Morgunblaðið - 06.02.2002, Blaðsíða 32

UMMÆLI for-
sætisráðherra og for-
ystumanna stjórnar-
andstöðunnar í
síðustu viku í um-
ræðum um efnahags-
mál hafa vakið mikla
athygli. Þar taldi for-
sætisráðherra til
greina koma, af hálfu
ríkisins og Alþingis,
að skipta upp eignum
Baugs hf. ef í ljós
kæmi að þær væru
misnotaðar.
Bent hefur verið á,
að verð á innfluttum
matvælum hefur
hækkað meira en sem
nemur gengislækkun íslensku
krónunnar gagnvart helstu við-
skiptalöndum. Það er, að matvöru-
verslanir hafi hækkað álagningu
sína að undanförnu. Jafnframt, að
þessi hækkun vegi þungt í neyslu-
verðsvísitölu sem nú nálgast óð-
fluga þau viðmiðunarmörk sem
sett voru í síðustu almennu kjara-
samningum.
Við nánari samanburð á vísitölu
verðlags innfluttrar mat- og
drykkjarvöru og þróunar meðal-
gengis kemur í ljós að nokkurt
samræmi hefur verið í þróun smá-
söluverðs og gengislækkunar ís-
lensku krónunnar, frá þeim tíma
er gengi hennar fór síga að ráði
um mitt ár 2000. Ef hins vegar
lengra tímabil er skoðað birtist
enn ein vísbendingin um að álagn-
ing á dagvörumarkaði hafi aukist
til muna á síðustu árum samfara
aukinn samþjöppun á
matvörumarkaði. Sú
hækkun hefur þó, að
virðist, fyrst og
fremst átt sér stað á
árinu 1999 og á fyrri
hluta ársins 2000.
Þróun á matvöru-
markaði hérlendis,
sem og erlendis, hefur
verið í þá átt að
samningsstaða smá-
sala gagnvart heild-
sölum hefur vaxið til
muna. Áhrif aukins
styrks smásala á sam-
keppni og hag neit-
enda eru hins vegar
nokkuð flókin og ekki
sjálfgefið að þau séu alltaf nei-
kvæð. Það efni verðskuldar ítar-
lega umfjöllun.
Þróun verðlags og gengis
Um þetta efni var fjallað í morg-
unpunktum Kaupþings hinn 18.
janúar síðastliðinn. Þar var bent á,
að vissulega hafi verðvísitala inn-
fluttra matvæla hækkað um 28
prósent síðustu 12 mánuði sam-
anborið við tæpa 16 prósent hækk-
un gengisvísitölunnar. Þar kom
einnig fram að hækkun þessara
tveggja vísitalna var mjög svipuð
þegar horft er 18 mánuði aftur í
tímann (29 og 26 prósent) eða til
miðs árs 2000 þegar staða krón-
unnar byrjaði að veikjast. Í fljótu
bragði virtist því vera á ferðinni
leikur að tölum, af hálfu þeirra
sem fyrst vöktu athygli á meintu
misræmi.
En greining Kaupþings er engu
minni talnaleikur. Við nánari skoð-
un kemur í ljós, óháð því hversu
langt tímabil er skoðað, virðist
verðlag í þessum vöruflokki hafa
hækkað langt umfram það sem
gengislækkanir hafa gefið tilefni
til. Með þeirri undantekningu þó,
að þegar litið er eitt og hálft til tvö
ár aftur í tímann, líkt og Kaupþing
gerði, virðast hækkanirnar vera í
jafnvægi. Meðfylgjandi súlurit
sýnir þetta skýrt, þar sem hækkun
verðvísitölu matar- og drykkjar-
vöru annars vegar og hækkun
gengisvísitölunnar hins vegar, frá
2 til 47 mánuðum aftur í tímann og
til janúar 2002, er sýnd. Geng-
isvísitalan lýsir þróun á verði er-
lends gjaldeyris mældum í íslensk-
um krónum. Þess vegna kemur
lækkun verðmætis krónunnar
fram sem hækkun á verði gjald-
eyris.
