Morgunblaðið - 16.12.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ ER ekki á Íslendinga logið
með áhuga þeirra á söng, en
ekki síður áhuga þeirra á þeim
sem sönglistina iðka – söngv-
urum. Íslenskir kórar eru
óvenjumargir, eins og fram hef-
ur komið í talningu Tónlist-
arráðs, og þeir eru líka margir mannaðir mjög
vel menntuðu og góðu söngfólki. Það eru held-
ur engir íslenskir tónlistarmenn jafniðnir við
kolann og söngfólkið, en árið 1999 voru haldnir
á landinu tæplega 600 einsöngs- og kór-
tónleikar (389 og 200), og eru þessir tónleikar
jafnan þeir vinsælustu og best sóttu. Það er líka
mikið klifað á því hve söngelskir Íslendingar
eru og miklir áhugamenn um söng, og forvitni
um framgang íslenskra söngvara í útlöndum
virðist alltaf jafnmikil.
Það er kannski rétt að greina aðeins á milli
áhuga fólks á söng annars vegar og á söngv-
urum hins vegar. Það jaðrar við að á stundum
sé áhugi á söngvurum
eins og um íþrótt sé
að ræða. Það er spurt:
Hvernig stóð hann
sig? Er hann betri en
síðast? Er hann búinn
að ná þessu eða hinu
tækniatriðinu? og svo framvegis. Söngvarar
eru mældir og saman bornir og með þeim er
fylgst. Þá er áhuginn á því sem sungið er í öðru
sæti. Efnisskrár söngvara hafa lengi vel verið
staðlaðar – byrjað á nokkrum sígildum íslensk-
um lögum, þá eru nokkur norræn ljóð sungin,
kannski einn lítill lagaflokkur eða nokkrir
ljóðasöngvar eftir hlé, og herlegheitin svo
krýnd með óperuaríum eða vínarslögurum eftir
áhuga hvers og eins. Þannig prógramm er fyrst
og fremst sett saman til að sýna getu söngv-
arans í mismunandi og ólíkum söngverkum.
Áherslan er fyrst og fremst á að draga fram
það sem hann kann í hverju fagi, en síður á tón-
listina sjálfa. Áhugi á söngvurum er mjög eðli-
legur, en vera má að þessar áherslur séu
sprottnar af því að Ísland er lítið samfélag með
litlar hefðir í tónlist.
Þó eru vísbendingar um að þessi viðhorfséu að breytast í kjölfar aukinnar fag-mennsku í tónleikahaldi.Það varð bylting í íslensku sönglífi
þegar Jónas Ingimundarson píanóleikari og El-
ísabet Þórisdóttir, forstöðukona Gerðubergs,
tóku sig saman árið 1988 um reglubundið tón-
leikahald í Gerðubergi undir nafninu Ljóða-
tónleikar í Gerðubergi. Þá var í fyrsta sinn boð-
ið upp á tónleikaröð, þar sem unnendur
sönglistarinnar gátu reitt sig á að ekki væri
bara verið að leiða fram góða söngvara, heldur
var efnisskrá hverra tónleika vel ígrunduð og
áhugaverð, og maður fór að heyra annað og
meira en bara þá sígildu standarða sem til þess
tíma höfðu einkennt söngprógrömm. Kannski
að einmitt með því hafi ljóðasöngur loks skotið
rótum á Íslandi – en að sögn kunnugra á sú
grein undir högg að sækja víða erlendis, jafnvel
í Þýskalandi, meðan áhugi hér á landi virðist
enn jafn og góður. Jónas gerði sér far um að
kynna fjölbreytni söngtónlistarinnar og velja
hverjum söngvara verkefni við hæfi, og þeir
fengu að njóta sín í því sem þeir gerðu best.
Jónas var þannig líklega fyrsti listræni stjórn-
andinn í íslenskri tónleikaflóru, þótt ekki hafi
verið farið að nota þann titil hér á þeim árum.
