Morgunblaðið - 09.06.2001, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SUÐURSVEIT er ævintýraland
sem fleiri mættu gefa gaum að en
hingað til. Óvíða finnst á svæði sem
aka má gegnum á þjóðvegi á um
hálftíma slík fjölbreytni í náttúru,
hvort sem litið er á jarðfræði, land-
mótun eðalífríki. Ef sögu og amstri
mannfólksins er bætt við svo langt
heimildir ná verður heimsókn í Suð-
ursveit ógleymanleg og þetta lands-
horn kallar þig aftur og aftur á vett-
vang. Að nógu er að hverfa fyrir
ferðafólk sem hafa vill þak yfir höf-
uð, bæði í bændagistingu innan-
sveitar og í grenndinni. Í fyrra kom
út sérstakur bæklingur um Suður-
sveit gefinn út af áhugamönnum
heima fyrir með uppdrætti og lýs-
ingum á gönguleiðum og mörgum
myndum. Er það fyrsta kortið í út-
gáfuröð um gönguleiðir í Austur-
Skaftafellssýslu og mikill fengur
fyrir þá sem ferðast ætla um þenn-
an landshluta.
Margbrotin jarðfræði
Miklir skriðjöklar eru á mörkum
Suðursveitar, Breiðamerkurjökull
að vestan og Heinabergsjökull
ásamt Skálafellsjökli að austan. Á
milli þessara stríðu jökulstrauma
halda Suðursveitarfjöll Vatnajökli í
skefjum þannig að rétt grillir í hann
inn af dalbotnum, Brókarjökul í
stafni Kálfafellsdals og Sultar-
tungnajökul inn af Staðardal. Í gróf-
um dráttum má skipta Suðursveit-
arfjöllum í þrennt: Vestast er
bálkurinn milli Breiðamerkurjökuls
og Kálfafellsdals norður af Sunnan-
sandabæjum, fyrir miðri sveit eru
Kálfafellsfjöll afmörkuð af Kálfa-
fellsdal og Staðardal norður af Mið-
þorpi og austast Borgarhafnarfjall
og Skálafellshnúta upp af Borgar-
höfn og Mörk. Hvert þessara fjall-
lenda hefur sín sérkenni og skiptist í
minni einingar með dölum og tind-
um. Hæst ber Þverártindsegg (1554
m) vestan Kálfafellsdals en þaðan
lækka fjöllin smám saman til aust-
urs.
Á þessu svæði er að finna leifar
fornra megineldstöðva, sem voru
virk eldfjöll fyrir nokkrum milljón-
um ára líkt og Öræfajökull nú og af
sömu rót runnar. Þær eru nú tálg-
aðar niður í grunn af endurteknum
áhlaupum ísaldar.
Fornt eldfjall undir Þverártindi
og grennd mætti kenna við Hvanna-
dal en ummerki þess sjáum við með-
al annars sem djúpberg inn af Þver-
árbrík við Fellsárjökul og við mynni
Hvannadals. Önnur eldstöð eldri
liggur austar og henni tilheyrir
gabbróhleifur í Þormóðarhnútu og
líparít í Miðfellsegg og víðar. Jarð-
lög við innanverðan Kálfafellsdal
eru mjög fjölbreytileg og litrík,
þykkar móbergsmyndanir með þétt-
riðnu neti bergganga og innskota.
Efst í Borgarhafnarfjalli og Hest-
gerðishnútu er einnig margbrotin
móbergsmyndun ofan á gömlu blá-
grýti. Hluti af þessum jarðlögum
sést frá þjóðvegi, meðal annars
Fallastakkanöf, eitt stórfenglegasta
stuðlaberg á landinu, allt að 90
metra háar súlur og við hlið þeirra
eru fagurskapaðir bólstrar. Nöfin
freistar áhugamanna um fjallaklifur
sem segja Fallastakkanöf eitt af erf-
iðustu viðfangsefnum í klifri hér-
lendis. Nafnið er náttúruheiti sótt í
samlíkingu við fallastakk á hval.
Veðurárdalir
Við austanverðan Breiðamerkur-
jökul skerast hliðardalir austur í
fjöllin og lokar skriðjökullinn fyrir
mynni þeirra. Verða þannig til jað-
arlón inn með jöklinum og hlaupa
þau fram og tæmast við vissar að-
stæður.
Áður fyrr skiluðu þau sér í Veð-
urá sem kemur undan jökli í kverk-
inni vestan undir Fellsfjalli en renn-
ur nú eins og Stemma vestur í
Jökulsárlón.
Breiðamerkurjökull hefur bæði
hörfað mikið og þynnst á síðustu 75
árum og því hafa lón í Veðurárdöl-
um minnkað að sama skapi. Syðri
dalurinn, kallaður aðeins Veðurár-
dalur, er skammt inn af Þröng, en
svo nefnist kverkin inn með Fells-
fjalli að vestan. Þar er nú lítið sem
ekkert lón lengur þar eð vatnið hef-
ur greiða framrás undir þunnum
jöklinum. Í Veðurárdal má komast
með því að ganga inn með aust-
urjaðri Breiðamerkurjökuls eða á
jökli uns komið er að Hellrafjalli
sunnan við dalinn. Þar er gengið
upp kletta eftir svonefndu Einstigi
og þræddir hjallar inn í Miðfell fyrir
miðjum dal. Norðan við Miðfellstind
liggur grunnt skarð yfir Veðurár-
