Morgunblaðið - 15.07.2001, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG HEF verið sóknarprest-ur í Árbæjarkirkju í 30ár,“ segir GuðmundurÞorsteinsson lágt en meðþeirri festu, hógværð og
rósemi sem einkennir framkomu
hans. Það er eitthvað í fari Guð-
mundar sem vekur strax virðingu og
traust. Hér fer maður sem þarf ekki
að hækka róminn til þess að fá menn
til að hlusta.
Skapmikill prakkari
„Ég var heldur erfitt barn. Mér
var sagt það að minnsta kosti,“ segir
Guðmundur hlæjandi. „Ég vona að
mér hafi tekist ágætlega að temja
mig með árunum og að láta mér
lynda við minn innri mann. Ég var
svolítill prakkari í mér, frekar óstýri-
látur og skapmikill. Það var ýmislegt
sem kom upp á ef mér sinnaðist við
einhvern. Ég hljóp kannski inn að
borði og tók dúkinn af með öllu því
sem á honum var. Ég man eftir því
að það var gamall maður á heimilinu
sem ég leitaði oft til. Ef illa lá á mér
þá fór ég alltaf upp á loft til gamla
mannsins því hann hafði oft einn lag
á mér. Hann gat sefað mig með sinni
hægð og rólegheitum. Þetta er nú að-
eins eitt af mörgu sem sannar það
hve gott er að kynslóðirnar búi sam-
an. Stórfjölskyldan hafði nefnilega
margt til síns ágætis. Ég tók eftir,
þegar ég var prestur í Borgarfirð-
inum, að börn sem komu frá heim-
ilum þar sem afi og amma voru
heima líka voru miklu betur í stakk
búin til að hefja námið. Þau voru yf-
irleitt læs þegar þau komu í skólann
og kunnu heilmikið af ljóðum. Það
var alveg greinilegt að afi og amma
höfðu gefið sér tíma til þess að sinna
þeim.“
Byrjaði snemma að sækja kirkju
Guðmundur er Húnvetningur og
er fæddur í Steinnesi í Sveinsstaða-
hreppi í Austur-Húnavatnssýslu.
„Faðir minn var prestur og prófast-
ur þar. Hann þjónaði meðal annars á
Þingeyrum, því fræga setri þar sem
fyrsta klaustrið var stofnað og náði
fótfestu á Íslandi. Það hét Þingeyr-
arklaustur var þarna frá árinu 1133
til siðaskipta árið 1551. Geysileg bók-
menntaiðja var stunduð í klaustrinu
og var það í miklu áliti. Þar voru sög-
ur Noregskonunganna til dæmis
skrifaðar og ýmsar sögur heilagra
manna. Klaustrið var mér alltaf
mjög hugleikið því bernskukirkjan
mín var á Þingeyrum. Ætli ég hafi
ekki verið árs gamall þegar ég fór að
sækja kirkjuna. Hún er ein sú falleg-
asta á landinu, hlaðin úr höggnu
grjóti sem var sótt langa leið úr svo-
kölluðum Ásbjarnarnesbjörgum og
dregið með uxum á ís yfir Hópið og
til Þingeyra. Það var einn maður sem
byggði þessa kirkju og telst það
óskaplega mikið framtak. Ásgeir
Einarsson hét hann og var bóndi á
Þingeyrum. Í henni eru alveg geysi-
lega fallegir munir. Altarisstafninn
er frá miðöldum, sennilega einn af
tveimur í heiminum og svo er þarna
skírnarfontur og predikunarstóll frá
lokum 17. aldar. Þetta var og er afar
merkilegur staður og má líkja hon-
um á vissan hátt við Hóla og Skál-
holt.“
Langaði til að verða kennari
„Á tímabili ætlaði ég mér jafnvel
að fara í annað en guðfræði en það
breyttist. Mig langaði að læra forn-
málin, grísku og latínu, og verða
kannski menntaskólakennari. Þetta
var að brjótast í mér á tímabili en ég
tók guðfræðina fram yfir. Ég er samt
sem áður búinn að kenna mikið um
ævina fyrir utan það að fræða ferm-
ingarbörnin. Meðan ég var á Hvann-
eyri kenndi ég við bændaskólann þar
og við háskóladeildina líka. Ég
kenndi einnig í farskóla því það vant-
aði kennara í barnaskólann. Það var
út af fyrir sig ákveðin reynsla því þá
voru auðvitað ekki neinar aldurs-
skiptingar í hópa heldur voru krakk-
arnir allir í sama hópnum. Það gat
verið mjög erfitt og ég var svolítinn
tíma að venjast því. Krakkarnir voru
á hinum og þessum stað í náminu.
Það var ósköp gaman að þessu.
