagna um
næstu virkjunarkosti. Frum-
varp ríkisstjórnarinnar er
raunar ekki annað en skýrsla
um þá gagnasöfnun. Iðn-
aðarráðherra, Hjörleifur
Guttormsson, hefur látið raða
saman punktum úr möpp-
unum í skúffunum hjá sér.
Hins vegar er það jafn fjarri
ráðherranum og áður að taka
af skarið. Ráðherrann stærir
sig af þeirri hugkvæmni
sinni, að í frumvarpinu skuli
næstu virkjanir vera nefndar
í stafrófsröð. Svo neitar hann
að láta uppi nokkra skoðun
um það, hvaða röð eigi að
vera á framkvæmdum.“
. . . . . . . . . .
13. maí 1971 „Í dag hefst í
Reykjavík ráðherrafundur
EFTA-ríkjanna. Er þetta í
fyrsta skipti sem slíkur fund-
ur er haldinn hér á landi,
enda aðeins eitt ár liðið frá
því að Ísland gerðist aðili að
EFTA. Það er Íslendingum
mikið ánægjuefni, að þessi
fundur er haldinn hér. Hann
gerir hvorutveggja í senn að
efla skilning Íslendinga á
þýðingu Fríverzlunarsam-
taka Evrópu og að auka
áhuga ráðamanna í öðrum að-
ildarríkjum EFTA á mál-
efnum Íslands.
Þessi ráðherrafundur er
haldinn á miklum tímamótum
í viðskiptasamstarfi Evr-
ópuþjóða. Í dag kemur beint
frá Brüssel sá ráðherra í rík-
isstjórn Bretlands, sem hefur
með að gera samninga-
viðræður við Efnahags-
bandalagið en síðustu þrjá
daga hefur umtalsverðum
áfanga verið náð í samninga-
viðræðum Breta og Efna-
hagsbandalagsins. Ríkir nú
meiri bjartsýni en áður, um
að samningar takist um aðild
Breta að Efnahagsbandalag-
inu. Fari svo, að samkomulag
náist milli Bretlands og Efna-
hagsbandalagsins er líkleg-
ast, að Norðmenn og Danir
gerist einnig aðilar, þótt eng-
an veginn sé útséð um það.
En hvað verður þá um
EFTA? Þeirri spurningu
svarar framkvæmdastjóri
EFTA í samtali við Morg-
unblaðið í dag er hann bendir
á, að engu að síður þurfi að
tryggja frjáls viðskipti milli
EFTA-ríkjanna og því sé ein-
faldast að EFTA starfi
áfram, þótt þrjú meðlimaríki
þess gerist aðilar að Efna-
hagsbandalaginu.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKATTALÆKKANIR
Davíð Oddsson, forsætisráðherra,lýsti fyrir nokkru þeirri skoðunsinni, að til greina kæmi að
lækka tekjuskatta á fyrirtæki verulega
og jafnvel niður í 15%. Rök forsætisráð-
herra fyrir þessari hugmynd, sem rædd
hefur verið í ríkisfjármálanefnd ríkis-
stjórnarinnar, eru þau, að slík skatta-
lækkun mundi auðvelda fyrirtækjunum
að standa undir háum launakostnaði og
skapa skilyrði fyrir því, að hlutabréfa-
markaðurinn mundi styrkjast á ný.
Ennfremur mundi slík skattalækkun
laða að erlend fyrirtæki og draga úr lík-
um á því að íslenzk fyrirtæki færu með
starfsemi sína til annarra landa og loks
væri hann líka sannfærður um að skatt-
tekjur ríkisins mundu aukast en ekki
minnka vegna slíkra aðgerða.
Þetta eru afar athyglisverðar hug-
myndir og eftirtektarvert, að þær hafa
fengið jákvæðar undirtektir bæði meðal
stuðningsmanna ríkisstjórnar og
stjórnarandstöðu. Þannig hefur Bryn-
dís Hlöðversdóttir, formaður þingflokks
Samfylkingarinnar, sagt, að flokkur
hennar væri tilbúinn til að skoða slíkar
hugmyndir í tengslum við breytingar á
almennu skattaumhverfi. Hjálmar
Árnason, þingmaður Framsóknar-
flokksins, sagði í samtali við Morgun-
blaðið 1. maí sl., að þessar hugmyndir
yrðu ræddar mjög bráðlega í þingflokki
Framsóknarflokksins.
Á árunum 1991-1999 var tekjuskatts-
hlutfall fyrirtækja lækkað úr 50% í 30%.
