Morgunblaðið - 06.02.2002, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
GESTURINN gerist á heimili Sig-
munds Freuds í Vínarborg árið
1938. Nasistar hafa tekið völdin í
Austurríki og neita Freud um brott-
fararleyfi nema hann undirriti yf-
irlýsingu þess efnis að ekkert hafi
verið gert til að hindra hann í vís-
indastörfum hans. Þá þegar höfðu
farið fram bókabrennur þar sem
verk Freuds voru brennd með við-
höfn. „Þetta er til marks um þróun
mannsandans. Á miðöldum hefðu
þeir brennt mig. Nú brenna þeir
bækurnar,“ er haft eftir Freud.
Gott af að kynnast Gestapo
Hann bætti ennfremur við yfirlýs-
inguna að hann teldi að allir menn
hefðu gott af því að kynnast Ges-
tapo. „Þetta er dæmi um gaman-
semi hans enda er þessi yfirlýsing
hreinn brandari frá upphafi til
enda,“ segir Erich Emmanuel
Schmitt sem á fáum árum er orðinn
einn af þekktustu höfundum
Frakka; leikrit hans Abel Snorko
býr einn (Variations énigmatiques)
og Gesturinn (Le Visiteur) hafa far-
ið sigurför um heiminn á undanförn-
um misserum. Í september sl. kom
út skáldsaga eftir hann (La part de
l’autre) sem vakið hefur mikla at-
hygli í Frakklandi. Þar gefur höf-
undurinn sér þá forsendu að saga
20. aldarinnar hefði orðið allt önnur
ef Adolf Hitler hefði verið veitt inn-
ganga í Listaskólann í Vínarborg á
öðrum áratug aldarinnar. Leiðir
þeirra Freuds og Hitlers liggja sam-
an í sögunni þar sem Hitler leitar til
Freuds í vandræðum sínum yfir að
geta ekki gagnast konum.
Hvert leitar Guð
í raunum sínum?
„Hugmyndin að Gestinum kvikn-
aði þegar ég var að horfa á fréttir í
sjónvarpinu og tók þær mjög nærri
mér. Ég hugsaði hvort Guð yrði
ekki þunglyndur yfir þessum frétt-
um og þá hvert hann gæti leitað til
að fá lausn á þunglyndi sínu. Hann
færi auðvitað til þess besta í faginu
sem er Sigmund Freud,“ segir
Schmitt og bætir því við að sér hafi
þótt spaugileg tilhugsun að sjá fyrir
sér Guð yfirkominn á bekknum hjá
Freud.
Atburðarás verksins fer af stað
þegar Gestapó handtekur Önnu
dóttur Freuds og færir hana til yf-
irheyrslu og Freud er einn eftir,
niðurbrotinn af áhyggjum yfir af-
drifum dóttur sinnar. Þá birtist
ókunnugur maður sem kveðst vera
Guð almáttugur sjálfur en stuttu
síðar ber Gestapoforinginn á dyr
aftur og tilkynnir að geðsjúklingur
hafi sloppið út úr öryggisgæslu í ná-
grenninu og hafi síðast sést í ná-
munda við hús Freuds. Það er því
óvíst hvort ókunnugi gesturinn er sá
sem hann segist vera eða kannski
bara geðsjúklingur með stórfeng-
legar ranghugmyndir um sjálfan
sig.
„Það er eitthvað sem áhorfendur
verða að gera upp við sig sjálfir og
er ekki svarað endanlega í leikrit-
inu,“ segir Schmitt.
Skrifa fyrir ömmu
og vini mína
Erich-Emmanuel Schmitt er
fæddur í Lyon í Frakklandi árið
1960 og stundaði nám í heimspeki
og sálarfræði.
Hann kenndi heimspeki við há-
skólann í Savoie til ársins 1994. Frá
1991 hefur Schmitt skrifað sjö leik-
rit: La nuit de valognes 1991, Le
Visiteur (Gesturinn) 1993, Golden
Joe 1994, Variations énigmatiques
1996 (eða Abel Snorkó býr einn), í
þýðingu Kristjáns Þórðar Hrafns-
sonar. Sýnt í Þjóðleikhúsinu 1998),
einleikurinn Milarepa 1996, Le Lib-
ertin 1997 (Léttúð í þýðingu Frið-
riks Rafnssonar), Frédérick ou le
boulevard du crime 1998, Hôtel des
deux mondes 1999 og síðasta leikrit
hans er einleikurinn Monsieur Ibra-
him et les fleurs du Coran 1999.