Á súluritinu sést meðal annars
að á síðastliðnum 8 mánuðum hef-
ur verð á innfluttri mat- og
drykkjarvöru hækkað um 19 pró-
sent samanborið við 2 prósent
hækkun gengisvísitölunnar (geng-
islækkun). Ef horft er lengra aftur
í tímann, eða 20 mánuði, kemur í
ljós að verðlag matvöru hefur í
raun hækkað minna (28 prósent)
en sem nemur gengisbreytingum
(29 prósent hækkun vísitölu). Ef
tekinn er enn fjarlægari upphafs-
tími, t.d. 38 mánuðir, er aftur
hægt að benda á verðhækkanir
langt umfram hækkun gengisvísi-
tölunnar eða 17 prósentustig.
Að sjálfsögðu er þessi saman-
burður ekki nákvæm vísbending
um hækkun álagningar í smásölu-
verslun, enda hafa fleiri þættir
áhrif á verðlag innfluttra vara en
gengi íslensku krónunnar. En þó
vill svo til að þessi ófullkomna vís-
bending kemur mjög vel heim og
saman við niðurstöðu skýrslu Sam-
keppnisstofnunar um þróun dag-
vöruverðs frá því í fyrra. Þar kem-
ur fram að hækkun verðvísitölu
dagvöru var um 15 prósent á ára-
bilinu 1996 til 2000, borið saman
við hækkun á vegnu innkaupsverði
verslana uppá 7-8 prósent á sama
tímabili. Með öðrum orðum, að
meðalálagning hafi hækkað um 42
prósent. Ennfremur greinir Sam-
keppnisstofnun markverða kerfis-
breytingu á matvörumarkaðinum
frá og með árinu 1999, í kjölfar
þess að 10-11 verslunarkeðjan
rann saman við Baug.
Þetta kemur vel heim og saman
við þessar tölur fyrir innfluttar
vörur einar og sér. Á tímabilinu
frá upphafi árs 1999 til mars 2000
var samfelld hækkun á innlendu
matvælaverði (um 10 prósent) á
sama tíma og gengið styrktist um
5 prósent. Frá því að gengi krón-
unnar fór að lækka á ný, um mitt
ár 2000, hefur verð á innfluttum
matvörum hins vegar nokkurn
veginn fylgt gengisþróun, eins og
myndin hér að ofan sýnir.
Það er því full ástæða til að
rannsaka ítarlega viðskiptahætti á
íslenskum dagvörumarkaði, enda
virðist álagning hafa hækkað um-
talsvert að undanförnu. Sérstak-
lega var hækkunin mikil á árinu
1999 og virðist álagningin hafa
haldist há síðan. Á hinn bóginn er
fátt sem bendir til þess að versl-
unarkeðjur á matvælamarkaðinum
séu sérstaklega ábyrgar fyrir mik-
illi verðbólgu síðustu mánuði.
Er fákeppni frumorsök
verðbólgunnar?
Jón Þór
Sturluson
Matvara
Fátt bendir til að versl-
unarkeðjur, segir Jón
Þór Sturluson, séu sér-
staklega ábyrgar fyrir
mikilli verðbólgu síð-
ustu mánuði.
Höfundur er hagfræðingur.
UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á SÓLHVÖRFUM
20. desember sl. kvað
Siv Friðleifsdóttur um-
hverfisráðherra upp úr-
skurð sinn um Kára-
hnjúkavirkjun, og lauk
þarmeð ferli hins lög-
formlega umhverfis-
mats, sem hófst
snemma sumars árið
2000.
Úrskurður Skipu-
lagsstofnunar frá 1.
ágúst 2001 – þar sem
áætlun Landsvirkjunar
var hafnað – var felldur
úr gildi, og áætlunin
samþykkt með 20 skil-
yrðum. Í fyrsta lagi er
Landsvirkjun gert að falla frá fram-
kvæmdum við aðveitu smáánna frá
Snæfelli og Bessastaðaár, í öðru að
hætta við aðveitu Fellsár og Sultar-
ranaár á Hraunum, og í þriðja lagi að
færa yfirfall af Desjarárstíflu á aðal-
stíflu í Dimmugljúfrum.
