Morgunblaðið - 15.07.2001, Blaðsíða 11

svo sjúkdómsvaldur
bóluefnið sé orsök einhverfu. Við
spyrjum hins vegar, hvað er á seyði?“
Wakefield mæltist ennfremur til þess
að fleiri áður óþekktir möguleikar
yrðu kannaðir, til dæmis hvort sjálfs-
ofnæmissjúkdómar væru algengir í
fjölskyldum einhverfra barna, hvort
undirliggjandi ofnæmisviðbrögð
gætu aukið hættuna á einhverfu og
hvort áhættusamara væri að sprauta
ungbörn með marggildu bóluefni í
einni sprautu en að sprauta þau með
eingildu bóluefni með nokkru milli-
bili,“ segir JAMA.
Auk þess segir á heimasíðu Banda-
rísku læknasamtakanna: „Þar til vís-
indamenn sýna fram á annað stendur
það eftir að hver stóra rannsóknin á
fætur annarri sýnir engin tengsl á
milli MMR og einhverfu. Engin
þeirra veitir hins vegar 100% vissu.
„Engin faraldfræðileg rannsókn get-
ur sannað að bóluefnið geti aldrei
valdið einhverfu,“ er haft eftir Eliza-
beth Miller. „Það er ógerningur að
sýna fram á það“.“ (JAMA, maí 2001).
Benjamin Estrada, aðstoðarpró-
fessor í barnalækningum við Háskól-
ann í Suður-Alabama, skrifar um
rannsóknir á hugsanlegum tengslum
MMR-bóluefnisins og einhverfu í net-
fréttabréf um barnalækningar á
medscape.com, en Medscape sérhæf-
ir sig í miðlun læknisfræðilegs efnis á
Netinu. Segir hann meðal annars í
umfjöllun sinni:
„Greining einhverfu er mjög erfið á
fyrsta aldursári barnsins. MMR-
bóluefnið er alltaf gefið á öðru ári og
því mögulegt að barn greinist ein-
hverft skömmu eftir að það er bólu-
sett. Hins vegar eru engar sannanir
fyrir orsakasamhengi þarna á milli,
auk þess sem fyrirliggjandi gögn
benda beinlínis til skorts á tengslum
milli MMR-bólusetningar og aukinn-
ar tíðni einhverfu á síðastliðnum 20
árum. Þótt ástæða þeirrar aukningar
sé engan veginn ljós, bendir sífellt
fleira til þess að taka megi MMR-
bóluefnið af lista yfir hugsanlega
sökudólga,“ segir medscape.com.
(Apríl, 2001).
Vísbendingar um öryggi MMR sagðar
„haldlitlar“
Fyrr á þessu ári birtist ritgerð eftir
Wakefield í breska tímaritinu Ad-
verse Drug Reactions, þar sem því er
haldið fram að leyfi fyrir MMR-bólu-
efninu hafi verið ótímabært á sínum
tíma, það er fyrir einum 20 árum, og
að fullyrðingar um öryggi þess hafi
ekki verið studdar nægjanlegum gögn-
um. Fjórir háttsettir fyrrverandi og nú-
verandi embættismenn við lyfjaeftirlit á
vegum heilbrigðisyfirvalda í Bretlandi
samsinna Wakefield að þessu leyti og
segja að „fylgjast hefði átt lengur með
börnum sem fengu MMR-sprautuna í til-
raunaskyni áður en bóluefnið var sett á
markað, þar sem neikvæðar afleiðingar
geti tekið marga mánuði að koma í ljós,
auk þess sem vísbendingar um öryggi
bóluefnisins hafi vægast sagt verið hald-
litlar,“ að því er segir í skoska netmiðl-
inum sundayherald.com, sem og Lancet.
(Desember 2000 og janúar 2001).