Sú skattalækkun jók tekjur ríkisins
vegna skattgreiðslna fyrirtækja. Í út-
tekt, sem Morgunblaðið birti fyrir
nokkrum dögum um þessar hugmyndir,
kom fram, að skattahlutfall fyrirtækja
er komið niður fyrir 30% í nokkrum ná-
lægum löndum en hjá öðrum þjóðum er
það svipað og hér.
Með því að lækka tekjuskattinn niður
í 15% á fyrirtækjum mundum við ná um-
talsverðu forskoti á aðrar þjóðir og auka
líkur á því að erlend fyrirtæki hefji
starfsemi hér.
Á þessu ári er gert ráð fyrir að tekjur
ríkissjóðs af sköttum fyrirtækja nemi
um 3,8% af heildartekjum ríkissjóðs.
Ljóst er því, að það er raunhæft að tala
um skattalækkun á fyrirtæki af þeirri
stærðargráðu, sem forsætisráðherra
hefur nefnt.
Eðlilegt er að hinn almenni borgari
spyrji: en hvað um einstaklinga? Lík-
urnar á því, að veruleg lækkun á tekju-
sköttum einstaklinga mundi fylgja í
kjölfarið eru yfirgnæfandi. Það mundi
aldrei ganga til lengdar að einstaklingar
borgi margfalt hærri tekjuskatt en fyr-
irtæki, eins og Guðjón Arnar Kristjáns-
son, þingmaður Frjálslynda flokksins,
vék raunar að í samtali við Morgunblað-
ið, þegar hann benti á, að það væri viss
hætta samfara því að tekjuskattspró-
senta fyrirtækja væri mun lægri en ein-
staklinga, m.a. vegna þess að launþegar
færu að þiggja laun sem verktakar.
Þær hugmyndir, sem settar hafa ver-
ið fram um auðlindagjöld og væntanlega
verða lögfestar á þessu kjörtímabili
miðað við þær undirtektir, sem þær hafa
fengið, munu líka auðvelda ríkissjóði svo
róttækar breytingar, sem til umræðu
eru á skattakerfinu. Til viðbótar þessum
hugmyndum er nú rætt um að fella niður
eignaskatta, hækka gólf hátekjuskatts
og öllum er ljóst að stimpilgjöld eru úr-
elt fyrirbrigði.
Lækkun á sköttum fyrirtækja mundi
auðvelda atvinnulífinu að takast á við
þann samdrátt, sem nú er augljóslega á
ferðinni í efnahagslífinu. Í ljósi þeirra
undirtekta, sem hugmyndir Davíðs
Oddssonar hafa fengið, er þess að
vænta, að lækkun á sköttum fyrirtækja
verði eitt af forgangsmálum ríkisstjórn-
arinnar, þegar þingið kemur til fundar á
ný í haust.
Í
BANDARÍKJUNUM trónir um
þessar mundir bænabók efst á list-
um bæði dagblaðsins USA Today og
Publisher’s Weekly yfir söluhæstu
bækur í Bandaríkjunum. Bókin
nefnist Bæn Jaebesar og er þar
ekki um eina af þekktari persónum
Biblíunnar að ræða enda er fjallað
um hann í 63 orðum þar. Bókin Bæn Jaebesar
hefur hins vegar selst í 4,1 milljón eintaka, að
mestu á síðustu þremur mánuðum. Um Jaebes
segir í fyrri Króníkubók, 4. kafla, að hann hafi
verið „fyrir bræðrum sínum, og móðir hans
nefndi hann Jaebes og mælti: ,,Ég hefi alið
hann með harmkvælum.““
Um bænina segir síðan:
„Og Jaebes ákallaði Guð Ísraels og mælti:
,,Blessa þú mig og auk landi við mig, og verði
hönd þín með mér, og bæg þú ógæfunni frá
mér, svo að engin harmkvæli komi yfir mig.“
Og Guð veitti honum það, sem hann bað um.“
Í metsölubókinni er í raun verið að segja að
það sé allt í lagi að biðja fyrir eigin velgengni. Á
sjötta og sjöunda áratugnum fór alda slíkra
bæna um Bandaríkin og var þá viðkvæðið að
það væri ekkert skammarlegt við að biðja Guð
um rauðan Cadillac. Sú mikla efnishyggja, sem
skein í gegnum þessa stefnu, þótti kirkjunnar
mönnum hins vegar hin vandræðalegasta og
hvarf þessi hugsunarháttur.
Höfundur metsölubókarinnar heitir Bruce
Wilkinson og er prestur í Atlanta. Hann sagði í
samtali við The New York Times í vikunni að
Jaebes hefði verið að biðja fyrir því að hann
fengi meiri eignir: „Hann var bóndi og hirðir og
hann var að biðja um meiri viðskipti. Þegar ég
tala við eigendur fyrirtækja eða stjórnendur
segi ég þeim að það sé í lagi að biðja Guð að
blessa fyrirtæki þeirra ef þeir beri virðingu fyr-
ir almenningi og komi vel fram við starfsfólk
sitt.“
Einföld bæn –
breytt framtíð?