dalsegg í um 900 m hæð. Þegar
norður úr því er komið mætir manni
nær samfelld fönn og fláandi skrið-
jökull vestan við Þverártindsegg. Til
norðvesturs hallar niður í Innri-
Veðurárdal sem liggur í krók milli
litskrúðugra fjalla. Allstórt jökullón
er í dalnum með meira og minna ís-
reki sem losnar frá jökultungu í
dalsmynninu. Háir fossar dynja þar
niður úr kvosum og litskrúðugt líp-
arít setur svip sinn á umhverfið.
Vestur undan falla straumar Breiða-
merkurjökuls suður milli Esjufjalla
sem virðast aðeins í seilingarfjar-
lægð og handan frerans breiða rís
Öræfajökull með skerjum og tindum
og inn af honum Mávabyggðir þar
sem skil eru milli Suðursveitar og
Öræfa.
Allhátt í brattri norðurhlíð Innri-
Veðurárdals er gróskuleg gróðurvin
sem kallast Mávatorfa og hafa þar
og litlu neðar í brekku fundist 55
tegundir blómplantna. Í torfunni er
allhávaxinn víðir en einnig grös og
blómskrúð.
Elstu heimildir um afdal þennan
eru frá 1850 en þá sendi Þorsteinn
Einarsson prestur á Kálfafellsstað
fjóra menn til landkönnunar inn
með austanverðum Breiðamerkur-
jökli. Hingað til hafa aðeins fáir séð
þennan leynidal enda þarf talsvert á
sig að leggja til að komast þangað
og vart nema á færi fólks með
reynslu af fjallaferðum eða undir
traustri leiðsögn. Norðan við
Innri-Veðurárdal taka við Veður-
árdalsfjöll og hár kambur til aust-
urs. Bak við hann er víð háfjallasveif
með jökli mót norðvestri kölluð
Svöludalur og fyrir mynni hans jök-
ulsker sem heitir Eyjólfsfjall.
Fara má auðveldari leið en hér
var lýst í Innri-Veðurárdal með því
að ganga norður frá Reynivöllum
inn með Fellsgljúfri og inn Aura,
upp Fellsárjökul (Bríkurjökul) þar
sem komið er á fannbreiðuna austur
af Innri-Veðurárdal.
Þetta er jafnframt auðveldasta
leiðin fyrir þá sem nálgast vilja
Þverártindsegg en klifrarar munu
kjósa að spreyta sig á henni að aust-
anverðu upp úr botni svonefnds
Eggjardals (nýnefni) sunnan Mið-
fells á Kálfafellsdal.
Þessar leiðir báðar má tengja í
einskonar hringferil en óráð að
leggja í slíka göngu nema í einsýnu
veðri.
Steinar, Staðarfjall
og Hvannadalur
Steinar hét bær suðaustan undir
Steinafjalli en var yfirgefinn í júlí
1829 eftir gífurlegt vatnsveður og
fylgdi því flóð í Köldukvísl og grjót-
hrun úr fjallinu. Sigurður langafi
Sigurðar á Kvískerjum fæddist í
þann mund að ósköpin dundu yfir,
en foreldrar sveinsins Ingimundur
og Helga byggðu sumarið eftir upp
á Sléttaleiti vestar í brekkum og
standa þar enn rústir bæjarins, sem
fór í eyði 1951. Mörg örnefni tengj-
ast Steinum, fjall, sandur, vötn og
Steinadalur mikil sveif norðan undir
Steinafjalli en til norðausturs er
Breiðabólsstaðarfjall, betur þekkt
sem Staðarfjall og stundum kennt
við Papbýli fornsagnanna. Úr sveif-
inni rennur Kaldakvísl í miklu
gljúfri, Klukkugili, niður á sandinn.
Þar inn af er mikill og forvitnilegur
afdalur sem kallast Hvannadalur og
gengur hann eina 7 km norður í
fjöllin. Eftir honum rennur Dalsá en
skiptir um nafn í Klukkugili.
Enginn sem dvelur í Suðursveit
Heillandi
Suðursveitarfjöll
Ef sögu og amstri mannfólksins er bætt
við svo langt heimildir ná, skrifar Hjör-
leifur Guttormsson, verður heimsókn í
Suðursveit ógleymanleg og þetta lands-
horn kallar þig aftur og aftur á vettvang.
Innri-Veðurárdalur frá Fauskaskerjum. Mávatorfa í fjallsöxlinni til hægri.
Ljósmyndir/Hjörleifur Guttormsson
Horft inn í Klukkugil þar sem Dalsá breytist í Köldukvísl.
Fallastakkanöf. Gullfalleg stuðlabergsmyndun vestan í Borgarhafnarfjalli.
Á slóðum Ferðafélags Íslands

 

  




,!,

 

   




 

  

! "#    

$ %   &  



"




 '

  

  
  
  



(  

- 


.

/ 0 1 '' 
2

0 3
-

4

-

-5&'

 ' 

5
6
 4
 &    
 

 
 
!7,
$ (
)

*
  

$
 
 '+

&  
"  





  
 
 '

 

$
   
 '

  


 
 " 
 &  

 
 

"

 
3& 

  
    


 
"
 
    
 

 &  




 

$   

  

 
  
 


 *+

& 

   

        




1 '' 
! 
 
 "#
!
$
#




#





 
   !  "#
%






 

  
    





 
    




(

  
 
     
 
 

 




  

 

 

   














!" ,


#
 
 



 

    
  
$









0 
 
%&
'


  

''
#
 
"
& -