Morgunblaðið - 03.03.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. MARS 2002 11
ÍBÚAÞING var haldið í Vestur-
Skaftafellssýslu fyrir tæpu ári.
Þingið var hluti af stefnumótunar-
vinnu fyrir sveitarfélög sýslunnar,
Mýrdalshrepp og Skaftárhrepp, í
tengslum við byggðaþróunarverk-
efni í sýslunni, sem staðið hefur í
fjögur ár. Á vegum verkefnisins hef-
ur verið lögð áhersla á að vinna með
þá þrjá þætti sem taldir eru orsaka
byggðaröskun þ.e. einhæft atvinnu-
líf, aðstöðumun til menntunar og
verri almenn lífsgæði.
Helga Þorbergsdóttir er oddviti
Mýrdalshrepps og sagði hún að
þingið hefði í alla staði heppnast
mjög vel. Um 70 manns sóttu þingið
en fyrir þingið var unnið sérstak-
lega með hreppsnefndarmönnum,
grunnskólanemum, fulltrúum fé-
lagasamtaka og stofnana hreppsins
og var áhersla lögð á að ná til allra
aldurshópa. Í þeirri vinnu tóku 79
einstaklingar þátt þannig að alls
komu tæplega 150 manns að verki
eða um 30% íbúa í hreppnum.
Mýrdalshreppur til framtíðar
Yfirskrift þingsins var Mýrdals-
hreppur til framtíðar – öflugt at-
vinnulíf, hrein og óspillt náttúra og
gott mannlíf.
„Þarna var samfélagið að vinna
með sjálft sig, með það að markmiði
að styrkja innviði og bæta ytri að-
stæður,“ sagði Helga. „Við fjölluð-
um um það, sem hugsanlega stæði
okkur fyrir þrifum og hvernig við
gætum unnið úr því. Í hverju styrk-
leikarnir fælust og hvernig við
hugsuðum okkur að nýta þá og
hvernig bæri að forgangsraða.
Einnig var sérstaklega hugað að því
hvað væri raunverulega á okkar
valdi.“
Sagði Helga að margt hefði komið
fram og eindregnar áherslur í ein-
staka málum. „Eitt af því sem kom
sterkt fram var að fólki fannst vanta
hér aðstöðu til íþróttaiðkunar og
styrkti það sveitarstjórnina í þeim
áformum sem uppi höfðu verið um
úrbætur í þeim málaflokki og eru
byggingaframkvæmdir við íþrótta-
hús nú hafnar.“
Eins og fram hefur komið eru nið-
urstöður þingsins nýttar til framtíð-
arstefnumótunar í sveitarfélaginu
og sagði Helga að sá grunnur sem
lagður var á íbúaþinginu væri
brunnur sem nýttist til framtíðar.
Í skýrslu sem gefin var út að
þingi loknu má sjá að umfjöllun íbú-
anna spannaði vítt svið. Meðal ann-
ars komu fram áhyggjur af stöðu
Mýrdalshrepps, fólksflutningum, fá-
menni, fábreytni atvinnutækifæra
og lágum launum. Nauðsynlegt væri
að fjölga atvinnutækifærum í sveit-
arfélaginu og styrkja þannig efna-
hag sveitarfélagsins og íbúa. Sam-
dráttur væri í landbúnaði en framtíð
málaflokksins réðist að miklu leyti
af stefnu stjórnvalda. Bent var á að
aukin kynni af landbúnaði og sam-
starf við skóla gæti skilað jákvæð-
um viðhorfum og eflt greinina.
Betra samfélag
Þrátt fyrir áhyggjur íbúanna kom
fram að menn sjá marga styrkleika
og möguleika til að gera gott sam-
félag betra. Rætt var um aukin
sóknarfæri í ferðaþjónustu og kom
fram að hagsmunaaðilar og aðrir
áhugasamir yrðu að vinna markvisst
saman. Ábendingar komu fram um
að skortur væri á atvinnu- og íbúð-
arhúsnæði og jafnframt að hátt
orkuverð gæti staðið nýsköpun inn-
an sveitarfélagins fyrir þrifum.
Áhersla var lögð á að nýta þau
landgæði sem eru til staðar í sveit-
arfélaginu með tilliti til ferðaþjón-
ustu. Bæta þyrfti aðgengi og byggja
upp aðstöðu á helstu ferðamanna-
stöðum, þar sem sjónarmið nýtingar
og verndar færu saman.