Námsárangur krakkanna var mjög
góður og hafa margir þeirra orðið
miklir menntamenn. Ég var einnig
prófdómari í ýmsum skólum, til
dæmis við Samvinnuskólann á Bif-
röst og þá í húmanískum fræðum,
tungumálunum og sögu. Eftir að ég
kom suður kenndi ég fyrst aðeins við
Árbæjarskóla og síðan við Laugar-
lækjaskóla. Mér hefur alltaf þótt af-
ar skemmtilegt að kenna. Ég held að
það eigi nokkuð vel við mig. Kannski
gengur það í ættir því pabbi minn
var góður kennari og hélt unglinga-
skóla á heimilinu þegar ég var að
alast upp.“
Vígðist á Hvanneyri
Þegar Guðmundur var í háskólan-
um festi hann ráð sitt og kvæntist.
„Konan mín, Ásta Bjarnadóttir, er
héðan úr Reykjavík og er sjúkraliði
að mennt. Ég vígðist svo á Hvann-
eyri í Borgarfirði árið 1956 og áttum
við hjónin þá eitt barn. Hvanneyri
var hálfgerður draumastaður okkar
hjóna vegna þess að hann var nærri
því mitt á milli foreldra minna sem
voru í Húnavatnssýslunni og for-
eldra konu minnar sem voru hér í
Reykjavík. Þetta er ekki fjölmennt
prestakall en þarna var mjög nota-
legt að vera. Það er fallegt í Borg-
arfirðinum og skemmtilegt og mynd-
arlegt fólk þarna. Við þekktum
hvern einasta mann. Alveg stórgáf-
aðar ættir í Lundarreykjadal og víð-
ar. Á Hvanneyri áttum við okkar
bestu ár og vorum þar í rúm fjórtán
ár eða til ársins 1970. Ég var með
svolítinn búskap og hafði löggilt býli
sem heitir Staðarhóll. Býlinu fylgdi
þriggja hektara tún og 200 hest-
burða engi. Presthjónin sem voru
þarna á undan okkur höfðu látið
byggja fjós og fjárhús. Það kom að
góðum notum og var ég með kindur
og notaði sumarfríið til að heyja. Ég
kunni vel til verka fannst mér enda
alvanur því í sveitinni heima,“ segir
Guðmundur dreyminn á svip.
Fékk lömunarveiki 17 ára gamall
„Á námsárunum var ég í fæði og
húsnæði hjá afskaplega góðu fólki.
Ég var þá svo óheppinn að fá Ak-
ureyrarveikina svokölluðu. Ég lá í
átta vikur í rúminu því þá var um að
gera að liggja og hreyfa sig sem
minnst til þess að ég hreinlega lam-
aðist ekki. Ég hafði herbergi hjá
fólkinu uppi á lofti í húsinu en þau
tóku mig niður í stofu og létu mig
liggja í stofunni allan tímann meðan
ég var veikur til þess að gera mér
auðveldara fyrir. Það var erfitt fyrir
ungling að liggja svona lengi aðgerð-
arlaus en ég var heppinn og slapp
vel. Það hafði á vissan hátt haft áhrif
á þá ákvörðun mína að verða prest-
ur.“
Reisti þrjár kirkjur
Guðmundur hefur greinilega ekki
slegið slöku við í starfinu og hefur
verið iðinn við uppbyggingu innan
kirkjunnar. „Á meðan ég var á
Hvanneyri voru reistar tvær kirkjur.
Önnur er á Bæ í Bæjarsveit, þar sem
gerð var tilraun til klausturstofnun-
ar um miðja 11. öldina, og hin er í
Lundi í Lundarreykjadal. Kirkjurn-
ar eru því orðnar þrjár sem ég hef átt
þátt í að reisa og byggja upp því sú
síðasta er Árbæjarkirkja hérna í Ár-
bænum. Það kostaði heilmikla vinnu
og fjáröflun en það var gaman. Auð-
vitað verður presturinn að vera í far-
arbroddi við að hvetja og drífa þetta
áfram, að minnsta kosti áhugalega
séð. Eftir að ég kom hingað suður
varð það mitt stærsta verkefni að
byggja kirkju í Árbænum. Það var
nú meira en að segja það. Það vant-
aði alltaf peninga og alltaf var stöðug
fjáröflun í gangi með öllu hugsanlegu
móti. Fólk var afar góðfúst og vann
stór hópur manna sjálfboðaliðastörf
hérna í söfnuðinum við uppbyggingu
kirkjunnar. Það var ekki um annað
að ræða því það voru engir peningar
til að ráða starfsmenn. Mér er minn-
isstætt þegar fólk var að koma hing-
að með naglbíta til að vinna í kirkju-
grunninum í sjálfboðaliðsstarfi.
Þetta var allt fólk sem lagði sig mjög
fram við að koma kirkjunni upp.