Þá sást líka hvert öndvegisúrval góðra söngv-
ara er til á Íslandi – söngvara sem ráða við alls
konar tónlist, íslenska og útlenda, nýja og
gamla. Það var mikil eftirsjá að Ljóða-
tónleikum í Gerðubergi þegar þeir lögðust af
fyrir nokkrum árum. En þessar glæður hafa þó
ekki kulnað. Jónas hefur haldið áfram að skipu-
leggja söngtónleika í Salnum í Kópavogi í sam-
vinnu við fleiri; og þótt hljóðfæratónlistin knýi
á þar líka hafa margir eftirminnilegir söng-
tónleikar verið haldnir þar frá því að Salurinn
var vígður, og er skemmst að minnast frábærra
tónleika Bjarna Thors Kristinssonar bassa-
söngvara þar í sumar.
Það virðist geta skipt höfuðmáli um vel-
gengni tónleikaraða hvernig þær eru skipu-
lagðar. Í það minnsta er ólíku saman að jafna
hvað gæði varðar. Tónleikahús sem leigð eru út
til almenns tónleikahalds eiga erfitt með að
halda sama gæðastaðli og þau sem hafa á sínum
snærum sérfræðinga eða listræna stjórnendur
sem velja það efni sem á tónleikum þeirra verð-
ur, þótt það hljóti auðvitað að vera gert í sam-
ráði við söngvarann. Með tilkomu nýrra tónlist-
arhúsa hefur þetta breyst til muna, og önnur
bylting í sönglistinni – og kannski allri tónlist –
tekið við. Tónleikaraðir sem Gerrit Schuil
skipulagði í Garðabæ frá árinu 1996 og í Karla-
kórshúsinu Ými frá því nú í haust eru dæmi um
tónleika þar sem fagmannlega hefur verið stað-
ið að þessum þætti. Þannig má segja að með til-
komu Gerðubergs, og síðar tónlistarhúsanna
Salarins í Kópavogi og Ýmis í Reykjavík, hafi
línur í tónleikahaldi skerpst til muna og skilið á
milli. Þetta sagði ég í pistli á þessum sama vett-
vangi í októberlok. En það sem þarf að brýna
og ítreka er sú staðreynd að með góðum tón-
listarhúsum skapast aðstæður sem gott fólk
getur nýtt sér til að gera betur í dag en í gær,
og skapa eitthvað sem er sérstakt og áhugaver
og ólíkt því sem aðrir eru að gera; eitthvað sem
er ekki bara eitthvað heldur talsverður biti í.
Salurinn og Ýmir hafa hvor sinn prófíl í tón-
leikahaldi og er það vel.
Hvað kórana varðar skipta húsnæðismálin
þá minna máli en einsöngvara. Margir okkar
bestu kórar eru kirkjukórar, eða tengjast
kirkjustarfi á einhvern hátt. Kirkjur landsins
hafa þótt drjúgar til tónlistarflutnings og
hljómburður í mörgum þeirra góður. Það er
kannski einmitt þess vegna að andleg kór-
tónlist á miklu sterkari ítök í íslenskri kór-
menningu en veraldleg. Nýsköpun í íslenskri
kórtónlist er líka miklu meiri í andlegri tónlist
en veraldlegri. Kórar sem sérhæfa sig í flutn-
ingi veraldlegrar tónlistar – eða halda henni
hátt á efnisskrá sinni – eru líka fáir, og þá oftast
einungis litlir kammerkórar eða sönghópar.
Karlakórar og kvennakórar eru reyndar und-
antekning þar á, þar sem efnisskrár þeirra geta
verið af ýmsum toga. Í þessa flóru vantar sár-
lega blandaða kóra sem syngja veraldlega tón-
list. Getur verið að slíkir kórar eigi erfitt upp-
dráttar vegna þess að þeim er hvergi búin
boðleg aðstaða til að syngja – nema þá helst í
kirkjum?
