Morgunblaðið - 03.11.2001, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
DAVÍÐ Oddsson forsætis-ráðherra setti ráðstefn-una í gær. Hann sagðieina reglu gilda hvað
sem tækniframförum og markaðs-
breytingum liði, lágir skattar væru
nauðsynlegir til að fyrirtæki og við-
skipti þrifust. Davíð sagði Íslend-
inga geta verið bjartsýna á framtíð-
ina.
Fyrirlesarar á ráðstefnunni
komu víða að. Alls héldu sjö erlend-
ir sérfræðingar fyrirlestur og ís-
lenskir og erlendir sérfræðingar
tóku þátt í pallborðsumræðum að
loknum erindum.
Davíð sagði ríkisstjórnina nú
standa frammi fyrir tveimur meg-
inverkefnum. Annars vegar að festa
hin jákvæðu áhrif breytinganna í
sessi, hins vegar að búa hagkerfið
undir næsta hagvaxtarskeið. Á
næsta áratug hefði hagvöxtur
sterka undirstöðu, sagði forsætis-
ráðherra.
Hann sagði Ísland hafa meiri
möguleika nú en áður á því að taka
þátt í alþjóðlegum viðskiptum og Ís-
land gæti orðið aðlaðandi kostur
fyrir innlend og erlend fyrirtæki.
Fyrirhugaðar breytingar á íslenska
skattkerfinu, og þá sérstaklega
lækkun á tekjuskatti fyrirtækja úr
30% í 18% myndu auka verulega
samkeppnishæfni íslensks iðnaðar
og gera fjárfestingu á Íslandi meira
aðlaðandi fyrir erlenda fjárfesta.
Davíð sagði jákvæð áhrif af fyrir-
ætluninni þegar komin fram þrátt
fyrir að breytingarnar hefðu ekki
tekið gildi.
Draga þarf úr útgjöld-
um hins opinbera
Hraða ber einkavæðingu ríkis-
fyrirtækja á Íslandi, sérstaklega
fjármálastofnana og fjarskiptafyr-
irtækja, að mati Mich-
ael Walker, forstöðu-
manns
Fraser-stofnunarinnar
í Vancouver í Kanada.
Stofnunin gefur árlega
út lista yfir stöðu 123
ríkja, þ.á m. Íslands, hvað varðar
efnahagslegt frelsi eða hagsæld,
svonefnda hagsældarvísitölu
(Economic Freedom of the World
(EWF) Index).
Í samtali við Morgunblaðið segir
Walker að Ísland verði að öllum lík-
indum í 15. sæti þegar listinn kemur
út árið 2002. Walker sagði efna-
hagsumhverfi á Íslandi um margt
gott. Hann sagði þó að margt mætti
betur fara og nefndi m.a. að draga
þyrfti verulega úr útgjöldum hins
opinbera, hraða bæri einkavæðing-
unni og þróa kvótakerfið áfram
m.t.t. þess að koma á aukinni sam-
keppni. Leyfa ætti Íslendingum að
selja eignir sínar, hvort sem það
væri kvóti eða hlutur í fjármála-
stofnun, hæstbjóðendum íslenskum
eða erlendum.
Í erindi sínu lýsti Walker
með fyrirhugaðar breyting
lensku ríkisstjórnarinnar á
kerfinu og sagði þær einm
réttu, m.a. að lækka tekjus
fyrirtæki.
Walker bar ástandið á
saman við það sem er hjá tíu
ríkjunum í hagsældarmæling
M.a. kom í ljós að Ísland lend
arlega hvað varðar „vinsa
skattkerfi en á mynd Walke
fram fylgni á milli „vinsa
skattkerfis og meiri hag
Hann gerði grein fyrir mæli
kostnaði af skattlagningu þ
skattur á fjármagnstekjur
dýrasti fyrir hagkerfið og
hann alla hagfræðinga samm
að þetta væri óhagkvæmast
urinn.
