Morgunblaðið - 15.07.2001, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
15. júlí 1945: „Núverandi rík-
isstjórn hefir setið að völdum
tæplega 9 mánuði. Á þeim
tíma hefir framfærslu-
vísitalan hækkað um 3 stig.
Milligjafa leiðinni hefir verið
haldið óbreyttri, eins og í tíð
fyrrverandi stjórnar. At-
vinnurekstur landsmanna
hefir haldið áfram með fullum
krafti. Útfluttar afurðir hafa
verið seldar frá áramótum til
maíloka fyrir 123,7 miljónir
króna. Samið hefir verið um
sölu allra sjávarafurða, sem
framleiddar verða á árinu,
fyrir sama eða næstum sama
verð og verið hefir. Verklegar
framkvæmdir verða meiri á
þessu ári en nokkru sinni fyr.
Innflutningur og kaup nýrra
vjela til framleiðslunnar er
hafinn í stórum stíl. Samið
hefir verið um kaup og smíði
90–100 skipa. Tvær stórar
síldarverksmiðjur eru í bygg-
ingu.“
. . . . . . . . . .
15. júlí 1955: „En þeir menn
voru þó til í Reykjavík, sem
höfðu allt á hornum sér gagn-
vart breikkun Lækjargöt-
unnar. Þeir snérust beinlínis
gegn þessari umbót. Það
mátti ekki skemma „hinar
sögufrægu þúfur“ á nálægum
túnum, sögðu þeir. Þess
vegna mátti ekki breikka göt-
una. Ýmsir Íslendingar höfðu
gengið um þessar þúfur og
það var ókurteisi við minn-
ingu þeirra að eyðileggja
þær!!“
15. júlí 1965: „Í samræmi við
ákvæði júnísamkomulagsins
hafa almenn lán Húsnæðis-
málastjórnar verið aukin til
mikilla muna, og lánskjör eru
nú miklu betri en áður. Nú
hefur ríkisstjórnin gefið fyr-
irheit um nokkra hækkun
þessara lána á næstu árum,
en jafnframt hefur hún boðað
sérstakar aðgerðir til þess að
auðvelda efnalitlum með-
limum verkalýðsfélaganna að
eignast eigið húsnæði. Þessar
aðgerðir eru á okkar mæli-
kvarða í rauninni mjög rót-
tækar, þar sem gert er ráð
fyrir, að meðlimir verkalýðs-
félaganna eigi kost á lánum
allt að 80% af verðmæti íbúð-
anna til 33 ára.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AÐ SLEPPA FRAM
AF SÉR BEIZLINU
Svo virðist sem seljendur vöruog þjónustu og þeir, semveita opinbera þjónustu,
hafi sleppt fram af sér beizlinu í
verðhækkunum á undanförnum
vikum. Nánast í hverri einustu
viku koma fram nýjar upplýsingar
um verðhækkanir og í sumum til-
vikum langt umfram það sem
lækkun á gengi krónunnar gefur
tilefni til.
Þegar grundvöllur var lagður að
þeim stöðugleika, sem einkenndi
efnahagslíf okkar í áratug með
kjarasamningunum 1990, var það
eitt einkenni þess, sem á eftir
fylgdi, að fyrirtæki og opinberir
aðilar lögðu ríka áherzlu á að
halda verðhækkunum í skefjum.
Það má segja að þjóðarsamstaða
hafi skapazt um það að leita skyldi
allra annarra leiða til þess að tak-
ast á við vanda af völdum hækkana
á verði erlendrar vöru eða kaup-
hækkana innanlands en að hækka
verð. Þessi almenna samstaða
gegn verðhækkunum var lykill að
því að tryggja stöðugleikann.
Það er vel skiljanlegt að geng-
islækkun krónunnar hlýtur að
leiða til einhverrar hækkunar. Það
fer heldur ekki á milli mála að of
langt hefur verið gengið í kaup-
hækkunum. En það er ekki þar
með sagt að eina leiðin sé sú að
hækka verð.
Verðhækkanir af þeirri stærð-
argráðu, sem við höfum orðið vitni
að undanfarnar vikur, getur leitt
til stórminnkandi viðskipta. Hin
leiðin, sem fyrirtækjum er fær, er
sú að skera niður kostnað. Slíkur
útgjaldaniðurskurður er oft sárs-
aukafullur og kemur víða við en
hann getur líka gert fyrirtækin
rekstrarhæfari þegar til lengri
tíma er litið.
Hættan er auðvitað sú að þeir,
sem hafa hækkað verð vegna
lækkunar á gengi, lækki verðið
ekki á ný vegna hækkandi gengis
sem vonandi verður á næstu mán-
uðum.
Þá er ekki ósennilegt að neyt-
endur, sem þykjast verða þessa
varir, taki einfaldlega saman
höndum um að eiga ekki viðskipti
við þá sem haga sér á þann veg í
viðskiptum.