Í hinum skilyrðunum 17 er kveðið á
um ýmsar mótvægisaðgerðir, rann-
sóknir og vöktun, sem Landsvirkjun
er gert að annast, ef til framkvæmda
kemur. Kveður þar mest að aðgerð-
um vegna sandfoks og jarðvegsrofs
frá hinu fyrirhugaða Hálslóni, sem
allir eru sammála um að búast megi
við. Eftir að Skipulagsstofnun kvað
upp úrskurð sinn, lagði Landsvirkjun
fram tillögur um viðamiklar varnar-
aðgerðir í þessu efni. Ef þær reynast
nauðsynlegar – sem flest bendir til –
auka þær á umhverfisspjöllin. Sama
er að segja um mótvægisaðgerðir á
Lagarfljóti.
Tuttugasta skilyrðið er nokkuð úr
takt við hin, en það kveður á um
verndun Tröllkonustígs í Valþjófs-
staðafjalli. Sem betur fer er skýringin
nærtæk. Það á rætur að rekja til
prentvillu í sérfræðiskýrslu Sigmund-
ar Einarssonar jarðfr. (bls. 23), þar
sem misritast hafði m í
stað km, um fjarlægð
þessa berggangs frá
stöðvarhúsi.
Virðingarverð
viðleitni
Í úrskurði þessum
sýnir umhverfisráð-
herra virðingarverða
viðleitni til að sníða
nokkra verstu agnúana
af virkjunarplaninu.
Ofangreind skilyrði eru
flest til bóta og minnka
athafnasvæði fram-
kvæmdanna umtals-
vert. Vissulega voru þó
sum þessara atriða
nokkuð langsótt, og virtust sett fram
til að vera afskrifuð, fremur en sem
raunhæfir kostir. Þau koma sér nú vel
fyrir ráðherrann, sem þannig leitast
við að sýna, að virkjunarplanið hafi
breyst svo til bóta að ekki sé ástæða
til að hafna því.
Úrskurður Skipulagsstofnunar sl.
sumar og umrædd skilyrði ráðuneytis
umhverfismála sýna samt, að lögin
um umhverfismat koma að nokkru
gagni, jafnvel þótt framkvæmdin hafi
fyrirfram verið ákveðin af stjórnvöld-
um, eins og í tilviki Kárahnjúkavirkj-
unar.
Eftir stendur þó, að Kárahnjúka-
virkjun mun valda hrikalegum (á máli
laganna: „umtalsverðum“) náttúru-
spjöllum á einu stærsta, fegursta og
blómlegasta héraði Íslands. Þetta
hefur umhverfismat virkjunarinnar
leitt órækilega í ljós, og það er ræki-
lega tíundað í úrskurði ráðuneytisins,
enda þótt niðurstaðan sé ekki í sam-
ræmi við það. Svo er matinu fyrir að
þakka, að þetta er ekki lengur um-
deilt, nema etv. af forstokkuðum for-
ingjum stjórnarflokkanna og fáeinum
málpípum þeirra.
Hins vegar má efast um að Siv
Prentvillan í
Íslandssögunni
Helgi
Hallgrímsson
Á NÆSTU dögum
verður skorið úr um
það á Alþingi hvort
leyfa eigi áhuga-
mannahnefaleika eður
ei. Um þetta mál hef-
ur verið þráttað jafnt
og þétt síðan hnefa-
leikar voru bannaðir
árið 1956. Hvort bann
við hnefaleikum þeim
sem stundaðir voru
árið 1956 hafi verið
réttlætanlegt skal
ósagt látið. Sú íþrótt
sem við erum að berj-
ast fyrir að fá sam-
þykkta í dag er allt
önnur en var bönnuð
hér árið 1956 og er einnig allt önn-
ur en sú íþrótt sem við höfum ver-
ið að fylgjast með í sjónvarpi hing-
að til.