Umræður um vægi milli árangurs og
hættu af bólusetningum eru ekki líklegar
til þess að vera á undanhaldi, þar sem ný
bóluefni koma sífellt til sögunnar. Hug-
myndir eru uppi um að einnig þurfi að
verja ungbörn gegn meningókokkum C,
pneumókokkum og lifrarbólgu A, til við-
bótar við þær ónæmisaðgerðir sem þegar
er beitt. Langvarandi og alvarlegar auka-
verkanir bóluefna eru sagðar fátíðar, en
vissulega mögulegar, fræðilega séð, og
almenningur mun sjálfsagt gera kröfu til
enn öruggari og áhrifaríkari sjúkdóms-
varna í framtíðinni, segir í leiðara í
bmj.com. (Júlí, 1998)
„Fyrstu vísbendingarnar um sjaldgæf-
ar og langvarandi aukaverkanir koma yf-
irleitt í ljós í klínískum rannsóknum á
bóluefni. Rannsóknir sem gerðar eru til
þess að fá leyfi fyrir skrásetningu þess
eru hins vegar bæði of stuttar og
ekki nógu víðtækar. Einn mögu-
leikinn er því sá að gera umfangs-
meiri og lengri rannsóknir til þess
að finna sjaldgæfar og langvarandi
aukaverkanir. Hins vegar, burtséð
frá kostnaðinum, eru siðfræðilegir
annmarkar á langvarandi rann-
sóknum, þar sem samanburðar-
hópurinn samanstendur af óbólu-
settum einstaklingum,“ segir
ennfremur.
„Stjórnvöld og lyfjaframleiðend-
ur munu í framtíðinni taka aukinn
þátt í mati á sjaldgæfum og lang-
varandi aukaverkunum bóluefna
og verða að sannfæra almenning
um óumdeilanlegt öryggi bólusetn-
ingar, þar sem foreldrar ungra
barna í dag þekkja ekki lengur þá
skaðlegu og oft banvænu sjúk-
dóma sem eru upphafleg ástæða
ónæmisvarna,“ segir loks í
bmj.com.
Umfjöllun veldur áhyggjum
Endurtekinn fréttaflutningur af
meintum skaðlegum áhrifum bólu-
efna veldur vaxandi áhyggjum
heilbrigðisyfirvalda, sem og al-
mennings, og var meðal annars til
umfjöllunar á Berzelius-ráðstefn-
unni í Svíþjóð í febrúar síðastliðn-
um, þar sem umræðuefnið var að
þessu sinni öryggi bóluefna og
óþroskaðan heila. Einkenni eitrunar-
innar eru samskonar og einkenni hjá
einhverfum börnum,“ segir í blaðinu.
Vitnað er í tölur frá Landssamtök-
um einhverfra í Bretlandi, sem segja
að 120.000 einhverf börn séu í land-
inu, og að nýleg könnun leiði í ljós tí-
földun einhverfu frá 1984–1994.
Sunday Times segir það ennfrem-
ur „mat vísindamanna að uppsöfnuð
áhrif kvikasilfurs komi í veg fyrir eðli-
legan heilaþroska og skemmi ónæm-
iskerfi og meltingarfæri barnsins“.
Ungbarnasprautum fjölgar
Dagblaðið segir auk þessa, að árið
1970 hafi flest bresk börn verið bólu-
sett gegn barnaveiki, stífkrampa,
lömunarveiki, kíghósta og berklum.
„Helmingur þeirra var einnig bólu-
settur gegn mislingum. Árið 1992
hófst bólusetning gegn rauðum hund-
um, MMR var tekið í notkun 1988,
byrjað var að sprauta gegn heila-
himnubólgu af völdum hemophilus
influenzae b árið 1992, seinni MMR-
sprautan bættist við 1996 og bóluefni
gegn meningókokkum C árið 1999.“
Bresk börn fá fyrri MMR-spraut-
una 12–15 mánaða, ásamt barnaveiki-
og stífkrampasprautu, og þá seinni
3–5 ára, samkvæmt Sunday Times.
