Morgunblaðið - 06.02.2002, Page 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hefur farið harla lít-
ið fyrir forystumönn-
um margra af helstu
samtökum landsins á
sviði umhverfismála
upp á síðkastið, enda þótt yfirlýs-
ingar þeirra fyrir áramót hafi gef-
ið annað til kynna. Eftir úrskurð
Sivjar Friðleifsdóttur umhverf-
isráðherra um umhverfismat
Kárahnjúkavirkjunar hinn 20.
desember sl. þar sem fallist var á
umhverfismatið að uppfylltum
nokkrum ströngum skilyrðum,
sendu níu formenn umhverfis- og
náttúruverndarsamtaka hér á
landi nefnilega frá sér yfirlýsingu
þar sem úr-
skurðurinn
var for-
dæmdur. Síð-
an sagði í yf-
irlýsingu
formanna um-
hverfisverndarsamtakanna:
„Undirritaðir formenn mótmæla
úrskurði umhverfisráðherra og
munu beita sér fyrir því að máls-
meðferð og forsendur fyrir úr-
skurðinum verði athugaðar vand-
lega og metið hvort ástæða sé til
að fara með málið fyrir dómstóla.“
Auðvitað er út af fyrir sig sjálf-
sagður réttur allra einstaklinga,
félaga og lögaðila til þess að leita
réttar síns fyrir dómstólum, telji
þeir á sig hallað. En það vekur
samt upp ákveðnar spurningar um
viljann til þess að fara eftir leik-
reglum, þegar aftur og aftur verð-
ur vart við það hugarfar hags-
munahópa og félaga af ýmsu tagi
að sé niðurstaða í einhverju álita-
efni ekki viðkomandi hagfelld sé
ekki annað en efna til málaferla og
afla niðurstöðu fyrir dómi. Notuð
eru misdramatísk lýsingarorð
þegar þannig ber undir, stundum
hefur það viðkvæma hugtak
mannréttindi jafnvel verið svert í
þessum tilgangi.
Frá því umræddir níu formenn
umhverfis- og náttúruvernd-
arsamtakanna sendu frá sér hina
dramatísku yfirlýsingu skömmu
fyrir jól hefur lítið heyrst úr þeim
ranni í þá átt að söguleg rétt-
arhöld séu í undirbúningi. Svo
kann þó að vera. Af þessum sökum
kom það áhugamanni um framtíð
hálendisins og eðlilega nýtingu
fallvatna og jarðhita til orkufram-
leiðslu ánægjulega á óvart er hann
fregnaði af ummælum formanns
eins af þessum samtökum, Stein-
gríms Hermannssonar, fv. for-
sætisráðherra og formanns Um-
hverfisverndarsamtaka Íslands, á
fundi um Kárahnjúkavirkjun í
Hafnarfirði í síðustu viku. Um-
mælin féllu á almennum fundi um-
hverfisráðuneytisins um mat á
umhverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar og er ekki hægt
annað en skilja þau sem svo en að
Steingrímur hafi algjörlega fallið
frá áformum sínum frá því fyrir jól
um málaferli gegn umhverf-
isráðherra.
Í frásögn kynningarsíðu Kára-
hnjúkavirkjunar er þannig greint
frá ummælum Steingríms Her-
mannssonar: „Það væri hrein fá-
sinna að efna til málaferla gegn
úrskurði umhverfisráðherra um
mat á umhverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar. Málið hefur farið
lögformlega leið og Siv hefur kom-
ist mjög vel frá því.“
Steingrímur óskaði Siv Frið-
leifsdóttur umhverfisráðherra
sérstaklega til hamingju með það
á fundinum hvernig hún komst frá
þessu vandasama máli: „Skilyrðin
sem umhverfisráðherrann setti í
úrskurðinum eru mikilvæg og
framkvæmdinni verulega til bóta.
Ég hefði reyndar sjálfur kosið
helst að umhverfisráðherra vísaði
úrskurði Skipulagsstofnunar frá 1.
ágúst sl. aftur til stofnunarinnar
en þetta var niðurstaða ráð-
herrans og ég geri ekki frekari at-
hugasemdir. Ég er hættur af-
skiptum af málinu.“
Svo mörg voru þau orð.
Vitaskuld felst ekki í þessari yf-
irlýsingu Steingríms Her-
mannssonar breyting á afstöðu
hans til Kárahnjúkavirkjunar al-
mennt, hann er áfram á móti henni
sem slíkri og á fundinum sagði
hann Íslendinga vanmeta hálendi
sitt og dýrmæti þess í framtíðinni.
