Morgunblaðið - 16.10.2001, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 16. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
M
ér finnst bókin
vera bezti vinur
mannsins. Auð-
vitað á það við um
bækur, eins og
reyndar okkur mennina, að það er
misjafn sauður í mörgu fé. Sumar
bækur eru beinlínis vondar. En
alltaf öðru hverju fáum við upp í
hendurnar bækur, sem hafa eitt-
hvað gott að segja við okkur, ef við
bara nennum að lesa þær, en
hlaupum ekki yfir þær á einhverju
hundavaði. Þessar bækur verða
okkar uppáhaldsbækur. Og úrval
þeirra bóka tekur sér bólfesti í
hjartanu. Slíkar bækur ríma við
sálina og verða hluti af okkur upp
frá því
Ég get enn fundið hitann, sem
fór um mig, þegar ég las Litla
prinsinn fyrst.
Ég kynntist
þessari sögu
franska flug-
mannsins og
rithöfundarins
Antoine de Sa-
int-Exupéry í
frönskunámi í menntaskóla og
þessi einfalda og hjartnæma saga
greip mig þeim heljartökum, að ég
er enn undir stöðugum áhrifum af
henni. Reyndar verður það að við-
urkennast að þegar ég les söguna
núna les ég þýðingu Þórarins
Björnssonar og hef bókina á frum-
málinu við hendina, öfugt við það
sem áður var!
Litli prinsinn segir frá fundum
flugmannsins og litla prinsins í
afrískri eyðimörk. Litli prinsinn er
frá smástirninu B 612 og það er
hann sem rímar við barnið í okkur
og sýnir fram á, að það eru ein-
faldleikinn og fegurðin, sem raun-
verulega skipta máli. Fátt er jafn-
skelfilegt og að verða fullorðinn og
týna barninu í sér á leiðinni.
„– Góðan daginn, sagði litli
prinsinn.
– Góðan daginn, sagði maðurinn
sem skipti um spor hjá lestunum.
– Hvað starfar þú hér? sagði litli
prinsinn.
– Ég flokka ferðamenn í þús-
undatali, sagði maðurinn. Ég
sendi lestirnar sem flytja þá ýmist
til hægri eða vinstri.
Og uppljómuð hraðlest sem
kom með þrumugný hristi til klef-
ann sem maðurinn var í.
– Þeim liggur víst á, sagði litli
prinsinn. Að hverju eru þeir að
leita?
– Eimlestarstjórinn veit það
ekki sjálfur, sagði maðurinn.
Og í öfuga átt með sama gný
brunaði önnur uppljómuð hrað-
lest.
– Þeir koma þegar aftur? spurði
litli prinsinn.
– Það eru ekki þeir sömu, sagði
maðurinn. Það eru skipti.
– Voru þeir ekki ánægðir þar
sem þeir voru?
– Maður er aldrei ánægður þar
sem maður er, sagði maðurinn.
Og enn drundi þrumugnýrinn frá
þriðju uppljómuðu hraðlestinni.
– Elta þeir fyrri ferðamennina?
spurði litli prinsinn.
– Þeir elta alls ekki neitt, sagði
maðurinn. Þeir eru sofandi þarna
inni, eða þá geispandi. Það eru að-
eins börnin sem fletja nefið á rúð-
unum.
– Það eru aðeins börnin sem
vita að hverju þau eru að leita,
sagði litli prinsinn. Barn leikur sér
að tuskubrúðu og hún verður því
mjög mikils virði, og ef hún er tek-
in frá því fer það að gráta...
– Börn eru lánsöm, sagði mað-
urinn.“
Annar sálufélagi minn í bóka-
ríkinu, nýtilkomnari en Litli prins-
inn, er sagan Uppvöxtur Litla trés
eftir Forrest Carter í þýðingu
Gyrðis Elíassonar.
Litla tré er kynblendingur af
ættum Séróka-indíána, sem stend-
ur uppi munaðarlaus fimm ára
gamall og leitar þá skjóls í fjalla-
kofa afa síns og ömmu. Þar kynn-
ist hann siðum og menningararfi
indíána og lærir að horfa á heim-
inn með augum þeirra.
Forrest Carter er meiri huldu-
maður en höfundur Litla prinsins.
Menn hafa ævi Antoine de Saint-
Exupéry á hreinu meðan deilt er
um, hvort saga Forrest Carter sé
ævisaga eða skáldsaga, hvort höf-
undurinn hafi verið af ind-
íánaættum eða ekki og hvort höf-
undurinn hafi verið uppfullur af
kynþáttafordómum eða ekki. For-
rest Carter var ekki einu sinni
hans rétta nafn.