Ég hef starfað sem áhuga-
mannahnefaleikaþjálfari í nokkur
ár og á þeim tíma hef ég ferðast
víða til að kynna mér starfsemi
annarra áhugamannahnefaleika-
klúbba, bæði í Evrópu og í Banda-
ríkjunum. Eins hef ég setið þjálf-
aranámskeið sem Ameríska
boxsambandið og Ameríska ólymp-
íusambandið hafa haldið. Á þessu
ferðalagi mínu í þekkingaröflun
hef ég komist að einu; alls staðar
sem ég hef komið er öryggi númer
eitt, tvö og þrjú, einmitt þess
vegna er meiðslatíðni komin niður
fyrir öll mælanleg mörk og for-
eldrar og aðrir aðstandendur
barna eru óhikað farnir að senda
þau á áhugamannaboxnámskeið. Í
dag telst íþróttin áhugamanna-
hnefaleikar til öruggustu íþrótta-
greina sem stundaðar eru í heim-
inum. Þann tíma sem ég hef
starfað sem þjálfari hef ég ekki
lent í einu einasta til-
felli þar sem iðkand-
inn hefur orðið fyrir
meiðslum öðrum en
blóðnösum eða glóðar-
auga. Teljast þar með
þær ferðir sem ég hef
farið með iðkendur
utan til keppni og
einnig boxklúbbur sá
sem ég er í forsvari
fyrir. Klúbburinn tel-
ur í dag á annað
hundrað meðlima og
eru iðkendur á aldr-
inum 6–62 ára sem
mæta reglulega á æf-
ingar. Það hafa verið
gerðar rannsóknir á
meiðslatíðni í þessari íþrótt og hef-
ur útkoman ávallt verið góð,
reyndar það góð að allar þjóðir
heims hafa tekið tillit til þess, og
nú er komið að Íslandi. Samfélagið
hefur samþykkt íþróttina, það sést
best á skoðanakönnun sem nýlega
var gerð og sýndi að 80% lands-
manna vildu láta leyfa áhuga-
mannahnefaleika. Íþróttin er einn-
ig komin nú þegar á talsvert
menningarstig, sem lýsir sér best í
því að við sjáum orðið foreldra og
börn koma saman á boxæfingu og
hafa gaman af. Við höfum fengið
góðan tíma til að sanna okkur fyrir
samfélaginu með rekstri BAG
(Boxing Athletic Gym) í Reykja-
nesbæ og útkoman er frábær.
Íþróttin er komin á menningarstig
eins og góðri íþrótt sæmir. Góðir
samborgarar; tímarnir hafa breyst
og við heyrum sífellt hærri raddir
um aukningu offitu hjá börnum,
sem skýrist af minnkandi hreyf-
ingu. Sérfræðingar tala um þetta
sem heilbrigðisvandamál 21. ald-
arinnar. Þar að auki verður maður
var við að aðsókn krakka í íþróttir
er að minnka.
Allt hlýtur þetta að vekja spurn-
ingar um hvort réttlætanlegt sé að
hafna áhugamannahnefaleikum
sem íþrótt. Við sjáum að fullorðnir
sem og börn hafa gaman af henni,
hún hvetur til hreyfingar, allar
aðrar þjóðir sem og Ólympíusam-
bandið hafa samþykkt hana, ÍSÍ
(Íþróttasamband Íslands) hefur
samþykkt hana og heilbrigðis-
nefnd Alþingis samþykkti hana.
Meiðslatíðni í áhugamannahnefa-
leikum er með því minnsta sem
þekkist í íþróttum og því spyr ég:
Eftir hverju erum við að bíða?
Tímarnir hafa breyst, það hafa
áhugamannahnefaleikar líka gert,
eina spurningin sem við eigum eft-
ir að fá svarað er hvort þingmenn-
irnir okkar hafa einnig breyst síð-
an árið 1956, það skulum við vona.
Það á eftir að koma í ljós á næstu
dögum þegar atkvæði verða greidd
á Alþingi. Stöndum saman.
Ólympískir
hnefaleikar
Guðjón Vilhelm
Jóhannesson
Hnefaleikar
Meiðslatíðni
í áhugamanna-
hnefaleikum, segir
Guðjón Vilhelm Jó-
hannesson, er með því
minnsta sem þekkist í
íþróttum.
Höfundur er þjálfari í ólympískum
hnefaleikum.