Morgunblaðið - 06.02.2002, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
 AUÐUR G.
Magnúsdóttir
varði doktors-
ritgerð sína í
sagnfræði við
sagnfræðideild
Gautaborgarhá-
skóla 16. nóv-
ember sl. Rit-
gerðin ber heitið
„Frillor och fruar. Politik och sam-
levnad på Island 1120–1400“. Leið-
beinendur hennar voru prófessor
Thomas Lindkvist, Gautaborg, og
dr. Jón Viðar Sigurðsson, Osló. And-
mælandi var prófessor Sverre Bagge
frá Háskólanum í Bergen. Rann-
sóknin naut styrks frá Gautaborg-
arháskóla, Rannsóknarsjóði Íslands
og Kvennarannsóknarsjóði Íslands.
Í fréttatilkynningu segir: „Í rit-
gerðinni er sjónum beint að hlut-
verki frillulífs og annarra sambúð-
arhátta í íslensku miðaldasamfélagi.
Tilraunir kirkjunnar til að koma á
einkvæni hjóna og einlífi presta
stönguðust á við innlendar hefðir og
ollu deilum milli höfðingja og kirkju.
Hjónaband var mikilvægt í pólitískri
valdabaráttu miðalda, en sú áhersla
sem lögð hefur verið á þetta hlutverk
hjónabandsins í evrópskri, og þar
með íslenskri, miðaldasögu hefur
leitt athyglina frá hlutverki annarra
hagsmunasambanda, þ.á m. frillulífs
og vináttu.
Í ritgerðinni er áhersla lögð á póli-
tískt og efnahagslegt mikilvægi
þessara sambanda og á það bent að
hið kristna hjónaband eigi sér í raun
fremur stutta sögu sem eina við-
urkennda sambýlisform manns og
konu.
Íslenskir prestar áttu sér margir
ástkonur á miðöldum og eignuðust
börn sem þeir urðu að sjá fyrir. Hér
var þó lítill munur á íslenskum prest-
um og starfsbræðrum þeirra annars
staðar í Evrópu. Í ritgerðinni er því
hins vegar haldið fram að þessi sam-
bönd prestanna við hjákonur sínar
hafi orðið formlegri eftir því sem á
leið og hér hafi í raun verið lítill mun-
ur á samböndum presta við hjákonur
sínar og því kristna hjónabandi sem
sömu menn reyndu að koma á hjá
leikmönnum. Lögð er áhersla á að
tengja þróunina á Íslandi þeirri sem
varð í Evrópu á sama tíma. Þessi
samanburður leiðir í ljós að þróun
hjónabandsmála á Íslandi var svipuð
þeirri sem gerðist í Evrópu á sama
tíma.“
Auður lauk stúdentsprófi frá Fjöl-
brautaskóla Suðurnesja 1978 og BA-
prófi 1987. Hún hefur starfað við
kennslu og rannsóknir í sagnfræði
við Háskólann í Gautaborg und-
anfarin ár og er skipuð tímabundið
lektor við sömu deild. Auður er fædd
31. október 1959. Hún er dóttir
Magnúsar Axelssonar og Kristínar
Þórðardóttur. Hún á tvö börn,
Höllu, 19 ára, og Magnús Axel, 5 ára.
Sambýlismaður hennar er Mats
Granér, hagfræðingur við iðnaðar-
málaráðuneytið í Svíþjóð.
Doktor í
sagnfræði
S
IGURÐUR Moritzson,
framkvæmdastjóri
Græns markaðar ehf.
(GM), segir „fráleitt“ að
fyrirtækið hafi ekki skil-
að hærra verði á afskornum blóm-
um til blómabænda, þar sem það
þiggi hlutfall af söluverði í umboðs-
laun. Einnig segir hann að bændur
hafi sjálfir beðið Grænan markað að
kaupa upp eignir Blómasölunnar
við gjaldþrot hennar í árslok 1999.
GM hafi áður haft 50% af heild-
sölumarkaði með afskorin blóm og
fyrirtækið ekki sóst sjálft eftir yf-
irburða markaðshlutdeild, sem til
kom í kjölfar gjaldþrotsins.
Eruð þið hjá Grænum markaði
ehf. jafn óbilgjarnir í viðskiptum og
mátti skilja í Morgunblaðinu í gær?
„Að sjálfsögðu ekki.“
Hefur heildsöluverð á afskornum
blómum hækkað um 35% eftir að
GM náði markaðsráðandi stöðu í
blómaheildsölu?