En í sjálfu sér skipta þessi
deiluefni ekki máli. „Augun eru
blind,“ sagði litli prinsinn. „Það
verður að leita með hjartanu.“
Og þegar saga Litla trés er lesin
með hjartanu á lífsspeki hennar sí-
gilt erindi við okkur, alveg eins og
boðskapur Litla prinsins.
„Amma sagði að allir hefðu
tvenns konar vitund. Önnur vit-
undin sneri að nauðsynjum dag-
legs lífs. Maður varð að nota hana
til að sjá fyrir hvernig ætti að út-
vega sér fæði og húsaskjól og ann-
að sem að nauðþurftum laut. Hún
sagði að maður yrði að nota hana
til að finna sér maka og eignast af-
kvæmi og slíkt. Hún sagði að við
yrðum að hafa þessa vitund til að
geta haldið áfram að lifa. En hún
sagði að við hefðum aðra vitund
sem kæmi þess háttar ekkert við.
Hún sagði að þetta væri hin and-
lega vitund.
Amma sagði að ef maður notaði
efnislegu vitundina til að hugsa
ágjarnar eða slæmar hugsanir; ef
maður væri sí og æ að sauma að
fólki með henni og hugleiða hvern-
ig maður gæti hagnast á því ver-
aldlega... þá mundi andlega vit-
undin rýrna uns hún yrði ekki
stærri en valhneta.“
Og afi kennir Litla tré að lifa
með náttúrunni, en ekki á henni,
og taka þá lífsspeki með sér út í
heiminn.
„Aðeins Ti-bi, býflugan, geymir
meira en hún þarf á að halda. Og
svo er hún rænd af bangsanum, og
þvottabirninum... og Séróka-
indíánum. Þannig er það með fólk
sem dregur að sér meira en því
ber. Allt verður frá því tekið. Og
styrjaldir verða háðar vegna
þess... og það mun halda langar
ræður, og reyna að halda í meira
en því ber með réttu. Það segir að
ákveðinn fáni sýni rétt þess til að
gera þetta... og menn munu deyja
vegna orðanna og fánans... en það
breytir ekki lögmálum tilver-
unnar.“
Að leita og
lesa með
hjartanu
Hér segir af bókum sem ríma við sálina
og verða lesendum sínum hjartfólgnar.
Svoleiðis bækur eru til að mynda sög-
urnar um Litla prinsinn og Litla tré.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn
@mbl.is
PÉTUR Pétursson,
yfirlæknir Heilsu-
gæslustöðvarinnar á
Akureyri, vandar ný-
verið lyfjafyrirtækjum
ekki kveðjurnar. Til-
efnið er rauðvínsflaska
og tappatogari sem
fylgdu með kynningar-
bréfi sem honum var
sent frá lyfjafyrirtæki.
Pétur lætur þess getið
að þetta séu „náttúru-
lega ekkert annað en
mútur“.
Vandlæting Péturs á
sér dýpri rætur því að
hann segir að „ekki
verði þverfótað fyrir
ýmsum áróðri lyfjafyrirtækja“ og
ekki er álit Péturs mikið á vörum
fyrirtækjanna því að hann segir:
„Ný lyf bæta yfirleitt afar litlu við
það sem fyrir er.“ Hann heldur
áfram og gefur í skyn að það séu
samantekin ráð þessara misindis-
manna að þegja yfir aukaverkunum
og hafa það eitt að markmiði að selja
sína rándýru og vondu vöru sem
engin þörf sé fyrir.
Ekki vill Pétur þó segja að þessi
fyrirtæki séu alvond, því að þau fjár-
magni oft gagnlegt fræðslustarf, en
hann getur þó ekki látið þar við sitja
og bætir við að mikið sé af „gervi-
fræðslu“ í boði þessara fyrirtækja.
Þarna er vissulega dregin upp
svört mynd og fróðlegt að velta fyrir
sér hvað vakir fyrir lækninum. Í
fyrsta lagi láist honum að geta þess
að rauðvínið fylgdi með kynningar-
bréfi um mígrenilyf til þess að
minna á að þessi neysluvara kallar
oft fram mígrenieinkenni (kynning-
arbréfið var texti frá Lyfjastofnun).
Það er alkunna að einhverjir fylgi-
hlutir séu notaðir til að vekja athygli
á nýrri vöru, sem er send útvöldum
hópum, og þykir ekki fréttnæmt.