Með nýju bólusetningarkerfi á Ís-
landi eru ungbörn sprautuð gegn átta
sjúkdómum fyrstu 18 mánuðiævinnar
með fjórum sprautum og stendur til
að bæta einu bóluefni við þá áætlun í
vetur.
Rannsókn fyrirskipuð á
thiomersal og einhverfu
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
(WHO) og bresk stjórnvöld hafa fyr-
irskipað rannsókn á möguleikanum á
tengslum milli bóluefna sem inni-
halda kvikasilfur og aukinnar tíðni
einhverfu hjá breskum börnum. Far-
ið verður yfir sjúkraskrár 500 lækna-
stofa og heilsugæslustöðva til þess að
kanna mögulegt samhengi milli notk-
unar bóluefna með rotvarnarefninu
thiomersal (einnig kallað thimerosal),
sem inniheldur tæplega 50% kvika-
silfur, eins og fyrr er getið, og ýmissa
þroskatruflana, allt frá lesblindu til
einhverfu.
Ekkert thiomersal er í MMR-bólu-
efninu en öðru máli gildir um annað
bóluefni sem breskum ungbörnum er
gefið fyrstu mánuðina, allt frá tveggja
mánaða aldri, segir Sunday Times.
Bent er á athugun á vegum Mið-
stöðvar fyrir forvarnir og sjúk-
fjöldi sérfræðinga fenginn til þess að
láta álit sitt í ljós.
Einnig má benda á ráðstefnu um
kvikasilfur í bóluefni og taugakerfis-
þroska ungbarna á morgun, mánu-
daginn 16. júlí, í Massachusetts á veg-
um Rannsóknastofnunar í læknis-
fræði (IOM).
Umræða um hugsanlegar nei-
kvæðar afleiðingar bólusetningar
tengist einkum bólusetningum á
fyrsta og öðru ári barnsins. Annars
vegar er um að ræða hugmyndir um
tengsl þrígildu sprautunnar MMR
(sem inniheldur lifandi en veiklaðar
mislinga-, hettusóttar- og rauðu-
hundaveirur) og einhverfu, og áður
var getið. Hins vegar hefur mikið ver-
ið fjallað um áhrif kvikasilfurs í bólu-
efni á taugakerfisþroska ungbarna, ef
einhver eru.
Breska blaðið Sunday Times
greindi til dæmis frá því í maí síðast-
liðnum að kvikasilfur í bóluefni gæti
verið ein orsök mikillar aukningar
einhverfu hjá börnum víða um heim.
„Aukin tíðni einhverfu í Bretlandi,
Bandaríkjunum og fleiri löndum er að
mati margra vísindamanna sambæri-
leg aukningu á fjölda ungbarna-
sprauta. Fjöldi bóluefna inniheldur
rotvarnarefnið thiomersal, sem er
49,6% kvikasilfur – efni sem kunnugt
er að valdi eitrun í taugakerfinu, sér-
staklega hjá ungum börnum með
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Pentavac inniheldur vörn gegn kíghósta, barnaveiki, stífkrampa, heilahimnubólgu og lömunarveiki.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 2001 11
efni gegn meningókokkum C, en
ekki hefur verið ákveðið hvert þeirra
verður fyrir valinu, verði samþykkt
að leyfa meningókokka-bólusetn-
ingar. Kostnaður af því yrði mikill en
afla verður samþykkis fjárveit-
ingavaldsins svo hægt verði að byrja
að bólusetja gegn meningókokkum C
á næsta ári.“
Í fyrra komu upp 18 men-
ingókokka-tilfelli og voru níu vegna
sýkingar af gerð C, segir Guðrún.
