Morgunblaðið - 13.05.2001, Blaðsíða 33

Morgunblaðið - 13.05.2001, Blaðsíða 33
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. MAÍ 2001 33 hitabeltinu. Sachs segir að velgengni mótmæl- endalandanna í Norður-Evrópu megi fremur rekja til þess hvað kol urðu mikilvæg í upphafi 17. aldar, en trúarbragða. Huntington bendir á velgengni Singapore til vitnis um það að hitabeltisríki nánast á miðbaug geti náð árangri og þar með sé kenningu Sachs um mikilvægi landafræðinnar steypt. Sachs hefur verið ráðgjafi fjölda þróunarríkja í efnahagsmálum og kom einnig við sögu í Rússlandi eftir fall Sovétríkjanna. Hann kveðst vera tortrygginn á það þegar farið sé að út- skýra hluti út frá menningarlegum forsendum. Hann bendir á að Weber hafi í sinni uppruna- legu kenningu um mótmælendatrú og kapítal- isma bent á að konfúsíanismi í Kína væri and- stæðan. Þar hefði verið kyrrstöðuþjóðfélag með skýrri goggunarröð þar sem mandaríninn, sem fyrirleit erfiðisvinnu og viðskipti, var settur á stall. Í seinni tíð hefði hugmyndum um að aust- ur-asísk trúarbrögð væru í andstöðu við hag- vöxt á nútímavísu verið kollvarpað. Dulbúnir kyn- þáttafordómar Þess ber hins vegar að geta að í bókinni er á nokkrum stöðum vísað til Konfúsíusar á þeirri forsendu að þar sé á ferð Asíuútgáfan af vinnusiðfræði mótmælenda. Gagnrýni á menningarlegar kenningar um velgengni og hagsæld kemur úr fleiri áttum. Ýmsum finnst sem hér spretti upp kynþátta- fordómar dulbúnir sem greining á menningu. Timothy Garton Ash, prófessor í sögu við All Souls College í Oxford, hafnar því að hægt sé að draga ríki í dilka eftir því hvort þar er við lýði mótmælendatrú, réttrúnaðarkirkja eða íslam. Hann bendir á að íslam í Bosníu sé síður en svo það sama og íslam í Íran eða Mið-Asíu og það sé einfaldlega rangt að segja að með þeim stimpli sé hægt að segja til um grundvallarein- kenni ákveðinnar menningar. Þessari umræðu um áhrif menningar er án efa ekki lokið, enda verður hún ekki til lykta leidd. Hún á sér hins vegar ekki stað í fræði- legu tómarúmi, heldur getur haft pólitísk áhrif. Það gæti til dæmis verið freistandi að draga þá ályktun af kenningunni um að menningin ráði úrslitum um hagsæld að fráleitt sé að halda áfram að dæla peningum í þróunaraðstoð. Þar með sé aðeins verið að kasta peningum út um gluggann. Hin niðurstaðan gæti hins vegar ver- ið að athuga þurfi hvort hægt sé að breyta for- sendum í viðkomandi ríki til þess að aðstoðin nýtist. Hver sem niðurstaðan verður er hins vegar ljóst að einhverjar skýringar hljóta að vera að baki því hversu gæðum þessa heims er misskipt og ekki er endalaust hægt að halda í skýringar á borð við nýlendustefnuna á sínum tíma. Menningarskýringin kann að virðast nær- tækust, en í því sambandi ber að varast að leggja allt sitt traust á eina tilgátu. Hins vegar mætti ætla að stjórnmálamenn og stjórnendur fyrirtækja ættu að grípa það fegins hendi þegar hugmyndir á borð við þær, sem felast í bæn Jaebesar, skjóta upp kollinum, þótt ekki megi kannski búast við því að Samtök atvinnulífsins taki höndum saman um að snúa henni á ís- lensku til að hvetja íslenskar hendur til dáða og aukinnar framleiðni. Misskilur hag- fræðin mann- lega hegðun? Hagfræðingar okkar daga geta ekki aðeins kvartað undan því að tilgátur um áhrif menningar séu að gera þeim lífið leitt um þessar mundir. Richard