„Verð á blómum, jafnt í heildsölu,
sem smásölu, hefur fylgt almennri
verðlagsþróun þegar litið er yfir
síðustu tíu ár. Ef eitthvað er hefur
blómaverð hækkað minna en vísi-
tala neysluverðs.“
Hvað um þá staðreynd, sam-
kvæmt útreikningum Hagstof-
unnar, að smásöluverð á blómum
hækkaði um 15% á síðasta ári, rúm
5% umfram vísitölu neysluverðs?
„Listaverð heildsölu á nokkrum
algengum tegundum hefur hækkað
um 23-40% frá 1992, meðan vísitala
neysluverðs hefur hækkað um 37%
á sama tíma. Heildsöluverð hefur
hækkað um rúm 17% frá áramótum
1999-2000, en sem kunnugt er hafa
öll aðföng hækkað og gengi lækkað,
svo dæmi séu tekin.“
Hvernig hefur heildsölu á blóm-
um verið háttað í gegnum tíðina?
„Lengst af hafa tveir stórir aðilar
og nokkrir minni verið í dreifingu á
blómum hérlendis, en reksturinn
hins vegar gengið mjög illa. Eitt
helsta fyrirtækið, Blómasalan ehf.,
var tekið til gjaldþrotaskipta árið
1999 og teljum við að aðstæður hafi
þá versnað til muna. Á þeim tíma
var markaðshlutdeild GM 50%.
GM er afurðasölufyrirtæki garð-
yrkjubænda og þeir bændur sem
átt höfðu aðild að Blómasölunni leit-
uðu til okkar svo hægt væri að
bjarga því sem bjargað varð. GM
keypti því meðal annars lager, hús-
gögn og innréttingar Blómasöl-
unnar á mjög háu verði miðað við
stöðu fyrirtækisins. Aðstæður á
markaði breyttust ekki að okkar til-
stuðlan. Bændurnir leituðu sjálfir
eftir okkar liðsinni. Blómasalan
skuldaði nokkur hundruð milljónir
króna og voru endalok hennar ann-
að stóra gjaldþrotið í greininni á tíu
árum. Ég hef starfað í þessari grein
í 20 ár og þurft að mæta gríðarlegri
samkeppni á öllum sviðum, bæði
ábyrgri og óábyrgri. Að mínu mati
hafa um 500 milljónir króna tapast á
heildsölustigi í þessari grein á ein-
um áratug, fyrst með gjaldþroti
Blómaheildsölunnar og síðan með
endalokum Blómasölunnar, sem
fyrr er getið. Grænn markaður hef-
ur líka tapað fjármunum á þessum
tíma, einkum í formi krafna sem
ekki hefur verið hægt að innheimta.
Það voru að hluta til sömu bændur
sem settu bæði fyrirtækin í þrot.“
Hvað með þær fullyrðingar að
meðan heildsöluverð hjá ykkur hafi
„hækkað og hækkað“ hafi skilaverð
til bóndans farið lækkandi?
„Það er alveg fráleitt. Við erum
ekki heildsalar í hefðbundnum
skilningi, heldur umboðssöluaðilar
framleiðenda, það er garð-
yrkjubænda, og GM fær18,75 krón-
ur af hverjum 100 krónum sem fást
fyrir hvert afskorið blóm. Garð-
yrkjubóndinn fær þá 81,25 krónur
og hækki heildsöluverð, hækkar
verð til hans að sama skapi. Þetta
eru mjög lág umboðslaun í sam-
anburði við annað sem gengur og
gerist á þessu stigi, en forsendur
þeirra eru mikil markaðshlutdeild.“
Hvers vegna hafið þið orðið fyrir
barðinu á neikvæðri umræðu?
„Hér áður fyrr lögðu sumar
blómaverslanir í vana sinn að vera í
vanskilum við dreifingarfyrirtækin
og flakka á milli þeirra til þess að
komast hjá greiðslu. Því fór sem
fór. Við ætlumst að sjálfsögðu til
þess að verslunareigendur greiði
fyrir úttektir sínar, geri þeir það
ekki er gripið til venjubundinna inn-
heimtuaðgerða, sem geta endað
með gjaldþrotaskiptum.“
Hvað hefur það gerst oft?
„Frá áramótum höfum við óskað
eftir gjaldþrotaskiptum hjá tveimur
smásölum, enda er það okkar stefna
að allir sitji við sama borð og greiði
fyrir vöru sem þeir fá hjá okkur.
Umræðan getur líka skýrst af því
að blómakaupmenn vilji ekki að eitt
fyrirtæki sé allsráðandi á heild-
sölusviðinu, heldur fleiri valkosti,
sem er skiljanlegt.“
Hvað með gjaldþrotaskipti á síð-
asta ári?