Eftir á að hyggja hefði verið heppi-
legra að nota annað en rauðvín í
þessu skyni og draga hlutaðeigandi
lærdóm af því.
Hitt er öllu alvarlegra að dylgja
um heilindi lyfjafyrirtækja, segja
þau „þegja yfir ýmsum aukaverk-
unum“ og gefa í skyn að ný lyf „bæti
afar litlu við það sem
fyrir er“.
Ef læknirinn telur
fót fyrir slíkri skoðun á
hann skilyrðislaust að
hafa þá gagnrýni mál-
efnalega og koma
henni á framfæri við
rétta aðila. Það er afar
alvarlegt að veikja
tiltrú almennings á
þeim úrræðum sem
honum stendur til boða
við sjúkdómum sínum
og breiða út róg um
stéttir manna.
Ný lyf eru rannsök-
uð í þaula áður en þau
koma á markað og ít-
arlegar lyfjaupplýsingar, þ.m.t.
aukaverkanir, eru óaðskiljanlegur
hluti af kynningarefni lyfjafyrir-
tækjanna. Eftir að nýtt lyf kemur á
markað er áfram fylgst gaumgæfi-
lega með hugsanlegum aukaverkun-
um og þeim upplýsingum komið á
framfæri til heilbrigðisstétta. Við
ákvörðun um notkun lyfs fer ávallt
fram mat á ávinningi og áhættu
meðferðar, byggt á bestu vitneskju
á hverjum tíma með hagsmuni sjúk-
lingsins að leiðarljósi. Sumar auka-
verkanir eru það sjaldgæfar að
þeirra verður ekki vart fyrr en
hundruð þúsunda sjúklinga hafa
reynt viðkomandi lyf og rannsóknir
lyfjafyrirtækja áður en lyfið kemur
á markað, hversu vandaðar sem þær
eru, munu seint uppgötva slíkt.
Fáar, ef nokkrar, starfsgreinar
búa við jafn mikið magn opinberra
laga og reglna og lyfjafyrirtæki og
það hvernig standa skuli að auglýs-
ingum og kynningum er ekki undan-
skilið. Eingöngu vissar heilbrigðis-
stéttir mega fá upplýsingar frá
lyfjafyrirtækjum, ef um lyfseðils-
skylt lyf er að ræða, og eðlilega
beina fyrirtækin starfskröftum sín-
um þangað. Lögum samkvæmt
standa almenningi þessar upplýs-
ingar ekki til boða, nema frá öðrum
aðilum en lyfjafyrirtækjum, og skýt-
ur þetta nokkuð skökku við í ljósi
þeirrar stefnu að einstaklingurinn
axli meiri ábyrgð á eigin heilsu.
Tal læknisins um að ekki sé þörf
nýrra lyfja hljómar svo ankannalega
að vart getur verði rétt eftir honum
haft. Ummælin minna helst á yfir-
lýsingu forstöðumanns bandarísku
einkaleyfastofunnar fyrir eitt
hundrað árum þess efnis að búið
væri að finna allt nauðsynlegt upp
og hann skildi ekkert í því hvað
menn væru að sækja um ný einka-
leyfi. Átti til dæmis að hætta öllu
vísinda- og þróunarstarfi á sviði
lyfjafræði þegar búið var að taka
pensilínið í gagnið um miðja síðustu
öld? Nei, staðreyndin er sú að þrátt
fyrir miklar framfarir í heilbrigðis-
þjónustu er ávallt þörf á nýjum lyfj-
um. Öflugt rannsóknarstarf inn-
lendra líftæknifyrirtækja eru
glöggur vitnisburður um þetta.
Sjúkdómar á borð við alzheimer,
krabbamein, hjartasjúkdóma o.fl.
halda áfram að hrjá unga sem aldna.
Óskir einstaklingsins um aukin lífs-
gæði og getu til að lifa athafnasömu
og nýtu lífi í samfélaginu kalla á
stöðuga framþróun lyfja. Ný lyf gefa
ný tækifæri og ávinningur meðferð-
arinnar fyrir þjóðfélagið getur verið
langtum meiri en kostnaður hennar.
Ekkert nýtt lyf er samþykkt af heil-
brigðisyfirvöldum nema búið sé að
sýna fram á öryggi þess og virkni og
jafnframt verður það að vera fram-
faraskref – að það lækni, líkni og
auki lífsgæði á áhrifaríkari og
öruggari máta en áður þekktist.
Vín og væningar
Hjörleifur
Þórarinsson
Lyf
Það er afar alvarlegt að
veikja tiltrú almennings
á þeim úrræðum sem
honum stendur til boða
við sjúkdómum sínum,
segir Hjörleifur Þór-
arinsson, og breiða út
róg um stéttir manna.