Átta tilfelli hafa komið upp það sem
af er þessu ári, þar af fimm vegna
meningókokka C. Til skamms tíma
var ekki hægt að bólusetja börn
yngri en tveggja ára gagnvart men-
ingókokkum en nú er búið að þróa
nýtt úrræði, svokallað tengt bóluefni,
sem gagnast þeim. „Hvað lifrarbólgu
B áhrærir er ekki ástæða til þess að
hefja ungbarnabólusetningu gegn
henni eins og er, enda er tíðni lifr-
arbólgu lág á Íslandi. Á hinn bóginn
er nauðsynlegt að fylgjast með tíðni
lifrarbólgu B í samfélaginu og endur-
skoða þessa ákvörðun fari tilfellum
mikið fjölgandi.“
Kvikasilfur ekki í
ungbarnasprautum hér
Mikil umræða hefur verið und-
anfarin ár um rotvarnarefnið thiom-
ersal (sem inniheldur kvikasilfur til
tæplega helminga) í bóluefni, sem
leiddi til þess að Bandaríska mat-
væla- og lyfjaeftirlitið (FDA) mæltist
til að notkun þess yrði hætt. Segir
Guðrún að ekkert bóluefnanna sem
tekin voru til notkunar í nýja barna-
sprautukerfinu fyrir einu og hálfu ári
innihaldi kvikasilfur, að undanskildu
Diftavax sem gefið er 14 ára börnum.
Eins og vikið er að í samantekt um
umfjöllun erlendis um bóluefni hefur
getum ítrekað verið leitt að því að
kvikasilfur í bóluefni geti haft slæm
áhrif á þroska nýfæddra barna og
leitt til ýmiss konar raskana, allt frá
lesblindu til einhverfu.
„Lög um ónæmisvarnir voru sett
árið 1950 og eftir það var öllum börn-
um boðið upp á bólusetningu. Árið
1959 kom upp kíghóstafaraldur sem
leiddi til dauðsfalla, en eftir það var
kíghóstinn nánast kveðinn niður.
Fyrir fáeinum árum komu nokkur
tilvik upp hjá fimm ára börnum og
var þá byrjað að sprauta börn á þeim
aldri gegn kíghósta líka,“ segir Guð-
rún.
Hvað barnaveiki áhrærir var fyrst
reynt að bólusetja gegn henni árið
1935 vegna faraldurs en almenn
barnaveikibólusetning stóð ungbörn-
um til boða eftir 1950. „Barnaveiki-
faraldur kom upp árin 1913 og 1923
en eftir 1950 var henni útrýmt. Bólu-
setningar gegn stífkrampa hófust ár-
ið 1953 og árið 1956 gegn mænusótt
og síðustu tilfellin sem leiddu til löm-
unar voru greind á Íslandi árið
1960.“
Guðrún segir mislingum nánast
hafa verið útrýmt hér á landi eftir að
bólusetningar hófust og að rauðir
hundar hafi ekki látið á sér kræla í
nokkur ár. Þá sé nánast ekkert um
hettusóttartilfelli. Bólusetningar
gegn mislingum hófust upp úr 1960
og voru öll börn sprautuð gegn þeim
við tveggja ára aldur árið 1976. „Árið
1989 var MMR-sprautan tekin í
notkun og þar með byrjað að sprauta
öll 18 mánaða börn gegn mislingum,
hettusótt og rauðum hundum. Árið
1979 var reyndar byrjað að sprauta
12 ára stelpur gegn rauðum hundum,
ekki stráka. Árið 1996 braust út
rauðuhundafaraldur hjá óbólusett-
um börnum og í framhaldi af því var
ákveðið að gefa MMR-bóluefnið aft-
ur við níu ára aldur,“ segir Guðrún.
Byggt á óvísindalegum
rannsóknum
Bandaríska matvæla- og lyfjaeft-
irlitið (FDA) lagði til fyrir fáeinum
misserum að framleiðslu og notkun
bóluefna með rotvarnarefninu
thiomersal yrði hætt vegna umræðu
um meint tengsl kvikasilfurs og ein-
hverfu, sem fyrr er getið. Taldi FDA
að kvikasilfur í bóluefni væri langt
innan öryggismarka en ráðlagði
samt sem áður að notkun þess yrði
hætt til þess að taka af allan vafa.