En í orðum hans fólst mikilvæg
viðurkenning á þeim leikreglum
sem gilda og eiga að gilda í um-
hverfismálum hér á landi. Í þeim
efnum hefur orðið mikil þróun í já-
kvæða átt hin síðari ár með lögum
um mat á umhverfisáhrifum með
síðari breytingum.
Staðreyndin er nefnilega sú að
þegar liggur fyrir mat á umhverf-
isáhrifum Kárahnjúkavirkjunar.
Að baki er viðamesta rannsókn-
arvinna í tengslum við slíkt um-
hverfismat hérlendis, viðamikil út-
tekt fagaðila á ýmsum sviðum og
loks úrskurður ráðherra, studdur
margvíslegum rökum. Hvað sem
segja má um niðurstöðuna, verður
ekki sagt að henni hafi verið slengt
fram án raka. Af þessum sökum
ber að fagna yfirlýsingu Stein-
gríms Hermannssonar nú, þar
sem í reynd er viðurkennt að rétt
og faglega hafi verið að málum
staðið og leikreglum fylgt. Enda
þótt Steingrímur sé ekki sam-
þykkur niðurstöðunni fremur en
svo margir aðrir, er mikilvægt að
hann viðurkennir þær leikreglur
sem gilda í umhverfismálum hér
og virðir þær.
Í þessu ljósi verður fróðlegt að
heyra af viðbrögðum formanna
þeirra átta umhverfisvernd-
arsamtaka sem eftir standa.
Hyggja þeir enn á málaferli við
umhverfisráðherra vegna um-
hverfismatsins?
Á næstu vikum mun kastljós
fjölmiðlanna enn beinast að Kára-
hnjúkavirkjun því von bráðar mun
Valgerður Sverrisdóttir iðn-
aðarráðherra leggja fram á Al-
þingi frumvarp um virkjunarleyfi
vegna framkvæmdarinnar. Þá fá
talsmenn ólíkra sjónarmiða í mál-
inu að sjálfsögðu að tjá sig og að
endingu verður komist að lýðræð-
islegri niðurstöðu eftir þeim leik-
reglum sem við sjálf höfum mótað
okkur í pólitísku tilliti. Þá eins og
jafnan áður ríður á að fylgja þess-
um leikreglum og búa svo yfir
nægilegu jafnvægi til þess að
sætta sig við niðurstöðuna – hver
svo sem hún verður.
Farið að
leikreglum
„Það væri hrein fásinna að efna til
málaferla gegn úrskurði umhverfis-
ráðherra um mat á umhverfisáhrifum
Kárahnjúkavirkjunar. Málið hefur
farið lögformlega leið og Siv
hefur komist mjög vel frá því.“
VIÐHORF
eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
– Steingrímur Hermannsson, formaður Umhverfisverndarsamtaka Íslands
SYKURNEYSLA er
aðaláhersluefnið á
Tannverndardeginum
og er það ekki úr vegi
hjá þjóð sem á þann
vafasama heiður að
vera Norðurlandamet-
hafi í sykuráti! Það er
ekki nóg með það, því
það eru ósköp fáar þjóð-
ir í heiminum sem borða
meira af sykri.
Samkvæmt fæðu-
framboðstölum (sjá
nánar www.mann-
eldi.is) er sykurneysla
um 53 kg á hvern íbúa á
ári eða sem samsvarar
rúmu kílói í hverri viku!
Framleitt sælgæti var tæp 17 kg/
mann/ári árið 1999 og gos 160 l/mann/
ári. Til samanburðar má benda á að á
tímabilinu 1986-1990 nam gos-
drykkjaframleiðsla 136 l/mann/ári og
gosdrykkjaþamb þjóðarinnar eykst
stöðugt.
Manneldisráð undirbýr nú lands-
könnun á mataræði Íslendinga en slík
könnun var síðast gerð 1990 og búast
má við að mataræði þjóðarinnar hafi
breyst mikið á þeim tíma sem síðan er
liðinn. Þótt hægt sé að fylgjast með
þróun mataræðis að nokkru leyti með
fæðuframboðstölum geta þær ekki
sýnt dreifingu neyslunnar, til dæmis
fyrir ákveðna aldurshópa.
Samkvæmt eldri könnunum eru
það börn og unglingar á aldrinum 10-
19 ára sem borða mestan sykur. Syk-
urinn kemur fyrst og fremst úr gos-
drykkjum og sykruðum
ávaxtadrykkum auk
sælgætis, en einnig úr
kökum, kexi, morgun-
korni og mjólkurvörum.
Í hálfum lítra af gosi eru
50 g af sykri, í meðal-
stóru súkkulaðistykki
25 g, í diski af sykruðu
morgunkorni 14 g, 13 g í
lítilli dós af sykraðri
jógúrt, 11 g í kókó-
mjólkurfernu og svo
mætti áfram telja.
