Morgunblaðið - 09.06.2001, Blaðsíða 29

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 2001 29
Til sölu
BMW 740
IAL 1998
Skr. 6/1998, ek. 27 þ. km,
leðurinnr., topplúga, 18“ ál-
felgur, zenon, cd-magasín
og margt fleira. „Sjón er
sögu ríkari.“ Innfluttur nýr
af umboði, skipti á ódýrari.
Verð: 4.980 þús. kr.
Funahöfða 1 - Sími 587 7777
www.litla.is
„ÞAÐ sem fór úrskeiðis er að
flokkurinn hefur ekki breyst með
breyttum tíma eftir Thatcher og
fall múrsins,“ sagði Alan Duncan,
einn af frammámönnum breska
Íhaldsflokksins, í samtali við BBC1
eftir afsögn William Hagues, leið-
toga Íhaldsflokksins síðan 1997, í
gærmorgun. Fyrir Íhaldsflokkinn
var kosninganóttin og morgunsárið
eins og eitthvað sem hefur gerst
áður: Niðurstaða kosninganna nú
var ámóta hrikaleg og hrakfarirnar
1997, þegar John Major, þáverandi
leiðtogi, sagði af sér daginn eftir.
Í bresku fjölmiðlunum hafa
margir tekið undir sjónarmið
Duncans. Vandi Íhaldsflokksins er
djúpstæðari en svo að það dugi
bara að kenna Hague og illa hugs-
aðri kosningabaráttu um endur-
tekningu ófaranna. Flokkurinn er
einfaldlega villuráfandi og hug-
myndasnauður. Michael Portillo,
formælandi flokksins í efnahags-
málum og margnefndur sem hugs-
anlegur eftirmaður Hagues, segir
að ráðast hefði átt í hugmynda-
fræðilega uppstokkun fyrir fjórum
árum. Verkamannaflokkurinn end-
uruppgötvaði sjálfan sig eftir að
hafa tapað kosningum þrisvar í
röð. Spurningin er hvort kreppa
Íhaldsflokksins eftir tvennar tap-
aðar kosningar sé nógu djúpstæð
til að flokkseigendurnir séu tilbún-
ir til að fara út í svo þjáningarfulla
aðgerð sem hikstalaust mun krefj-
ast margvíslegra pólitískra fórna.
En ef ekki álykta menn sem svo að
það sé ekki hægt að stjórna flokkn-
um.
„Litli forsætisráðherrann“
varð ekki forsætisráðherra
„Ég vildi óska að ég hefði getað
leitt ykkur til sigurs,“ sagði Hague
á stéttinni fyrir framan höfuð-
stöðvar flokksins, virðulegt múr-
steinshús skammt frá þinghúsinu
og háhýsinu við Thames sem hýsir
höfðustöðvar Verkamannaflokks-
ins. Þakkar- og vonbrigðaræðan
endaði með afsögn. Það efast eng-
inn um einlægnina í þessum orð-
um. Hague hefur haft áhuga á
stjórnmálum frá blautu barnsbeini
þegar hann hengdi myndir af
Thatcher upp á vegg í stað Jimi
Hendrix og Che. Amma hans kall-
aði hann „litla forsætisráðherrann
sinn“ og honum var klappað lof í
lófa og hann fékk vingjarnlegt bros
frá Thatcher þegar hann ávarpaði
flokksþingið sextán ára gamall.
Eftir að hafa rætt við ýmsa
stjórnmálaskýrendur og aðra póli-
tíska innanbúðarmenn kosninga-
kvöldið og -nóttina og hlustað á
kosningasíbylju í útvarpi og sjón-
varpi er óhætt að álykta að afsögn
Hagues kom á óvart.
Vissulega voru ýmsir að hugleiða
afsögn sem fræðilegan möguleika
en niðurstaðan var alltaf sú, að
„nei, hann segði sennilega ekki af
sér, heldur vildi berjast áfram.“
Eftir afsögnina voru vangaveltur
uppi um að Hague hefði þegar ver-
ið búinn að gera upp hug sinn og
því hefði hann verið bæði vongóður
og rólegur í baráttunni. Hann vissi
hvað hann ætlaði sér á eftir. Hvort
hann heldur áfram á þingi er óvíst
en hingað til hefur hann ekki átt
neitt annað líf en stjórnmálin.