Bók Wilkinsons snýst
öll um bæn Jaebesar
og kemst hann meðal
annars að þeirri nið-
urstöðu að bænin sé „sönnun þess að það er
ekki hver þú ert eða hvað foreldrar þínir
ákváðu fyrir þig eða hvað „örlögin“ sögðu að úr
þér skyldi verða, sem skiptir máli. Máli skiptir
að vita hvað þú vilt verða og biðja fyrir því. Með
því að biðja einfaldrar bænar af sannfæringu
getur þú breytt framtíð þinni.“
Útbreiðsla hugmyndafræði af því tagi, sem
fram kemur í bókinni Bæn Jaebesar ætti að
vera Bandríkjamönnum fagnaðarefni. Ekki
vegna þess að fyrir vikið aukist trúarhiti
Bandaríkjamanna, heldur einfaldlega út frá
sjónarmiði hagfræðinnar. Um þessar mundir
eru að ryðja sér til rúms á ný kenningar í anda
þeirra, sem Max Weber setti fram í upphafi 20.
aldarinnar um tengsl mótmælendatrúar og þá
sérstaklega kalvínisma og anda kapítalismans.
Samkvæmt kenningum Webers var sú óvissa,
sem fylgdi því að Guð hefði fyrirfram ákveðið
hverjir hlytu náð og hverjir ekki án þess þó að
syndum hlaðið mannfólkið vissi hvað Guði
þóknaðist, rótin að þeirri hegðun, sem leiddi af
sér kapítalismann. Fylgismenn Kalvíns trúðu
að þeir myndu brenna í logum vítis ef þeir hlytu
ekki náð. Trú af þessu tagi – það er að hegðun
og trúarsannfæring í jarðlífinu skipti ekki máli
vegna þess að allt hefur verið ákveðið fyrir
fram – hefði hæglega getað leitt til uppgjafar,
en sú varð ekki raunin. Til þess að komast úr
sálarkreppunni, sem fylgdi því að vita ekki hvað
biði, fóru þeir að leita leiða til að greina vilja
Guðs með einhverjum hætti. Svarið við spurn-
ingunni hvers vegna menn ættu að vera góðir
varð því vegna þess að slík hegðun gæti verið
merki um að viðkomandi væri meðal hinna út-
völdu. Úr varð óbilandi skuldbinding við hina
veraldlegu köllun, en um leið að forðast að njóta
ávaxtanna af erfiðinu.
Taldi Weber að þetta hefði átt mestan þátt í
þeirri uppsöfnun auðs, sem var burðarás kapít-
alismans. Tók hann síðan kenningu sinni til
stuðnings dæmi af verkamönnum í Þýskalandi
þar sem mótmælendatrú er algeng og Ítalíu þar
sem katólska er við lýði og benti á að fram-
leiðnin væri mun meiri hjá þýsku verkamönn-
unum en þeim ítölsku. Mótmælendatrúin hefði
verið hvatning til að leggja sig fram, en kat-
ólskan í raun dregið úr mönnum þar sem hægt
var að hreinsa sig af syndum sínum með játn-
ingu og byrja að nýju með autt blað.
Kenning Webers var umdeild frá upphafi og
hann reyndist ekki forspár í greiningu sinni,
skjátlaðist til dæmis um burði Japana til að ná
efnahagslegum árangri. Áhersla hans á að
menning skipti máli hefur hins vegar komist í
umræðuna á nýjan leik í kjölfar þess að Lawr-
ence E. Harrison og Samuel P. Huntington
gáfu á síðasta ári út greinasafn ýmissa fræði-
manna undir heitinu Menning skiptir máli,
hvernig gildi móta framþróun mannsins (Cult-
ure Matters). Í bókinni er í raun verið að and-
æfa því sjónarmiði að það sé einfaldlega hægt
að ákveða að nú verði tekin upp ákveðin aðferð
eða farin ný leið og þá muni allt falla í ljúfa löð.
Það hefur löngum verið ríkjandi til dæmis í
hagfræði að telja að kennisetningar hennar séu
algildar, ein jafna gildi fyrir allt. Þeir, sem
leggja vilja áherslu á menningu, telja hins veg-
ar að málið sé ekki svo einfalt.