Mikið var gert af því að selja tómar
flöskur, halda kaffi- og kökubasar,
spilakvöld og allt þar á milli. Það
varð að byggja þessa kirkju upp með
fjáröflunarstarfsemi svo hér var
fjáröflunarnefnd, kirkjubyggingar-
nefnd og svo sóknarnefndin auðvit-
að. Einnig safnaðarfélögin; kven-
félagið og bræðrafélagið. Sóknar-
gjöldin voru þá svo lág að það var
ekkert hægt að gera fyrir þau. En
þetta tók allt tímann sinn.“
Nam klaustursögu í Danmörku
„Kirkjusaga hefur verið mikið
áhugamál hjá mér,“ segir Guðmund-
ur glaðlega. „Árið 1964-1965 fórum
við fjölskyldan til Árósa þar sem mig
langaði til þess að læra meira um
klaustursögu. Ég sótti fyrirlestra um
veturinn og vann á ríkisbókasafni
Dana. Mig langaði að finna hvaðan
við höfum fengið þessa hreyfingu
hingað til Íslands. Það tókst svona
ágætlega en það er erfitt að finna al-
gjöra sönnun. Mér sýnist að hreyf-
ingin hafi farið frá Englandi og í
gegnum Noreg og þaðan til Íslands.
Við vorum í átta mánuði úti og skiptu
þrír nágrannaprestar því á milli sín
að þjóna prestakallinu fyrir mig á
meðan. Þetta var mjög góður tími.
Ég hef þó ekki sinnt þessu áhuga-
máli mínu í þó nokkurn tíma því
þetta mikla starf hér í Árbænum
kom í veg fyrir það. Það er spurning
hvað ég geri í framtíðinni. Þá hef ég
tíma til að fara á söfn, lesa og
kannski skrifa án þess að ég ætli að
fara út í að skrifa ævisögu. Það hefur
aldrei hvarflað að mér,“ segir Guð-
mundur og hlær við.
Starfið í Árbænum
„Það var mikil breyting að koma
hingað til Reykjavíkur. Þá kynntist
ég tiltölulega þröngum hópi enda
voru hérna um 12.000 manns áður en
Grafarvoginum var skipt út. Héðan
færði fólk sig til í borginni án þess að
kveðja kóng né prest. Allt í einu var
fólkið farið og annað komið í staðinn.
Það er rosalega mikill munur á því að
þekkja hvern einasta sóknarmann í
fámennu prestakalli og að fara í tíu
sinnum fjölmennara eins og Árbæj-
arprestakallið var þegar ég kom
hingað. Upphaflega taldist allt hérna
austan Elliðaánna og að borgar-
mörkunum til Árbæjarsóknar. Þetta
var eins og lítið sveitarfélag á stærð
við Akranes og Keflavík. Menn
nefndu það bæði í gamni og alvöru að
við ættum að stofna sérsveitarfélag
hér fyrir ofan Elliðaárnar. Það hefur
þó orðið mikil breyting frá því ég
kom. Nú eru hér nærri 9.000 manns
og tveir prestar.“
Margs að minnast
og margt að þakka
Guðmundur segir ýmislegt hafa
borið við á langri starfsævi sinni, þá
bæði skemmtilegir atburðir sem og
erfiðir. „Einhvern tímann fór raf-
magnið af hjá okkur í aftansöng á að-
fangadag og kom svo aftur þegar
verið var að tóna jólaguðspjallið
„Lífið var ljós mannanna“. Svo var
ég einu sinni að gifta út í Árbæjar-
safnskirkju á aðfangadag í blindhríð
og hjónaefnin komu í tvíhjólatrukk
og ég á jeppa. Það var svo mikill
snjór að við óðum þarna næstum upp
fyrir mitti í safninu því garðarnir
sem eru háir voru sneisafullir af snjó.
Margt skemmtilegt gerðist en
preststarfið getur einnig verið mjög
erfitt. Það erfiðasta og hryggilegasta
sem presturinn lendir í er að þurfa
að tilkynna mannslát sem hefur bor-
ið skyndilega að. Það er nánast eins
og að henda sprengju inn á heimili
fólks. Það er merkilegt hvað maður
mætir miklum styrk hjá fólkinu og er
eins og því gefist eitthvað. Auðvitað
er það líka álag að vera á stöðugri
Á tímamótum
Morgunblaðið/Þorkell
Séra Guðmundur stóð fyrir byggingu þriggja kirkna á prestsferli sínum. Síðust og stærst var Árbæjarkirkja.
Guðmundur Þorsteinsson,
prestur í Árbæjarkirkju og
dómprófastur í Reykjavík,
lét af störfum síðastliðin
áramót og lauk þar með
langri og farsælli starfsævi.
Sólveig Hildur Björnsdóttir
skyggndist með honum inn
í veröld liðinna daga og
ræddi við hann um upp-
vöxtinn, áhugamálin, prest-
störfin og kirkjuna.