Það verður sífellt auðveldara að
bera saman verð hér og í nálægum
löndum. Það verður enn einfald-
ara og þægilegra þegar evran hef-
ur að fullu verið tekin í notkun um
næstu áramót. Þá getur verðmun-
ur á milli landa orðið æpandi. Selj-
endur vöru og þjónustu verða að
hafa þetta í huga. Þeir mega ekki
ofbjóða viðskiptavinum sínum sem
eru reynslunni ríkari og vita betur
en áður hvað er sanngjarnt verð
fyrir vöru.
Það er full ástæða til að opinber-
ir aðilar, neytendasamtök eða
verkalýðshreyfingin eða þessir
aðilar í samstarfi, auki upplýs-
ingamiðlun um verðlag á Íslandi
og í nágrannalöndum okkar. Sam-
anburður af því tagi eykur mögu-
leika neytandans á að gera sér
grein fyrir hvað er eðlilegt verð og
hvað ekki. Óbeinn þrýstingur af
því tagi mun áreiðanlega eiga þátt
í því að halda niðri verðlagi.
Það hefur hvað eftir annað gerzt
að olíufélögin hafa lækkað verð í
skyndi eftir að forsætisráðherra
hefur lýst undrun á stefnu þeirra í
verðlagsmálum. Forráðamenn
þeirra hafa áttað sig á að rök-
semdir þeirra hafa ekki notið
skilnings meðal almennings.
Hið sama getur gerzt hjá öðrum
fyrirtækjum sem finna fyrir
þrýstingi frá viðskiptavinum sín-
um. Þau geta komizt að þeirri nið-
urstöðu að það sé skynsamlegra
að skera niður útgjöld heldur en
að hækka verð sem getur leitt til
minnkandi viðskipta.
F
YRIR nokkrum árum hafði
einn af viðmælendum Morg-
unblaðsins orð á því, að það
væri skaði, að fleiri gyð-
ingar hefðu ekki flutzt til
Íslands á árunum fyrir
heimsstyrjöldina síðari og í
stríðinu. Þeir sem hingað
hefðu komið á flótta undan nazistum hefðu
markað svo djúp spor í menningarsögu þjóð-
arinnar á 20. öldinni, að augljóst mætti vera,
að áhrif þeirra hefðu orðið enn meiri ef fleiri
úr þeirra hópi hefðu komið hingað.
Þetta er rétt, en er jafnframt ábending um,
að verkum þessara manna og annarra útlend-
inga, sem hér komu við sögu á þeim tíma hef-
ur ekki verið haldið til haga sem skyldi. Minn-
ingu þeirra hefur ekki verið sýndur sá sómi,
sem ástæða væri til. M.a. af þeim sökum hafði
Morgunblaðið frumkvæði að því að fá ungan
tónlistarmann, Árna Heimi Ingólfsson, til þess
að skrifa greinar í Lesbók um þrjá þessara
manna, dr. Victor Urbancic, sem var ekki af
gyðingaættum en kona hans Melitta hins veg-
ar, dr. Heinz Edelstein og dr. Róbert Abra-
ham Ottósson. Greinar Árna Heimis um tvo þá
fyrrnefndu birtust í Lesbók um síðustu helgi
og þessa en þriðja greinin um Róbert Abra-
ham birtist að viku liðinni.
Framlag þessara þriggja manna til upp-
byggingar þjóðfélags okkar á fyrstu árum lýð-
veldisins var mikið og það sama má segja um
nokkra aðra útlendinga, sem hingað komu á
sömu forsendum og þeir.
Nú á tímum, þegar töluverðar umræður eru
um það, hvort kynþáttafordómar séu að skjóta
hér rótum, er bæði hollt og gagnlegt að minna
á, að fólk, sem hingað kemur frá öðrum lönd-
um á mikinn þátt í að skapa hér fjölbreyttara
og auðugra samfélag. Það er þess vegna
þröngsýni, sem byggist á þekkingarleysi, að
amast við því, að fólk flytji hingað annars
staðar frá. Þvert á móti eigum við að taka því
opnum örmum enda sýnir m.a. saga þeirra
þriggja manna, sem hér hafa verið nefndir
hvað þeir hafa verið samfélagi okkar mik-
ilvægir.