Tónlistarhúsið langþráða er enn faliðeinhvers staðar í kerfinu og þótt þaðhafi margoft verið sagt, að þessidraumur sé að verða að veruleika, þá
stendur enn á því sem máli skiptir; að hafist
verið handa, svo hægt sé að sjá eitthvað gerast
og horfa á drauminn rætast. En hvað gerist svo
þegar tónlistarhúsið er komið? Það verður vett-
vangur Sinfóníuhljómsveitar Íslands – það vit-
um við, kannski Óperunnar, og svo einhvers
annars. Það sem er ekki síst spennandi við til-
hugsunina um Tónlistarhúsið er það hvað ger-
ist þegar aðstaða þeirra sem þar eiga að vinna
breytist til hins betra. Það má segja að einleik-
urum, einsöngvurum og kammermúsíköntum
sé vel fyrir komið í nýju sölunum, þótt enn
mætti að ósekju bæta einum til tveimur slíkum
við. Stærri hóparnir, eins og kórarnir, gætu
viljað berja dyra á nýja Tónlistarhúsinu og
óska eftir aðstöðu þar bæði til tónleikahalds –
en kannski ekki síður til æfinga. Verður gert
ráð fyrir því? Verði svo, má búast við því að enn
sé von á góðu í söngmálum og að rætist úr
hallarekstri veraldlegs kórsöngs. En það gerist
ekki af sjálfu sér. Jónas og Gerrit hafa sýnt
hvað hægt er að gera vel í sönglistinni ef vel er
staðið að verki, og í kammermúsík hafa Helga
Ingólfsdóttir, Steinunn Birna Ragnarsdóttir og
Edda Erlendsdóttir sýnt hversu vel er hægt að
gera með fagmannlegum vinnubrögðum með
þeim tónleikaröðum sem þær skipuleggja og
setja saman sjálfar. Sama má segja um þá tón-
listarhópa sem skipuleggja sjálfir sína dagskrá,
þar er iðulega vel og fagmannlega að verki
staðið. Kórarnir eru oft undir stjórnanda sinn
settir hvað verkefnaval varðar, og hjá kirkju-
kórunum er það víðast hvar í sóma. Ef öll kór-
tónlist á að þrífast hér er nauðsynlegt að að-
stæður séu fyrir hendi til fjölbreyttari
kórsöngs, en það þarf líka fólkið með mennt-
unina og hæfileikann til að skapa áhugaverða
dagskrá sem fólk laðast að. Tónlistarhússins er
beðið með óþreyju. Með því er von til þess að
við stígum enn eitt framfaraskref, – ekki aðeins
í húsnæðismálum tónlistarinnar, heldur fyrst
og fremst í tónlistinni sjálfri, eins og hefur sýnt
sig gerast í þeim minni tónlistarhúsum sem
byggð hafa verið á síðustu árum.
Söngþjóðin og sönghúsin
Kristján Jóhannsson söngvari á tónleikum með
Mótettukór Hallgrímskirkju.
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
FANNÝ Jónmundsdóttir sýnir um
þessar mundir í Grafarvogskirkju
helgimyndir unnar í mósaík. Yf-
irskrift sýningarinnar er Óður til
móður og segir Fanný þá tileinkun
fela í sér breiða skírskotun. „Ég hef
alla tíð heillast af Maríumyndinni
sem myndefni, og hinni guðlegu
móðurímynd. Ég held að sá kær-
leikur sem kjarnast í móðurlegri ást
sé ákaflega mikilvægur í lífinu og á
það vil ég minna með myndum mín-
um.“
Fanný sækir myndefni sitt til
helgimyndahefðarinnar eða íkona-
gerðar, sem á sér djúpar rætur í
kirkjulistasögunni. Íkonagerð lærði
hún á námskeiði sem haldið var í
Skálholti á vegum kirkjunnar og
nutu nemendur þar leiðsagnar dr.