„Við afskrifuðum að minnsta
kosti þrjár kröfur á síðasta ári.“
Er rétt að afföll í uppskeru
blómabænda geti verið allt að 50%?
„Helsta vandamál blómabænda
er offramleiðsla stóran hluta ársins.
Hún er ein afleiðing þess að tvö fyr-
irtæki sinntu umboðssölu fyrir
framleiðendur, sem kepptust síðan
við að framleiða inn á markaðinn og
selja sína afurð. Afföllin geta vissu-
lega farið upp í 50% í einhverjum
tegundum.“
Hversu mikið magn af fram-
leiðslu blómabænda fer í gegnum
Grænan markað?
„Það er erfitt að leggja mat á það.
Ætli við seljum ekki 65-75% þess
sem ræktað er undir gleri hér-
lendis.“
Hafið þið hyglað stórmörkuðum
sérstaklega í verðlagningu og mun-
uð þið hegna þeim smásölum sem
farnir eru að skipta beint við garð-
yrkjubændur?
„Nei, alls ekki. Að vísu fá þeir
sem kaupa meira magn hærri af-
slátt, það gefur augaleið. Stórmark-
aðir byrjuðu að selja afskorin blóm
fyrir um það bil tíu árum, sem mikil
andstaða hefur verið gegn meðal
blómakaupmanna, enda er aðstaða
til smásöluálagningar gerólík hjá
fyrirtækjunum.“
Hefur Grænn markaður hagnast
verulega undanfarin misseri?
„Að okkar mati hefur fyrirtækið
ekki skilað viðunandi arði. Við höf-
um staðið fyrir mikilli uppbyggingu
og markaðssetningu til þess að auka
neyslu á blómum. Grænn markaður
stendur frammi fyrir erfiðu um-
hverfi á heildsölu- og fram-
leiðslustigi, en fyrirtækið er ekki
rekið með tapi.“
Hverju er hátt verð á afskornum
blómum hérlendis um að kenna að
þínu mati?
„Afskorin blóm eru alls ekki dýr
hér á landi ef miðað er við blóma-
verslanir í Bandaríkjunum eða Nor-
egi, þar sem verð er svipað og hér.
Öðru máli gegnir kannski um Dan-
mörku eða Holland, þar sem blóm
eru nokkuð ódýrari. Við skulum
heldur ekki gleyma því að verð á af-
skornum blómum hérlendis er mjög
mismunandi eftir því hvar þau eru
keypt. Ég er sammála því sem segir
í Morgunblaðinu í dag (gær) að
rekstur blómaverslunar sé þungur
róður. Ef við værum að selja dýrt,
ætti staða bænda að vera betri, ekki
satt? Staða þeirra er hins vegar
slæm. Hið sama gildir um 20%
blómaverslana sem eru í erfiðri
stöðu og við búum við gríðarlega
erfiða innheimtu. Það er ljóst að
einhverjir bændur munu þurfa að
hætta starfsemi og einhverjar
blómaverslanir líka. Blómafram-
leiðsla er sennilega verst stadda
grein landbúnaðarins.
Það hefur orðið mikil þróun í
blómaverslun undanfarinn áratug.
Fyrr á árum voru blóm einungis
ræktuð hluta úr ári, í dag er fram-
boð á afskornum blómum stöðugt
árið um kring. Þróunin hefur því
verið gríðarleg og mikil fjölbreytni í
framboði á tegundum, þar standa
íslenskir framleiðendur sig vel.
Blóm voru einvörðungu keypt í
blómaverslunum fyrir 10-15 árum
sem tækifærisgjöf en eru nú orðin
dagvara með þátttöku stórmarkaða.
Þau 30% sem sagt er að stórmark-
aðir eigi af blómasölu eru að mestu
leyti viðbót á markaðnum.“
Hafa afsláttarkjör batnað hjá
ykkur og orðið almennari eftir að
smásöluverslanir sameinuðust um
innkaup beint af framleiðendum?
„Listaverð heildsölunnar er há-
marksverð og síðan er samið um
mismunandi afslátt dag frá degi eða
í hverri viku. Að mínu mati hafa þau
afsláttarkjör ekki alltaf skilað sér til
neytenda, þó að sumar verslanir
hafi keypt blóm hjá okkur á nið-
ursettu verði. Í raun hefur mikið
vantað upp á það. Það er þó ekki al-
gilt.“
Hvað með meinta einokun ykkar?