Múmían snýr aftur
Íhaldsflokkurinn hefur verið hin
pólitíska þungamiðja í breskum
stjórnmálum. Eftir stríð tók flokk-
urinn fjörkipp sem entist næstu
áratugi. Það var uppdráttarsýki í
flokknum er Thatcher varð flokks-
leiðtogi. Með hugmyndum, sem eru
kenndar við hana en komu kannski
einkum frá róttækum hugsuðum
eins og Keith Joseph, gekk flokk-
urinn í endurnýjun lífdaganna. Sú
endurnýjun var löngu uppurin er
kom að ósigrinum 1997.
Eins og Duncan nefnir hér að of-
an, hefur engin endurnýjun átt sér
stað þótt heimurinn hafi tekið
miklum breytingum síðan á gullöld
Thatchers.
Thatcher, nú orðin 76 ára lafði,
hefur kímnigáfu eins og margir
landar hennar. Þegar hún var
fengin til að ávarpa kosningafund
nýlega sagðist hún hafa hrokkið við
þegar hún sá auglýsingaspjöldin
sem tilkynntu komu hennar.
„Þar stóð „Múmían snýr aftur,“
sagði hún og auðvitað veltist sal-
urinn um af af hlátri. En þetta er
því miður rétt. Thatcher var dregin
fram í kosningabaráttunni og með
henni gamlar hugmyndir og engin
endurnýjun.
„En hvað er til ráða þegar ein-
hver kemur og stelur ekki bara föt-
unum þínum, heldur tekur sig
miklu betur út í þeim en þú?“
spurði Alan Beattie, prófessor við
London School of Economics, í
spjalli við erlenda blaðamenn á
kosningakvöldið. Þetta er að
mörgu leyti hlutskipti Íhalds-
flokksins. Það er ekki af engu, sem
ein skopmyndanna í blöðunum í
gær var af vofu Thatchers að læð-
ast inn í Downing-stræti. Blair er
álitinn besti arftaki Thatchers og
eftir situr Íhaldsflokkurinn rúinn
hugmyndum og krafti. Endurnýj-
unin, sem allir lýsa eftir núna, hef-
ur aldrei farið fram.
Vindhögg hingað til
Flokkurinn hefur reynt ýmislegt
undanfarin misseri og auðvitað
komu Hague og nánustu sam-
starfsmenn hans með nýjar hug-
myndir. Úrslitin núna sýna bara að
þær virkuðu ekki. Hague lagði of-
uráherslu á það sem hann kallaði
„björgun pundsins“, andstöðu við
aðild Breta að Efnahags- og mynt-
sambandi Evrópu, EMU. Hann tal-
aði um að Bretland væri að verða
framandi land vegna allra útlend-
inganna sem þar byggju. Hvorugt
efnið hreif kjósendur. Þau drógu
ekki nema dyggustu íhaldskjósend-
urna að kjörborðinu. Fylgið, sem
flokkurinn missti 1997, skilaði sér
ekki.
Kjósendur vildu tala um félags-
lega þjónustu og þegar Hague
lagði pundið til hliðar og tók hana
upp síðustu viku kosningabarátt-
unnar, virtist vinsældakúrfan að-
eins hreyfast upp á við. En það var
of seint – og kannanir sýna líka að
kjósendur treysta Íhaldsflokknum
ekki til að hressa upp á félagslega
þjónustu og velferðarmálin. Þeim
er best treyst til að skera niður og
það er ekki beint frekari niður-
skurður sem Bretar þrá þessi
misserin. Þessi tilraun til að fitja
upp á einhverju nýju var vindhögg.
En í hvaða átt er endurnýjunar
að leita? Nicholas Barr, lektor við
London School of Economics, segir
að flokkurinn verði að endurupp-
götva sjálfan sig og komast aftur
inn á miðjuna sem Verkamanna-
flokkurinn hafi náð til sín. Undir
Hague hafi flokkurinn farið langt
til hægri sem greinilega höfði ekki
til kjósenda.
Ýmsir eru sammála um að
Hague hafi ekki haft nógu góða
menn með sér.