Úr hófi?
Sykurneysla er meiri
en æskilegt er talið
samkvæmt manneldis-
markmiðum. Þar er miðað við að við-
bættur sykur sé innan við 10% af ka-
loríum. Miðað við 2000 kcal fæði
samsvarar það um 50 g af sykri á dag.
Helstu rök gegn óhóflegri sykur-
neyslu eru þau að verði sykurinn
mjög fyrirferðarmikill í daglegu fæði
er hætt við að minna verði um nauð-
synleg næringarefni. Sykur, sætindi
og svaladrykkir koma þá í stað ann-
arra næringarríkra matvæla en við-
bættur sykur veitir það sem oft er
kallað tómar hitaeiningar. Sykur-
neyslan skiptir því sköpum með tilliti
til hollustu fæðunnar.
Í könnun á mataræði skólabarna
(1992-93) kom í ljós að þau börn sem
borðuðu mestan sykur fengu minnst
af vítamínum og steinefnum. Jafn-
framt borðuðu þau börn sem innbyrtu
mestan sykur minna af grænmeti,
ávöxtum, brauði og mjólkurvörum en
börn sem gættu hófs í sykurneyslu. Í
rannsókninni kom glögglega í ljós að
börnin sem borðuðu mestan sykur
voru að borða sætindi og drekka gos í
stað þess að borða holla fæðu og
meira að segja var það svo að heildar-
orkuinntaka þeirra var lægri en hjá
öðrum börnum. Mikil sykurneysla
getur því ekki síður leitt til vannær-
ingar en offitu. Sykur skemmir líka
tennur og ræður tíðni neyslunnar þar
mestu. Tannskemmdir barna eru
miklar á Íslandi og gefur það tilefni til
endurskoðunar á fæðuvenjum þeirra.
Það þarf að draga úr neyslu sykr-
aðra matvæla og drykkja, sér í lagi
gosdrykkja. Almenningur þarf að
auka vitneskju sína og færni í að setja
saman hollt fæði, læra að gæta hóf-
semi og auka fjölbreytileika fæðisins
– og á það ekki síst við um börn og
unglinga. Fjölbreytt fræðsluefni má
finna á heimasíðu Manneldisráðs,
www.manneldi.is.
Sætust af öllum?
Anna Sigríður
Ólafsdóttir
Tannvernd
Börn og unglingar á
aldrinum 10–19 ára,
segir Anna Sigríður
Ólafsdóttir, borða
mestan sykur.
Höfundur er matvæla- og
næringarfræðingur.
HINN 1. febrúar
boðaði samgönguráð-
herra til almenns fund-
ar í Eyjum um sam-
göngur við
Vestmannaeyjar á
nýrri öld. Fundurinn
var fjölmennur, ráð-
herra hafði framsögu
og svaraði að því loknu
spurningum heima-
manna. Það sem upp úr
stendur að fundi lokn-
um er þetta:
1. Þjónusta í
tengslum við Herjólf
hefur versnað síðan
rekstur hans var boð-
inn út. Um það eru
heimamenn sammála og eru mörg
dæmi því til sönnunar. Vegagerðin
sparar 40 milljónir á ári með útboð-
inu og gaf ráðherra í skyn að þeim
peningum yrði nú varið til sam-
göngubóta við Eyjar. Er það reynd-
ar vonum seinna því ráðherrann
markaði þá stefnu í des. 2000 að
þjónusta Herjólfs skyldi aukin og
bætt.
Mjög eindregin krafa hefur komið
frá Eyjamönnum um að ferðum
Herjólfs verði fjölgað í a.m.k. tvær
allt árið og mun fleiri á álagstímum á
sumrin. Ekki verður annað sagt en
þetta sé réttmæt krafa enda er Herj-
ólfur ,,þjóðvegur“ milli lands og Eyja
og einkennilegt að hafa ,,þjóðveg“
lokaðan meirihluta sólarhringsins. Á
fundinum hinn 1. febrúar lýsti ráð-
herra því yfir að ferðum með Herj-
ólfi yrði fjölgað. Einnig kom fram að
hætt hefur verið við að fá hvalaskoð-
unarbát til afleysinga þegar Herjólf-
ur fer í slipp á næstunni.