Walker lýsti áhyggjum a
um útgjöldum hins opinb
sagði að það þyrfti að stjórn
betur. Aðspurður segir ha
t.d. mega gera með einkavæ
þjónustu hins opinbera, í m
kerfi, heilbrigðiskerfi, póstþj
o.s.frv. Walker vísar m.a. ti
sókna sem gerðar hafa verið
ada og sýnt hafa fram á að
megi úr umsvifum hins op
innan mennta- og heilbrigðis
Í erindi sínu ráðlagði h
lenskum stjórnvöldum að
hagnað af einkavæðingu rík
tækja í lífeyrisskuldbindinga
opinbera starfsmenn en e
auka þenslu eins og stjó
hefðu hneigst til. Hann lýsti á
um af vísbendingum um að í
hagkerfið væri jafnvel að s
samanburði við önnur. Ná
ákjósanlegu umfangi ríkisva
það mætti ekki verða of um
mikið en heldur ekki of smát
Seðlabankinn má
ekki láta undan þrýsti
Walker óskaði Seðlaban
lands til hamingju með góð
angur í peningamálastjórnun
hvatti seðlabankastjóra til a
„Íslendingar hafa lært að sam-
keppni bætir efnahagslega frammi-
stöðu ríkja. Kvótakerfið byggist á
viðskiptum á markaði en nú þarf að
fara á næsta stig. Fiskiauðlindin er
mikilvægasta eign Íslendinga og
hún er ekki fullnýtt, efnahagslegur
ávinningur af fiskveiðum er ekki
eins mikill og hann gæti verið. Það
er vegna þess að samkeppni frá öðr-
um fjármagnseigendum er ekki til
staðar. Sumir eru tregir til að losa
takið á þessari tilteknu auðlind
vegna þess hve hún hefur verið Ís-
lendingum mikilvæg um langan
tíma. En slíkt er ekki ógn heldur
tækifæri,“ segir Michael Walker í
samtali við Morgunblaðið.
Einkavæðing fjármála-
stofnana nauðsynleg
Hann leggur áherslu á að aukin
samkeppni í sjávarútvegi sé ekki
mikilvægasta leiðin til bætts efna-
hagslegs ástands, heldur fremur
einkavæðing fjármálastofnana og
fjarskiptafyrirtækja. „Áframhald-
andi einkavæðing á þessum sviðum
og að hraða þeirri einkavæðingu
breytir mestu og ákvarðar hvort
ríki eru í fremstu röð eða ekki.“
Sumir hafa gagnrýnt að íslenska
ríkið fari of hratt í einkavæðingu,
a.m.k. við þær aðstæður sem nú
ríkja á markaði. Walker segir að
þetta sé spurning um sjónarhorn.
„Ég lít þannig á að ef Ísland vill
vera í fremstu röð hvað hagsæld
varðar, sé of hægt farið. Ef ykkur
er sama og viljið ekki nýta tækifær-
in til hins ýtrasta, má hægja á
einkavæðingunni. En þegar litið er
á hvar Ísland er nú statt í alþjóð-
legum samanburði miðað við fyrir
25-30 árum, má sjá að aðrir kostir
urðu þá fyrir valinu en nú og það
voru ekki góðir kostir. Enginn Ís-
lendingur vill fá
þetta ástand aftur.
Það er ástæða fyrir
því að Íslendingar
eru komnir þangað
sem þeir eru nú, og
hún er að stjórnvöld
hafa farið aðrar leiðir en áður og
valið góða kosti. Svo sem að einka-
væða.“
Hagsældarvísitala Fraser-stofn-
unarinnar mælir m.a. umfang rík-
isvalds og skattlagningu, hvort
eignarhald fyrirtækja er hins opin-
bera eða einkaaðila, reglugerðir
varðandi vöruskipti og tolla, verð-
bólgu og reglur varðandi eignasölu
til erlendra aðila. Þessir þættir og
fleiri eru mældir á grundvelli op-
inberra gagna frá 123 löndum og
ríkjunum raðað eftir skori. Hong
Kong hefur um nokkurt skeið verið
í fyrsta sæti. Walker svaraði því
hvers vegna hagsæld væri mikil-
væg á þann hátt að efnahagsleg
réttindi væru grundvöllur annarra
réttinda og forsenda vaxtar og þró-
unar.