Meðal leiða til úrbóta að mati
þátttakenda var að ráða ferðamála-
og markaðsfulltrúa og koma á
markvissri fræðslu um það sem ver-
ið væri að vinna að innan sveitarfé-
lagsins og ánægja var með og kanna
hjá brottfluttum íbúum hvers vegna
þeir fluttu. Ýmsar hugmyndir um
nýsköpun á sviði atvinnumála komu
fram, m.a. að komið yrði á fót smá-
iðnaði, svo sem að Kötluvikur yrði
nýttur, fyrirtækjum á höfuðborgar-
svæðinu yrði kynntur stöðugleiki
trausts atvinnulífs á svæðinu með
það í huga að laða þau að, íbúar
kaupi sokka í Víkurprjóni og að
jurtir verði ræktaðar fyrir lyfjaiðn-
aðinn, svo fátt eitt sé talið.
Opin og hreinskiptin umræða
Helga sagði að þátttakendur hafi
velt mikið fyrir sér samskiptum
manna á milli í samfélaginu og
hvernig mannauðurinn yrði best
virkjaður. Meðal ábendinga sem
fram hafa komið þar að lútandi voru
atriði eins og samstaða um veiga-
mikil mál, opin og hreinskiptin um-
ræða milli íbúanna og mikilvægi
þess að standa vel við bakið á frum-
kvöðlum.
„Það er engin spurning að það var
gott fyrir samfélagið að fara í gegn-
um svona ferli, ferlið var í sjálfu sér
gefandi. Eins er gagnlegt fyrir
sveitarstjórn að fá fram skýrar
skoðanir og vilja íbúanna,“ sagði
Helga þegar hún var spurð hvort
íbúaþingið hefði haft áhrif á fleiri
málaflokka en byggingu íþrótta-
húss. „Þarna stóð að verki stór hluti
íbúanna sem á agaðan hátt tók þátt í
að skoða samfélagið og leggja um
leið sitt lóð á vogarskálarnar til að
þróa það áfram. Það er auðvelt að
láta skoðanir sínar í ljós þegar unnið
er eftir þessari aðferð. Fólk skrifar
það sem það vill koma á framfæri á
miða, sem síðan er safnað saman og
þeir flokkaðir á skipulegan hátt.
Enginn veit hvaðan ábendingar og
athugasemdir eru komnar. Þeir sem
eru feimnir við að standa upp á
fundum eða hafa eitthvað fram að
færa, sem þeim finnst erfitt að tjá
sig um, geta þannig auðveldlega
komið sinni skoðun á framfæri.“
Annar bæjarbragur
Sagði hún að fljótlega eftir íbúa-
þingið hefði mátt merkja mun á
bæjarbragnum. „Við hentum aðeins
gaman að þessu,“ sagði hún. „Eitt af
því sem einhverjir nefndu var að
fólk mætti vera alúðlegra og brosa
meira. Sveitarstjórinn greip það á
lofti og mjög fljótlega eftir íbúa-
þingið var búið að setja upp merki
með stórum gulum og brosandi
körlum á nokkra ljósastaura í þorp-
inu og ég er ekki frá því að þeir hafi
einhvers staðar kallað fram bros.“
Helga sagði að í framhaldi af
íbúaþinginu hafi verið settur á lagg-
irnar svokallaður samráðshópur
sem opinn er öllum íbúum. „Mark-
miðið með þeim hópi er að taka upp
þráðinn frá íbúaþinginu og spinna
hann áfram. Eins hefur hópurinn
staðið fyrir ýmiss konar uppákom-
um, sem hafa verið gott krydd í til-
veruna,“ sagði Helga.
Framtíðar-
stefnumótun
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
Helga Þorbergsdótttir, oddviti í Vík í Mýrdal, segir tæpan þriðjung íbúa hafa komið að verkefninu.