2. Flugsamgöngur hafa dregist
saman enda þykja flugfargjöld há og
að sama skapi hefur farþegum með
Herjólfi fjölgað og nýtur Samskip
góðs af því. Sú krafa gerist nú há-
værari að ríkið niðurgreiði flug til
Eyja líkt og til margra annarra staða
á landinu. Flugvöllur og öll aðstaða
vegna flugsins er góð í Eyjum og
uppbygging hefur átt sér stað á
Bakkaflugvelli í Landeyjum. Það
hefur þó vakið furðu margra að ekki
skuli byggður sóma-
samlegur flugvöllur við
hringveginn, sem hefði
mikið og augljóst hag-
ræði í för með sér.
3. Hugmyndir um
aðrar samgöngubætur
voru nokkuð ræddar á
fyrrnefndum fundi. At-
hugun hefur verið gerð
á mögulegum jarð-
göngum, en þykir of
dýr kostur. Hleypt var
af stað athugun á
Bakkafjöru með ferju-
aðstöðu í huga. Ráð-
herra lýsti því yfir að
peningar væru nú
fundnir til að hefja
þessar rannsóknir fyrir alvöru í sam-
starfi Siglingastofnunar og Vest-
mannaeyjabæjar, en sem kunnugt er
var ekki gert ráð fyrir þeim á fjár-
lögum fyrir árið 2002. Þá hyggst ráð-
herra koma saman nefnd um fram-
tíðarsamgöngumál Eyjanna með
þátttöku heimamanna.
Margir telja að svifnökkvi væri
heppileg samgöngubót, tilraun var
gerð með slíkt farartæki á sjöunda
áratugnum en síðan ekki söguna
meir. Nú nýlega var þó lögð fram
þingsályktunartillaga um rannsókn
á þessum möguleika og einnig hafa
tveir Eyjamenn kynnt sér kostnað
við rekstur og möguleg kaup á ferj-
um sem notaðar voru í ferðum á
Ermarsundi. Það urðu fundarmönn-
um mikil vonbrigði þegar samgöngu-
ráðherra ýtti þeirri hugmynd út af
borðinu, að gerð yrði tilraun með
svifnökkva þegar Herjólfur fer í
slipp á þessu ári. Þá olli það einnig
vonbrigðum að áform ríkisins um
nýja þurrkví í Eyjum skuli enn ekki
hafa náð fram að ganga.
Það eina sem Sturla Böðvarsson
lagði fram á fundinum var að sett
yrði á laggirnar nefnd til að ræða
málin og ferðum Herjólfs yrði fjölg-
að, hvað sem það þýðir nákvæmlega.
Undanfarna áratugi hafa miklar
samgöngubætur orðið um land allt,
bundið slitlag á hringveginum, jarð-
göng, svo eitthvað sé nefnt. Á sama
tíma, eða frá því nýr Herjólfur kom
til sögunnar, má segja hér hafi ríkt
stöðnun í samgöngumálum. Nú er
svo komið að íbúum fækkar jafnt og
þétt í Vestmannaeyjum og stefnir í
að þeir verði jafnfáir á þessu ári og
1974 eða 4.400. Hluti þessa vanda er
fólginn í lélegum samgöngum á sjó
og í lofti og reyndar hrakandi sam-
göngum árið 2001. Það gengur ekki
að tala fjálglega um gildi og vöxt
ferðaþjónustunnar en styðja svo
ekki við sómasamlegar samgöngu-
bætur á sama tíma. Hér er ég að
ræða um einn og sama manninn,
ferðamála- og samgönguráðherra:
Sturlu Böðvarsson.
Það er mál manna í Vestmanneyj-
um að nú sé mælirinn fullur varðandi
samgöngur til og frá Eyjum. Hef ég
trú á að ráðherrann hafi orðið þess
áskynja á fundinum 1. febrúar. Vest-
manneyingar hafa verið settir til
hliðar og engra marktækra sam-
göngubóta notið um áraraðir meðan
aðrir hlutar landsins njóta góðs af
bættum samgöngum á mörgum svið-
um. Ábyrgð ríkisstjórnar Davíðs
Oddssonar er mikil í þessu máli. Hér
með er skorað á samgönguráðherra
fyrir hönd ríkisstjórnar að taka á sig
rögg og hefja nú þegar raunhæfar
samgöngubætur við Vestmannaeyj-
ar. Nokkrar mikilvægar spurningar
varðandi þetta mál hafa verið lagðar
fyrir ráðherra á þingi og bíða menn
nú eftir svörum við þeim. Sturla má
vita að vel verður fylgst með frammi-
stöðu hans í þessu máli næstu vik-
urnar.
Samgöngur við
Vestmannaeyjar
Kristján
Bjarnason
Samgöngumál
Það er mál manna í
Vestmannaeyjum, segir
Kristján Bjarnason, að
nú sé mælirinn fullur
varðandi samgöngur til
og frá Eyjum.
Höfundur er garðyrkjustjóri í
Vestmannaeyjum.