Hann hefur þýtt Kaupmanninn í
Feneyjum eftir William Shake-
speare og unnið leikgerðir að leik-
verki rússneska leikskáldsins Vlad-
imir Goubariev, Sarcophagus og
einnig að söngleiknum Nine eftir
Maury Yeston og Arthur Kopit. Er-
ich-Emmanuel Schmitt hefur einnig
sent frá sér skáldsögurnar: La secte
des égoïstes, L’Evangile selon Pil-
ate og La part de l’autre.
Eins og sjá má skrifaði Schmitt
Gestinn nokkru fyrr en Abel Snorko
og hann segir að Gesturinn hafi ger-
breytt lífi hans. „Leikritið var leikið
samfleytt í fjögur ár í Frakklandi og
það seldist í 50 þúsund eintökum.
Þetta gerði mér kleift að hætta
kennslu og snúa mér alfarið að rit-
störfum.“ Honum hafa hlotnast fjöl-
margar viðurkenningar fyrir verk
sín bæði í Frakklandi og alþjóðlega
og hann er nú einn þekktasti rithöf-
undur Frakka á alþjóðlegum vett-
vangi.
Einkenni hans sem leikritahöf-
undar eru býsna skýr ef taka má
mið af þeim tveimur verkum sem
hér hafa nú verið sviðsett. Form
verkanna er hefðbundið á vissan
hátt, dregur dám af spennuleikrit-
um þar sem fléttan og óvæntur end-
ir skiptir miklu máli. Persónusköp-
un er raunsæ og sálfræðilega
rökrétt en viðfang verka hans er
heimspekilegt þar sem hlutskipti
mannsins í veröldinni, einsemd hans
og leit að merkingu jarðvistarinnar
eru meginþræðir. Þetta fléttar hann
saman á kunnáttusamlegan og list-
fengan hátt þannig að úr verður
djúphugull texti sem áhorfendur
jafnt og leikarar hafa nautn af að
brjóta til mergjar.
Schmitt lýsir þessu sjálfur þannig
að sem leikskáld sé hann jafnt undir
áhrifum heimspekingsins Hegels og
spennusagnahöfundarins Agöthu
Christie. „Þegar ég skrifa leikrit hef
ég vini mína úr röðum heimspek-
inga í huga og ömmu mína sálugu,
sem hafði gaman af spennandi
glæpaleikritum,“ segir hann og
samsinnir því að þarna sé lykilinn að
vinsældum leikrita hans að finna;
þau höfði til mjög breiðs fjölda
áhorfenda.
Blekking trúarinnar
Kenningar Freuds mynda
skemmtilegan bakgrunn verksins
þar sem Freud var yfirlýstur trú-
leysingi alla tíð og eitt meginverka
hans nefnist Blekking trúarinnar.
Þar heldur hann því fram að trúin
og þar með Guð sé aðferð mannsins
til að komast yfir hinn óbærilega
sársauka sem lífið færir honum.
Blekkingin er í því fólgin að Guð er í
þessum skilningi hugarfóstur
mannsins sjálfs; eins og konar end-
urvarp óskhyggju hans um æðri til-
gang með jarðvistinni. Schmitt snýr
þessari kenningu upp á Freud sjálf-
an með því að Gesturinn birtist hon-
um þegar örvæntingin er að buga
hann og spurningin sem Freud
stendur frammi fyrir – og áhorf-
endur líka – er hvort Gesturinn sé í
rauninni bara hugarfóstur Freuds
sjálfs, eintal hans við sitt annað sjálf
um tilgang lífsins og hvort hægt sé
að finna rökrænar skýringar á illsk-
unni í heiminum. „Í rauninni má al-
veg lýsa þessu leikriti sem eintali.
Kannski gerist það að mestu í höfði
Freuds og endirinn ýtir undir þá
niðurstöðu, þó eins megi draga af
honum aðra og raunsærri ályktun,“
segir Schmitt og vill alls ekki áhorf-
endur séu rændir upplifuninni af
óvæntum endi verksins.
eftir Erich-Emmanuel Schmitt
í þýðingu Kristjáns Þórðar
Hrafnssonar.
Leikarar: Gunnar Eyjólfsson,
Ingvar E. Sigurðsson, Jóna
Guðrún Jónsdóttir, Kristján
Franklín Magnús.
Lýsing: Lárus Björnsson.