Fjölmenn ráðstefna undir yfirskriftinni: Skat
Lágir skatt
lífsnauðsynl
Draga þarf verulega úr útgjöldum hins
opinbera á Íslandi og hraða ber einkavæð-
ingu. Íslendingar ættu að laða til sín er-
lenda auðmenn gegn því að þeir fjárfesti
fyrir ákveðna lágmarksupphæð. Sam-
ræmd skattastefna innan Evrópusam-
bandsins mun leiða til hækkandi skatta al-
mennt. Þetta var meðal þess sem fram
kom á ráðstefnu um skattamál í gær. Arn-
ór Gísli Ólafsson og Steingerður Ólafs-
dóttir ræddu við nokkra fyrirlesaranna.
Almennt væri hér
um að ræða eigna-
mikið fólk utan
Evrópu
Marshall J. Langer segir
geti þýtt vaxandi fjá
Dr. Michael Walker sagði
isstjórnarinnar ein
FRIÐHELGI EINKALÍFSINS
HERNAÐURINN MUN
DRAGAST Á LANGINN
Vaxandi efasemda gætir umágæti hernaðaraðgerða Banda-ríkjanna og Bretlands í Afgan-
istan, jafnt á Vesturlöndum sem í
ýmsum ríkjum múslíma sem hafa stutt
þær til þessa. Fregnir af mannfalli í
röðum óbreyttra borgara hafa eðlilega
vakið viðbrögð á Vesturlöndum, þótt
reynt hafi verið af fremsta megni að
forðast það. Þjáningar afgansks al-
mennings, sem er á vergangi milljón-
um saman, vekja að sjálfsögðu samúð
fólks og kröfur um að bágstöddum
verði komið til hjálpar sem fyrst. Enn
bólar ekkert á samkomulagi um hverj-
ir eigi að taka við stjórninni í Afgan-
istan þegar talibönum hefur verið
komið frá völdum. Þá hafa Banda-
ríkjamenn e.t.v. veikt stöðu sína í
áróðursstríðinu með því að gefa í skyn
í upphafi hernaðaraðgerðanna að ár-
angur þeirra yrði skjótur og talibanar
yrðu yfirbugaðir á skömmum tíma.
Margir spyrja; nú er búið að sprengja
í meira en þrjár vikur, samt virðast
talibanar hvergi bangnir og enn hefur
ekki náðst til Osamas bin Laden. Eru
þessar aðgerðir að skila einhverjum
árangri? Er ekki rétt að hætta þeim
eða gera hlé á þeim þannig að hægt sé
að koma aðstoð til afgansks almenn-
ings?
Það er skiljanlegt að þessar efa-
semdir og spurningar vakni, en þó er
enn engin ástæða til að hætta aðgerð-
unum, sem voru þáttur í réttmætum
viðbrögðum Bandaríkjamanna og
bandamanna þeirra við árásunum á
New York og Washington 11. septem-
ber.
Í fyrsta lagi hafa Bandaríkjamenn
enn ekki tæmt þau hernaðarlegu úr-
ræði, sem þeir hafa yfir að ráða. Að-
gerðirnar miðuðust í upphafi að því að
ná yfirráðum í lofti og eyðileggja
þjálfunarbúðir hryðjuverkamanna.
Hvort tveggja hefur tekizt, en ljóst er
að þrátt fyrir háþróaða hernaðar-
tækni hefur Bandaríkjamönnum enn
ekki tekizt að veikja mótstöðuafl talib-
ana gagnvart landhernaði. Breyttar
hernaðaraðferðir á undanförnum dög-
um, þar sem sprengjum er látið rigna
yfir framlínu talibana, eiga augljós-
lega að ryðja brautina fyrir hersveitir
Norðurbandalagsins og e.t.v. sérsveit-
ir Bandaríkjamanna og Breta. Árang-
urinn af þeim aðgerðum á enn eftir að
koma í ljós og of snemmt að segja að
árásirnar séu gagnslausar. Rifja má
upp að loftárásir NATO á Serbíu stóðu
á sínum tíma í sjö vikur áður en þær
skiluðu árangri; árásarhrinan í Afgan-
istan hefur staðið í innan við mánuð.
Leitin að hryðjuverkamönnum í fjöll-
um Afganistans getur átt eftir að taka
mun lengri tíma en stríðið við talibana
og þarfnast vandlegs undirbúnings.