Nánasti samstarfsmaður hans er
Sebastian Coe, sem allir Bretar
þekkja sem afrekshlaupara, sem þó
er greinilega fljótari á fæti en í
hugsun.
Náið samband þeirra er rakið til
tilvistarkreppu sem hrjáði Hague
1998 er hann var illa haldinn af
ennisholubólgu og Coe stappaði í
hann stálinu. Engir af gamalreynd-
um flokksmönnum eru í nánasta
hring Hagues.
Að bræða saman
nýjan leiðtoga
Einn þeirra gamalreyndu var
ekki lengi að segja skoðun sína eft-
ir afsögn Hagues. Michael Heselt-
ine, fyrrverandi ráðherra, sagði í
samtali við BBC1 að flokkurinn
hefði ekki tekið tillit til samfélags-
breytinga. Talaði enn eins og
hjónabandið væri undirstaða sam-
félagsins, þegar hjónaskilnaðir
segðu aðra sögu og eiturlyfja-
neysla og málefni samkynhneigðra
væru ekki með í þeirra heims-
mynd. Þessu þyrfti að breyta.
Heseltine hafði frambjóðanda á
takteinunum: Kenneth Clarke,
fyrrverandi fjármálaráðherra og
vinsæll Evrópusinnaður þingmað-
ur sem lengi hefur
horft til leiðtogaemb-
ættisins, er óskaleið-
togi Heseltines.
Kannanir sýna að
hann er vinsælasta
leiðtogaefnið meðal
kjósenda en meðal
flokksmanna hefur
Michael Portillo vinn-
inginn. Og það eru
flokksmenn sem ráða.
Portillo er oftast
nefndur og hefur ver-
ið lengi. Hann hefur
líka tekið upp mjúka
línu undanfarið, er
félagslega frjálslynd-
ur og tortrygginn í
Evrópumálum, en ekki eins
andsnúinn Evrópu og Hague.
Hann gæti því verið heppilegur í
margra augum. Í gær var talað um
að Clarke og Portillo gætu gert
samkomulag um að Clarke mótaði
Evrópustefnuna en Portillo yrði
leiðtogi.
Leiðtogavilji Portillos er lýðum
löngu ljós, en hvort hann treystir
sér tilað láta fjölmiðla snuðra í
einkalífi sínu er annað mál. Hann
hefur þegar sagt frá kynlífsreynslu
sinni með karlmönnum á skólaár-
um, eftir að honum var sagt að fjöl-
miðlar hefðu komist að þessu. Því
vita þannig sinnaðir fjölmiðlar að
þar er eftir einhverju að slægjast.
Ann Widdecombe, talsmaður
flokksins í innaríkismálum, þykir
hafa staðið sig með prýði í kosn-
ingabaráttunni. Er líkt og Hague
skondin útlits og með skrýtna
rödd, auk þess sem hún fær að
heyra að á henni sé piparjómku-
bragur. Iain Duncan Smith, nýj-
asta uppáhald Thatchers, Francis
Maude, talsmaður í utanríkismál-
um, og David Davis eru allt nöfn
sem heyrst hafa. En það er líka tal-
að um einhverja utan flokkseigend-
anna líkt og Blair á sínum tíma.
Einn þekktasti og skeleggasti
íhaldsmaðurinn af yngri kynslóð-
inni og nýkjörinn þingmaður er
Boris Johnson, ritstjóri Spectators,
en þar er reyndar kominn önnur
kornabarnstýpan til. En það þarf
meira til en nýjan formann ef ófar-
irnar núna eiga ekki að endurta-
kast í fyllingu tímans
Flokkur í
leit að
sjálfum sér
Flokksleiðtogar hætta sjaldan á réttum
tíma en með því að víkja frá strax eftir
þingkosningarnar í Bretlandi sparar
William Hague bæði sér og Íhaldsflokknum
vangaveltur um eigin framtíð, segir
Sigrún Davíðsdóttir, og gefur færi
á að finna Nýja íhaldsflokkinn. ReutersWilliam Hague heilsar stuðningsmönnum sínum í höfuðstöðvum Íhaldsflokksins eftir ósigur hans í fyrradag.
Michael
Portillo
Kenneth
Clarke
sd@uti.is