Hljóð: Baldur Már
Arngrímsson.
Leikmynd: Stígur
Steinþórsson.
Búningar: Stefanía
Adólfsdóttir.
Leikstjóri: Þór Tulinius.
Gesturinn
Gestur í
höfði Freuds
Morgunblaðið/Ásdís
Gesturinn á bekknum hjá Freud. Gunnar Eyjólfsson og Ingvar E. Sigurðsson.
Erich-Emmanuel Schmitt.
Leikhópurinn Þíbilja frumsýnir í kvöld á
Litla sviði Borgarleikhússins í samvinnu við
Leikfélag Reykjavíkur Gestinn eftir Erich-
Emmanuel Schmitt. Hávar Sigurjónsson
hitti höfundinn sem er staddur hér á landi í
tilefni af frumsýningunni.
havar@mbl.is
LISTDANSSKÓLI Íslands stendur í
kvöld fyrir keppni í klassískum
ballett, hefst hún kl. 20 í Íslensku
óperunni. Geta áhorfendur fylgst
með dagskránni. Ballettkeppni
Listdansskólans er orðin árlegur
viðburður þar sem valdir eru dans-
arar til þátttöku í norrænni ball-
ettkeppni sem haldin hefur verið í
Mora í Svíþjóð í fimmtán ár. Þar
keppa nemendur frá öllum Norð-
urlöndunum, og hóf Listdansskól-
inn þátttöku fyrir þremur árum.
Örn Guðmundsson, skólastjóri
Listdansskólans, segir ball-
ettkeppnina ákaflega mikilvægan
þátt í starfi skólans, hún veiti nem-
endum hvatningu og geri þeim
kleift að eiga samskipti og etja
kappi við nemendur frá metn-
aðarfullum óperuballettskólum
Norðurlandanna. „Fyrsta árið sem
Listdansskóli Íslands sendi þátttak-
endur í keppnina fóru þrjár stúlkur
sem stóðu sig með ágætum. Í fyrra
fóru einnig þrjár stúlkur og komst
ein þeirra í úrslit, sem teljast verð-
ur góður árangur. Listdanskólinn
hefur aðeins tök á að senda u.þ.b.
þrjá nemendur í keppnina, en að
jafnaði keppa um 10 til 15 nem-
endur frá hverju landi,“ segir Örn.
Eingöngu er keppt í klassískum
ballett og hafa nemendur Listdans-
skólans á aldrinum 15 til 19 ára æft
sólódanshlutverk úr frægustu verk-
um ballettsögunnar, s.s. Svanavatn-
inu, Coppelíu, Öskubusku og Þyrni-
rós. Örn segir norrænu
ballettkeppnina í Mora upphaflega
stofnaða í því skyni að endurvekja
og hlúa að klassíska ballettinum og
má segja að undankeppni Listdans-
skólans gegni sama hlutverki. „Það
er mikilvægur grunnur fyrir nem-
endur í listdansi að læra klassísku
balletthlutverkin og kynnast þeim
verkum. Á það við um dansinn eins
og aðrar listgreinar, þó svo að
margir fari síðan út í nútímadans.
Þátttakendur keppninnar í Ís-
lensku óperunni hafa allir sérhæft
sig í klassískum ballett, en í hléi
verður flutt dansatriði úr nútíma-
dansdeild skólans,“ segir Örn.
Í dómnefnd ytra hafa setið
fulltrúar frá öllum Norðurlönd-
unum og Jóhann Freyr Björg-
vinsson dansari hefur setið þar fyr-
ir hönd Íslands. Í keppninni í dag
verða fimm dómarar, þar af tveir
erlendir.
Aðgangseyrir er 500 krónur.
Klassísk ballettkeppni á
vegum Listdansskóla Íslands
Frá jólasýningu nemenda í List-
dansskóla Íslands, en skólinn
stendur fyrir ballettkeppni í Ís-
lensku óperunni í kvöld.
TÓNLEIKAR Tríós Reykja-
víkur ásamt Sigrúnu Hjálmtýs-
dóttur og Bergþóri Pálssyni
verða endurteknir í þriðja sinn
í Hafnarborg nk. föstudags-
kvöld kl. 20. Á efnisskrá er Vín-
artónlist. Tríó Reykjavíkur
skipa Gunnar Kvaran sellóleik-
ari, Guðný Guðmundsdóttir
fiðluleikari og Peter Máté pí-
anóleikari.
Sigrún Bergþór
Aftur í
Hafnarborg