Thaler, kennari við viðskiptaskóla Chicago University heldur því fram að kenningar hagfræðinga um það hvernig fólk hegðar sér séu að miklu leyti rangar. Í hag- fræðinni sé gengið út frá því að skynsemin ráði og maðurinn vegi og meti við hverja ákvörðun kostnað og ágóða. Thaler segir að málið sé ekki svo einfalt. Hann kveðst hafa komist á sporið þegar vinur hans var að ræða við hann um garðslátt. Vinurinn kvaðst slá garðinn sinn sjálfur til að spara sér þúsund krónur, en hann væri hins vegar ekki tilbúinn að slá garð ná- grannans þótt hann fengi greiddar þúsund krónur fyrir eða meira. Samkvæmt hagfræðinni kostar það jafnmikið að sleppa því að vinna sér inn þúsund krónur með því að slá ekki garð ná- grannans og að spara sér þúsund krónur með því að slá garðinn sinn sjálfur. Thaler segir sem sé að fólk hegði sér eins og fólk – geri mistök, taki óskynsamlegar ákvarðanir og láti stjórnast af tilfinningum. Kenningar Thalers hafa verið kallaðar villutrú og honum líkt við Galíleó. Haft er fyrir satt að Merton Miller, nóbelsverðlauna- hafi í hagfræði, hafi neitað að tala við hann og prófessorinn, sem leiðbeindi honum í doktors- námi, hefur látið þau orð falla að hann hafi sóað hæfileikum sínum með þessum kenningum. Thaler er hins vegar að vaxa fiskur um hrygg og meðal fylgismanna hans er Lawrence Summers, sem var fjármálaráðherra í forseta- tíð Bills Clintons. Thaler er ekki mjúkmáll við andstæðinga sína. Þegar Ken Binmore, hagfræðingur frá Bretlandi, sagði eitt sinn að fólk þróaðist í átt að skynsemi með því að læra af mistökum sínu svaraði Thaler því til að fólk gæti lært að kaupa í matinn af reynslunni vegna þess að innkaup þyrftu að eiga sér stað vikulega, en stórar ákvarðanir á borð við hjónaband, starfsvett- vang og eftirlaun, þyrfti sjaldan að taka. Hinar háfleygu kenningar Binmores væru því til þess eins nytsamlegar að kaupa mjólk. Thaler hefur beitt kenningum sínum til að greina hvernig fólk stendur að sparnaði. Hann segist hafa tekið eftir því að fólk spari meira þegar fé sé tekið sjálfkrafa af því heldur en þegar það á þess kost að taka þátt í sparnaðar- áætlun með því til dæmis að fylla út eyðublað. Samkvæmt hefðbundnum kenningum hagfræð- innar ættu menn hins vegar að finna skyn- samlegasta fyrirkomulagið hvort sem fólk er sjálfkrafa sett á lista, sem það þarf að láta taka sig af, eða þarf að fylla út eyðublað til að kom- ast á listann. Thaler rökstyður kenningar sínar með dæm- um úr daglega lífinu og draga þau fram hinn óútreiknanlega mannlega þátt. Besta dæmið hans er sennilega saga úr samkvæmi, sem hann hélt þar sem hann hafði sett á borð skálar með hnetum. Samkvæmt kenningum hagfræðinnar mætti ætla að menn borðuðu hneturnar af því að þeir vildu borða þær, en ekki af kvöð. Hins vegar fór svo að allir viðstaddir þökkuðu honum þegar hann fjarlægði hnetuskálarnar. Enn ein staðfestingin á því að það er hægara sagt en gert að koma mannlegri hegðun fyrir í jöfnu eða setja hana upp í töflu. Morgunblaðið/Jim Smart Í Nauthólsvík. Útbreiðsla hug- myndafræði af því tagi, sem fram kem- ur í bókinni Bæn Jaebesar, ætti að vera Bandaríkja- mönnum fagnaðar- efni. Ekki vegna þess að fyrir vikið aukist trúarhiti Bandaríkjamanna, heldur einfaldlega út frá sjónarmiði hagfræðinnar. Laugardagur 12. maí
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.