Í bókinni velta fræðimennirnir fyrir sér
spurningum á borð við það hvers vegna minni-
hlutahópar af kínverskum uppruna blómstri
efnahagslega hvort sem það er í Malasíu, á Fil-
ippseyjum eða í Kaliforníu, hví hagkerfi Suður-
Kóreu sé nú fimmtán sinnum stærra en hag-
kerfi Ghana þrátt fyrir að þessi tvö lönd hafi
staðið nokkurn veginn jafnfætis fyrir 40 árum
eða hvers vegna Pólverjum hafi farnast mun
betur en Rússum eftir endalok kalda stríðsins.
Ræður menn-
ing úrslitum?
Sagnfræðingurinn
David Landes hefur
grein sína í bókinni á
orðunum: „Max Web-
er hafði rétt fyrir sér“ og bætir við síðar að höf-
um við lært eitthvað af sögu hagþróunar sé það
að menning ræður nánast úrslitum.
Ef þetta er rétt skýrir það ef til vill hvers
vegna fjórir milljarðar manna búa í löndum,
sem teljast hafa lágar tekjur, við ömurleg lífs-
kjör þrátt fyrir áratuga aðstoð. Sem dæmi má
nefna að í 45 ríkjum jarðar eru lífslíkur undir
60 árum, undir 50 árum í 18 ríkjum og í einu,
Sierra Leone, aðeins 37 ár.
Landes segir að erlend aðstoð geti hjálpað,
en einnig skaðað. Ef vinna eigi bug á fátækt
verði átakið að koma innan frá. Utanaðkomandi
aðstoð geti dregið úr því að menn leggi sig fram
og leitt til þess að menn telji sér trú um að þeir
séu ófærir um að gera hlutina sjálfir. Eins og
segi í afrískum orðskvið sé höndin, sem þiggur,
alltaf undir hendinni, sem gefur.
Huntington vakti mikla athygli þegar hann
gaf út bókina Árekstur siðmenninga (Clash of
Civilizations and the Remaking of World Ord-
er) um miðjan síðasta áratug. Þar hélt hann því
fram að íslam og vestrið væru í grundvall-
aratriðum andstæður, sem ekki gætu þrifist
saman. Hann segir í inngangi bókarinnar
Menning skiptir máli að menning sé vitaskuld
ekki eini úrslitaþátturinn um hagsæld, en
sennilega lýsi orð Daniels Patricks Moynihans,
fyrrverandi öldungadeildarþingmanns frá New
York, stöðu menningar í mannlegum málefnum
af mestri skynsemi: „Grundvallarsannleikur
íhaldsmanna er að menning, ekki pólitík,
ákvarði árangur þjóðfélags. Grundvallarsann-
leikur frjálslyndra [í bandarískri merkingu] sé
að pólitík geti breytt menningu og bjargað
henni frá sjálfri sér.“
Það þarf ekki að taka fram að í þessu sam-
bandi er verið að tala um menningu í víðtækri
merkingu á borð við gildismat, en ekki í þröngu
samhengi við listir.
Eitt þeirra fyrirbæra, sem tekið er fyrir í
bókinni og sagt hafa áhrif á velmegun þjóða, er
spilling. Þar birta Seymour Martin Lipset og
Gabriel Salman Lenz töflu frá 1998, sem sýnir
spillingu í 89 ríkjum. Þar eru Norðurlöndin öll
ofarlega, spilling minnst í Danmörku, þá koma
Finnland og Svíþjóð, Íslendingar í fimmta sæti,
en Norðmenn í því níunda. Neðarlega eru síðan
lönd á borð við Rússland og Kólumbíu og síðan
er Kamerún í neðsta sæti og mesta spillingu því
að finna þar. Spilling er meðal atriða, sem not-
uð eru í bókinni til að sýna fram á að það sé
samband milli velferðar, sem mæld er í efna-
hagslegu tilliti, lýðræðisþróun og tekjum, og
ýmissa menningarlegra þátta á borð við traust,
umburðarlyndi, afstöðu til valds og persónu-
frelsi.
Minni forgjöf
Afríku
Í bókinni er þó ekki
aðeins að finna stuðn-
ing við þessa áherslu
á menningu. Hag-
fræðingurinn Jeffrey Sachs segir í grein sinni
að fremur beri að líta til landafræðinnar en
menningar. Afríka hafi til dæmis fengið mun
minni forgjöf en aðrar álfur vegna þess að þar
sé jarðvegur lélegur, banvænir hitabeltissjúk-
dómar herji á íbúana og álfan sé að miklu leyti
fjarri mikilvægum viðskiptaleiðum. Hann bend-
ir á að Evrópubúar hafi ekki getað gert Afríku
að nýlendum fyrr en þeir uppgötvuðu vörn
gegn malaríu, sem gerði þeim kleift að búa í