Nú hefur FDA mælst til þess að
notkun bóluefna með efna-
samböndum sem unnin eru úr naut-
gripum frá löndum þar sem kúariðu
hefur orðið vart. Hins vegar, til þess
að minnka líkurnar enn meira, var
ákveðið hjá FDA að forðast bóluefni
sem framleitt er með fyrrgreindum
hætti. Lyf sem notuð er í ung-
barnabólusetningu hérlendis eru
ekki á lista FDA, auk þess sem fram-
leiðendur umræddra lyfja eru að
taka sig á og laga sig að settum
reglum. Hvað varðar umræðuna um
MMR og einhverfu eru rannsókn-
irnar sem hrundu henni af stað mjög
óvísindalegar. Aðrar rannsóknir sem
fylgt hafa í kjölfarið sýna ekki tengsl
milli einhverfu og bólusetningar með
MMR.“
Hreyfingar gegn bólusetningum
eru áberandi í Bretlandi og segir
Guðrún að fjölmiðlaumfjöllun, til
dæmis um meint tengsl thiomersal
og einhverfu eða einhverfu og MMR,
hafi verið notuð slíkum málstað til
stuðnings. „Neikvæð umræða í Bret-
landi um bólusetningar rétt fyrir og
eftir 1980 leiddi til dæmis til umtals-
verðrar fækkunar á bólusetningum
gegn kíghósta. Afleiðingin var kíg-
hóstafaraldur sem tengdur var að
minnsta kosti 200 dauðsföllum ungra
barna, og umfang hans olli miklu
meiri skaða en væri nokkru sinni
hægt að sýna fram á vegna hugs-
anlegra alvarlegra afleiðinga bólu-
setningar. Það er ekkert grín að hafa
slíkar afleiðingar á samviskunni,“
segir Guðrún Sigmundsdóttir, settur
sóttvarnalæknir, að endingu.
hefur orðið vart verði hætt líka, en
fjögur bóluefni sem mælst er til þess
að ekki séu í notkun eru skráð hér-
lendis. Um er að ræða ungbarna-
bóluefnið Act-Hib, sem ætlað er
gegn heilahimnubólgu, Infanrix,
bóluefni gegn barnaveiki, stífkrampa
og kíghósta, sem og lifrabólgubólu-
efnið Twinrix og Havrix.
Guðrún segir Act-Hib og Infanrix
ekki í notkun í ungbarnabólusetn-
ingu hér. „Eina ástæðan fyrir því að
þau urðu ekki fyrir valinu í bólusetn-
ingarskemað er að Infanrix og Act-
Hib eru dýrari, en það getur breyst
svo þau verða hugsanlega notuð
seinna. Hvað Havrix og Twinrix
varðar eru ungbörn einfaldlega ekki
bólusett gegn lifrarbólgu og því ekki
þörf á þeim hér í ungbarnabólusetn-
ingaskemanu,“ segir hún.
Einnig segir Guðrún ekki hafa
verið sýnt fram að Creutzfelt-Jacob-
sjúkdómurinn geti smitast með bólu-
efni og að mikilvægt sé að umræða
um bóluefni skjóti fólki ekki skelk í
bringu. „Líkurnar á smiti með bólu-
efni eru bæði fjarlægar og fræði-
legar og afar lítil hætta á því að efni
frá nautgripum berist í bóluefnið,
þar sem það er einugis notað á frum-
stigum framleiðslunnar. Við höfum
enga ástæðu til þess að telja þessi
bóluefni hættulegri en önnur og alls
ekki víst að þau bóluefni sem skráð
eru hérlendis innihaldi efni úr naut-
gripum frá löndum þar sem kúariðu