bestu sérfræðingarnir, hver á sínu
sviði. Sigurborg Kr. Hannesdóttir,
verkefnisstjóri hjá Alta, hefur haft yf-
irumsjón með þessari vinnu, sem er
nú að mestu lokið og þá mun liggja
fyrir Staðardagskrá 21 fyrir Kópa-
vog.“
Gagnlegar niðurstöður
Birgir sagði að niðurstöður íbúa-
þingsins hefðu verið afar þýðing-
armiklar fyrir þessa vinnu. „Aðferða-
fræðin, sem beitt var á þinginu miðar
að því að hjálpa bæjaryfirvöldum til
að átta sig á því hvaða væntingar íbú-
arnir hafa til málaflokkanna,“ sagði
hann. „Þarna var tekið á mjög mörg-
um málaflokkum og niðurstöðurnar
eru svo sannarlega gagnlegar fyrir
embættismennina og einnig fyrir
stjórnmálamenn til að átta sig á hvar
þunginn liggur í stjórnun bæj-
arfélagsins. Íbúaþingið auðveldaði
okkur að greina markmiðin og þegar
þau liggja fyrir að lokum verður leit-
að leiða til að ná fram sáttum. Þegar
því er náð er komið að fram-
kvæmdaáætlun fyrir hvern málaflokk
og er sú vinna í gerjun núna en hún
snýst um hvernig við getum mætt
því, sem kallað er sjálfbær þróun og
hvernig við getum búið til betra sam-
félag. Þetta er mjög umfangsmikil
vinna, sem felst í tiltekt í öllum mála-
flokkum.“
Spennandi aðferð
Birgir sagði að Kópavogsbær
hefði, fyrstur allra sveitarfélaga
ákveðið að tvinna saman vinnu við að-
alskipulag fyrir bæinn og vinnu við
Staðardagskrá 21. „Vinnan byggist á
því að við tengjum markmið og leiðir
saman og væntanlega verður nið-
urstaðan samhljóma framkvæmda-
áætlun,“ sagði hann. „Þessi aðferð er
ný og svolítið óplægður akur í stjórn-
sýslunni en að mínu mati mjög spenn-
andi. Víða erlendis hefur hún verið
notuð á afmörkuðum svæðum og íbú-
ar spurðir álits um ýmis mál. Ég held
að í framtíðinni muni sveitarfélög
efna oftar til íbúaþings og ég vonast
til að stjórnmálamenn komi til með að
lesa rétt úr skilaboðum íbúanna. Ég
finn ekki annað en að þeir geri það.“
sterk aðferð og ég hef séð ótrúlega
hluti gerast í þeim verkefnum sem
ég hef tekið þátt í.“
Pólitísk stefnumótun
Sigurborg sagði að íbúaþing kall-
aði í raun fram óskalista íbúanna yfir
framkvæmdir og þær breytingar
sem þeir vildu sjá. „Það er og verður
alltaf stjórnvalda að forgangsraða
verkefnunum, þannig að þetta er og
verður alltaf pólitísk stefnumótun
sem þarna fer fram,“ sagði hún. „En
þessi aðferð er þannig að hún dregur
frekar fram það sem sameinar en
það sem ágreiningur er um. Það sem
gerist í ferlinu er að íbúarnir sjá að
það verður að finna leið til úrlausnar
sem meirihlutinn sættir sig við. Þeg-
ar þeim áfanga er náð sætta menn
sig fljótlega við að fá ekki allt sitt
fram. Þeir hafa jú að minnsta kosti
fengið tækifæri til að koma sínum
sjónarmiðum á framfæri. Annað er
að oft kemur í ljós að þegar er hafinn
undirbúningur að verkefnum á óska-
listanum, sem íbúarnir vissu ekki
um.“
Sigurborg sagði að nær enginn
munur væri á fjölda þátttakenda á
íbúaþingunum hver svo sem íbúa-
fjöldinn væri. „Þetta er reynslan hér
á landi hingað til en ég er ekki viss
um að það sé algilt,“ sagði hún.
„Reyndar hafa samstarfsaðilar okk-
ar á Bretlandi, John Thompson &
Partners, haldið þing með þúsund
manns.“ Á þeim þingum sem hér
hafa verið haldin hafa þátttakendur
verið milli 100 og 250 og vekur at-
hygli að hlutfallslega mæta flestir í
fámennari sveitarfélögunum.
Umhugað um næsta nágrenni
„Það koma álíka margir hvort sem
um er að ræða lítið svæði eða íbúa af
öllu höfuðborgarsvæðinu,“ sagði
hún. „Íbúum er umhugað um næsta
nágrenni sitt, hvort sem svæðið er
stórt eða lítið og ef þeir á annað borð
hafa trú á að þarna sé opinn vett-
vangur til að koma skoðunum á
framfæri. Að hlustað verði á þeirra
viðhorf og að eitthvað verði gert með
niðurstöðurnar. Þessi vinna snertir
auðvitað fólk öðruvísi í smærri sam-
félögum. Það er alveg rétt. Það
myndast ákveðin stemning sem
smitar frá sér eftir því sem hlutfall
íbúanna á þinginu er hærra. Ég er
viss um að þegar íbúarnir sjá hug-
myndir sínar í framkvæmd mun
þeim fjölga sem koma á næsta íbúa-
þing. Það verður að byggja upp
traust milli almennings og stjórn-
valda en því miður ríkir ekki alltaf
svo mikið traust þar á milli. Íbúarnir
eiga oft bágt með að trúa því að
stjórnvöld séu tilbúin til að hlusta og
reyndar eru þau það ekki alltaf. Við
verðum því að hefja þetta ferli og
opna fyrir aukið samráð.“
Að þingi loknu er unnið úr niður-
stöðunum á tveimur dögum og þær
kynntar íbúunum. „Í raun er það
mælikvarði á hvernig til hefur tekist
hvort íbúar eru sáttir við kynn-
inguna,“ sagði Sigurborg.