Yuri Bobrov sem er prófessor við
Listaháskólann í Pétursborg. „Við
lærðum hinar hefðbundnu aðferðir
íkonamálunar, þar sem litaduft er
t.d. blandað með eggjarauðu, bjór
eða hvítvíni, til að varðveita litinn
sem best. Kennarinn fræddi okkur
einnig mikið um hugmyndalega
þætti íkonagerðar, í trúarlegu og
sögulegu samhengi. Þar er t.d. lögð
mikil áhersla á að nálgast sem best
fyrirmyndina sem málað er eftir, en
í íkonahefðinni hafa sömu fyr-
irmyndirnar verið málaðar aftur og
aftur. Þannig er reynt að nálgast
hina eiginlegu frummynd þeirrar
guðlegu veru sem máluð er,“ segir
Fanný.
Þolinmæði, einbeiting og alúð
Í kjölfar námsins í íkonagerð
vaknaði áhugi Fannýjar á mósaík,
og hlaut hún leiðsögn hjá Alex-
öndru Kjuregej Argunovu. Í rúmt
ár hefur Fanný unnið að gerð íkona
og nytjamuna úr mósaík og vinnur
m.a. í samstarfi við Þuríði Stein-
þórsdóttur járnsmið, sem rekur
verslunina Forn Ný í Garðabæ. Auk
listsköpunarinnar rekur Fanný eig-
ið ráðgjafarfyrirtæki, og heldur
regluleg námskeið um listina að lifa
og starfa í hröðu samfélagi nú-
tímans. Fanný segir það stuðningi
vina og fjölskyldu að þakka að hún
fylgdi ástríðu sinni og fór að fást við
mósaíkgerð samhliða ráðgjafastarf-
inu. Helgimyndirnar skipa hjá
henni sérstakan sess, en við gerð
þeirra styðst hún að miklu leyti við
aðferðir íkonahefðarinnar.
„Hið mikilvæga lita- og birtuspil
íkonagerðarinnar öðlast skemmti-
lega vídd í þessum efniviði en mós-
aíkflísarnar hafa í senn dýpt og
speglun sem verður breytileg eftir
birtu og afstöðu áhorfandans. Hins
vegar getur verið vandasamt að
vinna myndina á þann hátt að hin
réttu svipbrigði náist fram, og held
ég að það sé eingöngu með gríð-
arlegri þolinmæði, einbeitingu og
alúð sem það er mögulegt.“
Fanný bætir því við að umhyggja
við listaverkið sé ekki síður lyk-
ilatriði, en sjálf var hún umvafin al-
úð og umhyggju við gerð mynd-
anna. „Ég hef búið hjá móður minni
um tíma, og unnið í verkstæði föður
míns. Þannig hef ég verið eins og
blómi í eggi, umvafin kærleik og
umhyggju. Með því að tileinka sýn-
inguna móðurkærleiknum er ég
einnig að senda móður minni þakkir
fyrir umhyggju, stuðning og hvatn-
ingu allt mitt líf.“
Fanný segist að lokum hafa tekið
þá ákvörðun að sýna verkin í kirkju,
því þar gefist fólki svigrúm til að
skoða verkin í kyrrð og ró. „Það að
upplifa dálitla fegurð í næði getur
verið mjög nærandi fyrir sálina í
öllu amstri hversdagsins. Það er
ekki alls staðar sem fólk gefur sér
tíma til að staldra við og upplifa feg-
urð og kærleika. Það er þáttur sem
vill ekki síst gleymast í öllum hama-
ganginum fyrir jólin. Jólafastan er
einmitt rétti tíminn til að meðtaka
boðskap kærleika og þess vegna
held ég sýninguna á því tímabili.“
Í tengslum við sýninguna hefur
Fanný gefið út kort með fjórum af
helgimyndunum á sýningunni. Graf-
arvogskirkja er opin virka daga frá
kl. 9 til 17, og um helgar á messu-
tímum, en sýningin stendur til ára-
móta.
Myndirnar krefjast umhyggju
Morgunblaðið/RAX
Fanný Jónmundsdóttir, lista-
kona og leiðbeinandi, við eitt
verkanna sem hún sýnir í Graf-
arvogskirkju um þessar mundir.