Er þetta starfsumhverfi „orðið
mjög rotið“ eftir að þið urðuð ein-
ráðir í heildsölu, eins og einn við-
mælenda Morgunblaðsins tók til
orða hér í blaðinu í gær?
„Ég samþykki ekki þessa lýsingu
en skil að fólk vilji samkeppni. Þetta
er hins vegar galopin atvinnugrein
og hver sem vill getur hafið blóma-
dreifingu. Auk þess get ég lofað því
að við höfum alls ekki misnotað
markaðsráðandi stöðu okkar.“
Samskonar loforð hafa verið gef-
in nokkuð upp á síðkastið hjá fyr-
irtækjum í svipaðri stöðu. Er þetta
ekki bara einhver tugga?
„Nei, hreint ekki. Tilboðsverð hjá
okkur tekur mið af ástandi á hverj-
um tíma og ég tel líklegt að þróun
undanfarinna vikna og mánaða
muni leiða til þess að tekin verði
upp fljótandi verðlagning, í stað
þess að stuðst sé einvörðungu við
flatt verð eftir gjaldskrá. Ég er
sammála þeirri gagnrýni, að flöt
verðlagning sé ekki æskileg og
ítreka að markaðurinn er galopinn
fyrir alla sem þar vilja starfa og
opna blómaheildsölu, enda fer þeim
fjölgandi.“
Eru margir blómabændur í skuld
við Grænan markað og er það rétt
að þitt fyrirtæki hafi haft í hótunum
við bændur sem farnir eru að selja
smásöluverslunum sjálfir?
„Við höfum staðið í einhverjum
innheimtuaðgerðum, enda höfum
við greitt fyrirfram inn á samninga
við tiltekna bændur. Ef við hefðum
ekki keypt eignir Blómasölunnar á
sínum tíma hefði fjöldi blómabænda
innan fyrirtækisins orðið gjald-
þrota. Einhverjir gerðu samninga
við okkur og fengu fyrirfram-
greiðslu, en hafa síðan sagt þeim
samningum upp. Það er eðlilegt að
okkar mati, að þessir bændur end-
urgreiði okkur fyrirframgreiðsluna
sem við höfum reitt af hendi vilji
þeir segja innleggssamningum
upp.“
Er um háar upphæðir að ræða?
Hlaupa þær á tugum milljóna?
„Ekki tugum, kannski, en fáein-
um milljónum.“
Rekur Grænn markaður ein-
hverjar blómaverslanir, opin-
berlega eða bakvið tjöldin?
„Nei, ég hef heyrt það líka, en við
höfum engan áhuga á smásölustig-
inu í blómaverslun. Við skulum átta
okkur á því að sú gagnrýni sem
fram kemur í Morgunblaðinu í gær
á Grænan markað kemur frá eig-
endum blómaverslana sem kannski
eru fyrst og fremst ósáttir við
aukna fjölbreytni í blómaverslun.
Þeir hafa viljað sitja einir að því að
selja blóm. Það er hins vegar í þágu
neytenda að blóm fáist víða, á ólíku
þjónustustigi og mismunandi
verði.“
Segir hálfan milljarð
hafa tapast á heildsölustigi
blómaverslunar
Blómakaupmenn hafa gagnrýnt Grænan
markað ehf. fyrir verðhækkanir og yfir-
burða markaðshlutdeild í blómaheildsölu.
Helga Kristín Einarsdóttir bar gagnrýni
þeirra undir Sigurð Moritzson, fram-
kvæmdastjóra Græns markaðar.
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður Moritzson, framkvæmdastjóri Græns markaðar ehf.
HÆSTIRÉTTUR staðfesti í gær
úrskurð Héraðsdóms Reykjavíkur
frá því 28. janúar sl. um gæslu-
varðhald konu til 11. febrúar nk.
vegna gruns um aðild hennar að
innflutningi á fíkniefnum. Í dómi
Hæstaréttar kemur fram að konan
hafi játað að eiga nokkurn hlut af
þeim innfluttu fíkniefnum sem um
ræðir, en í dómi héraðsdóms kemur
fram að konan hafi neitað öllum
sakargiftum.
Þrátt fyrir játninguna telur
Hæstiréttur ekki ástæðu til að fella
úrskurð héraðsdóms úr gildi. Er
fallist á að með hliðsjón af því að
rannsókn málsins sé á byrjunarstigi
sé hætta á því að hin kærða geti
torveldað rannsókn málsins fari
hún frjáls ferða sinna.
Hæstiréttur
staðfestir
gæsluvarðhald
♦ ♦ ♦