„Sveitarstjórnarmenn, fagmenn
og embættismenn vinna síðan úr nið-
urstöðunum og í þeirri vinnu geta
þær tekið breytingum. Á það sér-
staklega við um skipulagstillögur og
veit ég dæmi þess að skipulagstillaga
hafi breyst sjö sinnum eftir að íbúa-
þing var haldið en samt sem áður
voru ekki gerðar neinar grundvall-
arbreytingar.“
Íbúar vilja samráð
Sigurborg hefur unnið með fimm
sveitarfélögum á undanförnum ár-
um, sveitarfélaginu Hornafirði,
Skaftárhreppi (Kirkjubæjar-
klaustri), Mýrdalshreppi (Vík í Mýr-
dal) og Kópavogsbæ og nú síðast var
efnt til íbúaþings á Kjalarnesi á veg-
um Reykjavíkurborgar, en þar var í
fyrsta sinn leitað til íbúa um samráð í
tengslum við skipulagsvinnu hér á
landi.
„Það sem er merkilegt og stendur
í raun upp úr er að í öllum sveitar-
félögunum, bæði stórum og smáum,
kalla íbúarnir eftir meira samráði af
hálfu stjórnvalda,“ sagði hún. „Nú
skyldi maður ætla að í minni sveit-
arfélögum væri allt opið og greiður
aðgangur að sveitarstjórnarmönn-
um á förnum vegi og möguleikar fyr-
ir íbúana á að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri, nálægðin er svo
mikil. En það er eins og fólk upplifi
það ekki þannig. Það þarf að búa til
formlegan vettvang eins og að efna
til íbúaþings, sem virkar þá eins og
formleg yfirlýsing af hálfu stjórn-
valda um að nú verði hlustað.“
Svipaðar óskir
Sigurborg sagði að óskir íbúanna
væru mjög svipaðar í sveitarfélögun-
um. „Væntingar barnanna eru ótrú-
lega líkar, sama hvaða sveitarfélag á
í hlut,“ sagði hún. „Þau vilja komast í
meira samband við dýr, fá fleiri leik-
tæki á skólalóðina, minni bílaumferð,
minni mengun og fleiri verslanir, en
þær vega að vísu misþungt eftir
sveitarfélögum.
Síðan má segja að flestir íbúanna
óski eftir því sem kallað hefur verið
almenn lífsgæði. Fólk vill búa við
ákveðið öryggi, umhverfi, gróður,
lágmarksáreiti af mengun og at-
vinnumálin eru líka gjarnan fyrir-
ferðarmikill málaflokkur.
Í sumum sveitarfélaganna var
mikið talað um viðhorf íbúanna og
bent á að ef þeir væru jákvæðir stæði
sveitarfélagið betur að vígi og eins að
íbúarnir þyrftu að standa betur sam-
an. Það er atriði sem brennur meira
á í fámennum samfélögum, sem oft
eru að berjast fyrir tilveru sinni.“
Engin takmörk
Að mati Sigurborgar eru engin
takmörk fyrir því hvar og hvernig
hægt er að beita þessari samráðs-
aðferð sem beitt hefur verið á íbúa-
þingunum. „Aðferðin gengur alls
staðar,“ sagði hún. „Þess vegna
mætti reyna hana innan fyrirtækja,
stofnana, við sameiningu sveitarfé-
laga eða landshluta. Ég sé líka fyrir
mér að aðferðin eigi mjög vel við í
mati á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda. Að líffræðilegar aðstæður
eða umhverfisþættir verði ekki ein-
göngu skoðuð heldur líka félagslegir
þættir og reynt að svara þeirri
spurningu hvernig íbúarnir vilja sjá
sitt næsta nágrenni eða eins og mál-
tækið segir: „Ef þú vilt vita hvernig
skórnir passa spurðu þá þann sem
gengur í þeim en ekki þann sem
framleiddi þá.“