Í öðru lagi er ljóst að afgönskum al-
menningi er enginn greiði gerður með
því að gera hlé á árásunum og fram-
lengja þannig líf talibanastjórnarinn-
ar. Talibanar hafa torveldað störf al-
þjóðlegra hjálparstarfsmanna í
Afganistan áður og munu verða þeim
enn óþægari ljár í þúfu nú. Þeir hafa
lagt hald á matarbirgðir og dreift
þeim meðal hermanna sinna og tekið
flutningabíla hjálparstofnana trausta-
taki til herflutninga. Fyrir 11. sept-
ember sultu þúsundir Afgana heilu
hungri og fjórar milljónir urðu að
reiða sig á matargjafir erlendra hjálp-
arstofnana vegna helstefnu talibana-
stjórnarinnar. Því fyrr, sem talibanar
verða reknir frá völdum, þeim mun
skjótar verður hægt að koma almenn-
ingi í Afganistan til hjálpar. Sprengj-
ur Breta og Bandaríkjamanna hafa
drepið tugi eða hundruð óbreyttra
borgara án þess að það væri ætlunin;
talibanar hafa limlest og myrt þús-
undir manna með köldu blóði og látið
milljónir svelta. Með því að hika væru
vesturveldin að stofna enn fleiri
mannslífum í hættu.
Um leið og hernaðaraðgerðunum er
haldið áfram verða Bandaríkin og
bandamenn þeirra að gera sitt ýtrasta
til þess annars vegar að koma allri
þeirri hjálp, sem mögulegt er, til af-
gansks almennings og hins vegar að
vinna að lausn á pólitískri framtíð Afg-
anistans. Áður en slík lausn er í sjón-
máli er í raun ekki hægt að binda enda
á völd talibanastjórnarinnar. Verkefn-
ið í Afganistan er erfitt, flókið og get-
ur átt eftir að taka langan tíma en það
er ekki tímabært að missa trúna á að
árangur náist.
Friðhelgi einkalífsins er einn horn-steina þeirrar þjóðfélagsskipun-
ar, sem við búum við, og þarf mikið að
liggja við eigi að takmarka réttinn til
þeirrar friðhelgi. Oft virðist hið opin-
bera hins vegar eiga furðu auðvelt með
að gleyma sér í hita leiksins þegar ver-
ið er að setja leikreglurnar fyrir hinn
almenna borgara. Gott dæmi um þetta
er reglugerð heilbrigðisráðuneytis
þess efnis að tilgreina eigi á lyfseðli
við hverju nota eigi það lyf, sem á er
vísað. Reglugerð þessi tók gildi 1. apríl
og er dagsetningin við hæfi. Í kjölfarið
hreyfði landlæknir andmælum og var
þá gerð breyting, sem tók gildi 14 júní
og hljóðar svo: „Í undantekningartil-
vikum má læknir sleppa að geta við
hverju lyf er notað telji hann það þjóna
hagsmunum sjúklings.“
Heilbrigðis- og tryggingaráðuneyt-
ið ber því við að þessar upplýsingar
skipti máli vegna þess að greiðsluskil-
málar Tryggingastofnunar geti verið
háðir því við hverju tiltekið lyf sé gefið
og þær séu að auki til hagræðingar
fyrir notandann.
Sjúkdómar geta verið viðkvæmt
mál. Sjúklingur getur ekki ráðið því
fyrir hvaða augu lyfseðill kemur.
Vissulega getur sjúklingurinn haft
vaðið fyrir neðan sig og ítrekað við
lækni að láta þann reit, sem ætlaður er
til að fylla út ástæðuna fyrir lyfjagjöf-
inni, óútfylltan. Það er hins vegar full-
kominn óþarfi og raunar fáránlegt að
gera sérstaklega ráð fyrir því að þetta
atriði sé tilgreint á lyfseðli rétt eins og
friðhelgi einkalífsins sleppi þegar fólk
veikist.
Ísland er lítið land og sagt er að þeg-
ar tveir Íslendingar hittist þurfi þeir
ekki lengi að leita til að finna sameig-
inlegan kunningja eða ættingja. Í
landi fámennis og nábýlis er sérstak-
lega brýnt að réttur einstaklingsins til
að njóta friðhelgi í sínu einkalífi sé í
heiðri haldinn.