Höfundur er í forsvari fræðsluhóps
lyfjafyrirtækja.
HÖFUÐBORGIR
Íslands hafa verið tvær.
Fyrst Kaupmannahöfn
til 1. febrúar 1904, en
við heimastjórn kom
framkvæmdavaldið til
landsins og íslenskur
ráðherra settist að í
Reykjavík og Reykja-
vík varð höfuðborg. Síð-
an hefur Reykjavík ver-
ið forystustaður
landsins og stjórnsýsla
og æðstu yfirvöld átt
þar samanstað.
Niðurlæging
miðborgarinnar
Lengst af hefur miðborg Reykja-
víkur verið andlit borgarinnar, lífið
og sálin í viðskiptum og menningu
hennar. Í dag er það útbreidd skoðun
meðal Reykvíkinga að miðborgin
hafi beðið svo mikinn hnekki á und-
anförnum árum að það þurfi stórátak
til að rífa hana upp úr niðurlæging-
unni. Borgaryfirvöld hafa gert hver
mistökin af öðrum sem valda því að
niðurlæging borgarinnar er jafn
áberandi og raun ber vitni. Nokkur
dæmi:
Þrengt hefur verið að allri umferð
í miðborginni meðal annars með lok-
un Hafnarstrætis og um leið allri
verslun í þeirri götu.
Bílastæðum við helstu götur mið-
borgarinnar hefur verið fækkað
verulega og bílastæðagjöld almennt
stórhækkuð þannig að flestir flýta
sér úr miðbænum vegna okurs borg-
aryfirvalda. Á gleðilífi
miðborgarinnar eru
engar skorður þannig
að í öðru hverju húsi
eru súlu- eða sukkstað-
ir. Það leiðir af sér að
venjulegur borgari á
fótum sínum fjör að
launa þegar myrkva
tekur. Það er tímanna
tákn að beint á móti
Dómkirkjunni og Al-
þingishúsinu blasir við
súlustaður í öllum
regnbogans litum.
Skipulagsmál mið-
borgarinnar eru í
lamasessi meðan önn-
ur sveitarfélög setja sér reglur með-
al annars með markvissu deiliskipu-
lagi.
Frumkvæðið og
forystan töpuð
Alla tíð, eða frá því að Reykjavík
varð höfuðborg hefur frumkraftur
og forysta fylgt borginni. Nú er þetta
breytt. Í Kópavogi situr bæjarstjórn
sem notar hvert tækifæri til að efla
sína sveit. Íþróttamannvirki, versl-
unarmiðstöðvar, samgöngumann-
virki og síðast en ekki síst ný íbúða-
hverfi líta dagsins ljós. Á meðan sofa
borgaryfirvöld. Aðeins eitt íbúðar-
hverfi er í uppbyggingu í Reykjavík,
Grafarholtið. Þar voru lóðir svo dýr-
ar að íbúðir seljast ekki og verktakar
verða gjaldþrota. Íþróttamannvirki
byggir borgin ekki og þau sem verða
tekin í notkun á næsta ári eru leigð af
öðrum enda hefur borgin ekki lengur
ráð á að byggja íþróttamannvirki
vegna slæmrar fjárhagsstöðu. Versl-
un fer minnkandi og flyst í önnur
sveitarfélög og helstu umferðaræðar
eru svo afkastalitlar að það eru stór
vandræði að komast leiðar sinnar.
Svo virðist sem hin pólitíska forysta
borgarinnar hafi algjörlega misst
tökin á uppbyggingu, skipulagningu
og stjórnun höfuðborgarinnar. Og
þegar samanburður á þessum tveim-
ur sveitarfélögum er gerður,
Reykjavík-Kópavogur, er þá nema
von að spurt sé. Hvað næst? Munu
yfirvöld líka flýja í Kópavog?
Auðvitað gerist það ekki. En til
þess að vel megi fara verður að koma
til stórátak í Reykjavík. Og það er al-
veg ljóst að sú borgarstjórn sem nú
situr gerir engin kraftaverk.
Tap Reykjavíkur á
frumkvæði og forystu
Júlíus Hafstein
Höfuðborgin
Alla tíð, eða frá því
að Reykjavík varð
höfuðborg, segir
Júlíus Hafstein, hefur
frumkraftur og forysta
fylgt borginni. Nú er
þetta breytt.
Höfundur er fyrrverandi
borgarfulltrúi í Reykjavík.