Árni Heimir Ingólfsson lýsir áhrifum þess-
ara manna á umhverfi okkar með þessum orð-
um í upphafi greinar sinnar um Victor Urb-
ancic: „Þótt síðari heimsstyrjöldin hafi leikið
meginlandið grátt voru afleiðingar hennar fyr-
ir lítið eyríki norður í Dumbshafi að mörgu
leyti ekki eins válegar. Fyrir utan efnahags-
lega uppsveiflu varð hér t.d. nokkurs konar
menningarlegt landnám hæfileikaríkra tónlist-
armanna, sem sóttu Ísland heim í kjölfar
valdatöku nazista. Hér settust þeir að, sumir
til skamms tíma en aðrir fyrir lífstíð og eygðu
gróðrarvon í hinu fáskrúðuga landslagi ís-
lenzks tónlistarlífs. Þeir létu til sín taka á hin-
um ýmsu sviðum, enda engin vanþörf á fjöl-
hæfum mönnum, sem gátu gengið í hin ýmsu
verkefni, allt eftir því hvernig á stóð hverju
sinni. Á sviði hljómsveitar- og kórstjórnar,
tónsmíða og raddsetninga, menntunarmála og
fræðimennsku, lögðu þessir innfluttu tónlistar-
menn sitt af mörkum við að búa að þeim tón-
listarlega jarðvegi, sem nú er prýddur hinum
fjölskrúðuga gróðri og blómstrandi tónlistarlíf
síðari ára ber starfsævum þeirra allra gott
vitni.... Allir áttu þeir drjúgan þátt, hver með
sínum hætti, í að lyfta tónlistarlífi Íslendinga á
hærra stig. Þá unnu þeir landi og þjóð af heil-
um hug og gerðust með tímanum allir íslenzk-
ir ríkisborgarar. Eflaust hefur sitt sýnzt
hverjum um þessa aðfluttu aðkomumenn, með-
an þeir voru að fóta sig í nýju samfélagi, en
meðal þeirra, sem þekktu til nutu þeir óbland-
innar virðingar. Hins vegar hefur merku starfi
þeirra verið heldur lítill gaumur gefinn eftir að
þeir féllu frá.“
Tónlistar-
kennsla
Nú eiga Íslendingar
margra kosta völ í
tónlistarkennslu. Hér
eru starfræktir
margir tónlistarskólar og sumir þeirra hafa
náð mjög langt í því að byggja upp góða tón-
listarkennslu, þar sem miklar kröfur eru gerð-
ar.
Sennilega átti dr. Heinz Edelstein meiri
þátt í því að leggja grunn að tónlistarkennslu
á Íslandi en nokkur annar maður. Hann var
ógleymanlegur kennari, ekki sízt fyrir þær
kröfur, sem hann gerði til nemenda sinna og
þess mikla aga, sem einkenndi kennslu hans.
Þeir sem gengu í skóla til dr. Edelsteins minn-
ast þess með þakklæti og djúpri virðingu fyrir
þessum merka manni. Í hópi nemenda hans
fyrstu árin voru menn, sem síðar áttu eftir að
koma við sögu í íslenzku tónlistarlífi. Þar má
ekki sízt nefna Atla Heimi Sveinsson, eitt
fremsta tónskáld okkar nú á dögum, sem jafn-
framt hefur hlotið margvíslega alþjóðlega
viðurkenningu.
Í grein Árna Heimis Ingólfssonar um dr.
Edelstein í Lesbók Morgunblaðsins í dag,
laugardag, segir m.a. um upphaf tónlistar-
kennslu hans fyrir börn: „Edelstein hafði á
sínum yngri árum orðið fyrir áhrifum frá
þýzku tónlistar-uppeldishreyfingunni, sem
nazistahreyfingin yfirtók síðar og innlimaði í
Hitlersæskuna. Þegar Edelstein kom hingað
til lands tók hann strax að kynna fyrir lands-
mönnum þær skoðanir sínar að tónlistar-
kennsla ætti ekki að vera njörvuð niður í hið
hefðbundna „konservatorium“-form heldur
byggð upp á alþýðlegum grunni, þar sem börn
byrjuðu yngri í tónlistarnámi og meiri áherzla
væri lögð á samspil og leikgleði en áður hafði
tíðkazt.“
Svo mikil aðsókn varð að barnadeild Tón-
listarskólans í Reykjavík undir stjórn dr.
Edelsteins að niðurstaðan varð sú, að stofna
sjálfstæðan skóla, Barnamúsíkskólann. Við
skólaslit vorið 1955 komst dr. Edelstein m.a.
svo að orði:
„Sá, sem ekki getur á neinn hátt tjáð sig
með músík fær ekki notið sín til fulls. Músík-
uppeldi þarf að vera snar þáttur almenns upp-
eldis og e.t.v. er enginn þáttur betur fallinn til
að stuðla að lausn þeirra uppeldislegu vanda-
mála, sem steðja að okkur nú á dögum. Öll
tónlist byggist á samstarfi tveggja frumafla:
hreyfingar og forms – eða frelsis og aga.“
Það er rétt, sem fram kemur í grein Árna
Heimis um dr. Edelstein: „Um störf hans sem
kennara og frumkvöðuls í tónlistaruppeldi
ungra Íslendinga er hins vegar tæpast hægt
að hugsa sér betri minnisvarða en þann, sem
hann reisti sjálfum sér með stofnun Barna-
músíkskólans og þær mörgu þúsundir tón-
listarmanna og -unnenda, sem hafa gengið sín
fyrstu spor í tónlistarnámi innan veggja þeirr-
ar stofnunar.“
Kórmenning
Dr. Victor Urbancic
var einn þeirra
manna, sem settu
svip á Reykjavík um miðja síðustu öld. Hann
skar sig úr. Þegar hann kom hingað til Íslands