Morgunblaðið - 10.03.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 33
-
-
n
ð
ð
í
a
g
á
f
í
r
r
ð
r
á
-
ð
r
a
ú
a
-
g
á
á
a
-
-
a
t
ð
a
-
i
r
-
a
á
-
-
a
-
g
i
-
-
i
i
t
a
m
-
r
r
i
s
ð
a
ð
i
ð
ð
i
a
t
-
-
m
-
-
-
-
r
-
a
-
-
-
ð
g
ð
ð
í
á
ð
ð
r
-
ugt og fjölbreytt framboð af því sem líklega
myndi víðast hvar teljast munaðarvara, svo sem
litchi, stjörnuávexti, blæjuber, ramboutan og
kumquats, svo nokkur dæmi séu tekin. Framboð
á svo framandi vöru gefur neytendum til kynna
að vöruúrvalið sé mikið, jafnvel þótt þeir kaupi
hana ekki sjálfir nema í undantekningartilfellum,
en kílóverðið er iðulega á bilinu 12–15 hundruð
krónur. Sú tilfinning er þó langt frá því að vera
rétt því þótt vöruúrval á grænmeti og ávöxtum
hafi aukist til muna á undanförnum árum er það
langt hreint ekki til fyrirmyndar að öllu leyti.
Til marks um það má nefna að grænmetisborð-
in hér eru ákaflega áþekk útlits allan ársins
hring, en það er mjög ólíkt því sem fólk á að venj-
ast erlendis þar sem grænmetisborðin draga alla
jafna dám af uppskeru hvers árstíma fyrir sig.
Hér eru t.d. vínber, jarðarber og bláber í boði
nánast allt árið, og jafnvel nektarínur, ferskjur
og plómur, en annars staðar sést þessi vara ein-
ungis í hverfandi magni nema á þeim árstíma
sem uppskerutími hverrar tegundar fyrir sig
gengur yfir. Það sama á við um margvíslegt
grænmeti, svo sem spergil, ætiþistil, vorlauk,
plómutómata, kaffifífilblöð, jólasalat, grasker og
baunir.
Á meginlandi Evrópu er vorboðinn til að
mynda í hugum margra tengdur fyrstu sending-
unum af spergli sem sjást á mörkuðunum um
páskaleytið. Til að byrja með er hann nokkuð dýr
en eftir því sem framboðið eykst hrapar verðið
svo að allir njóta góðs af. Undir lok uppskerutím-
ans minnka gæðin síðan verulega og verðið lækk-
ar enn meir þar til spergillinn hverfur af borðum
og sést ekki á ný fyrr en næsta ár. Sama ferli á
við um ætiþistil og vorlauk sem birtist stuttu
seinna, jarðarberin sem koma í búðir í sumar-
byrjun, nektarínur og ferskjur sem koma um
mitt sumar, plómur og mírabellur sem koma á
haustin, graskerstegundirnar og rótarávextina
sem fylgja vetrinum, og þannig mætti lengi telja.
Að sjálfsögðu hafa þessi árstíðabundnu um-
skipti raskast lítillega með greiðari verslun landa
á milli á síðustu árum sem hefur orðið til þess að
lengja tímabil hverrar tegundar fyrir sig. Sú þró-
un hefur þó ekki orðið til þess að erlendir neyt-
endur láti bjóða sér það uppsprengda verð sem
við sjáum hér á landi fyrir grænmeti sem flutt er
inn utan uppskerutímans á nálægum svæðum –
það velur einfaldlega eitthvað annað í staðinn.
Þegar á heildina er litið má því segja að almennir
neytendur þar séu með þessum hætti í beinum
tengslum við náttúruna, njóti ferskleika og holl-
ustu vörunnar þegar hún er sem mest, og hafi að
auki tilfinningu fyrir hvaða verð er sanngjarnt að
borga á hverjum árstíma fyrir sig. Fjölbreytileiki
í mataræði er því mun meiri í þessum löndum en
við þekkjum hér og matarsiðir fólks eru jafn-
framt mun árstíðabundnari en við eigum að venj-
ast, einkum hvað varðar neyslu á grænmeti og
ávöxtum.
Ódýrt miðað við
fisk eða kjöt
Í þessu sambandi er
mikilvægt að hafa í
huga að í þeim löndum
sem við berum okkur
gjarnan við, er grænmeti og ávextir hverrar árs-
tíðar langódýrasta ferska matvara sem völ er á,
og ef kílóverð á grænmeti er miðað við verð á
fiski eða kjöti er munurinn mikill, ólíkt því sem
gerist hér. Einungis kornvara eða pasta er ódýr-
ara af því sem mest er keypt inn til daglegrar
matreiðslu heimilanna.
Hér á landi kannast eflaust margir sem áhuga
hafa á matargerð við þá staðreynd að það græn-
meti sem þeir þurfa í uppskrift úr erlendri mat-
reiðslubók er oft á tíðum það sem kostar mest,
þrátt fyrir að í bókinni sé einmitt tekið fram að
hráefnið sé hentugt af því það sé svo ódýrt. Á
þeim árstímum sem grænmeti hefur verið hvað
dýrast hér á landi hefur hráefni í vandað salat
sem einungis á að nota sem meðlæti, oft á tíðum
slagað upp í verð á lambalæri. Kílóverð á ein-
stökum grænmetistegundum svo sem kúrbít og
sætum kartöflum, sem þó eru ekkert sérstaklega
vandmeðfarnar, hefur einnig iðulega nálgast
kílóverð á kjöti, en þeir tímar ættu þó að vera
liðnir nú þegar hvorki er magn- né verðtollum
fyrir að fara, nema á þeim tiltölulega fáu teg-
undum sem koma úr útiræktun hér á landi, og þá
einungis á þeim tíma sem framboð á þeim er fyrir
hendi.
Það háa verðlag sem Íslendingar hafa búið við
á grænmeti og sumum ávöxtum hefur í rauninni
orðið til þess að tilfinning hins almenna neytanda
fyrir því hvað sé sanngjarnt verð fyrir þessa vöru
er hverfandi. Fólk ýmist sniðgengur þetta fersk-
meti til að spara eða vegna þess að það hefur ekki
efni á að kaupa það, eða lætur sig hafa að borga
það sem upp er sett á því sem það vill síst vera án
og einstaka sinnum á öðru til hátíðabrigða.
Efling neyt-
endavitundar
Segja má að með
þeirri niðurfellingu á
magn- og verðtollum
sem hér hefur verið
reifuð hafi skapast raunverulegar forsendur til
þess að breyta neysluvenjum landsmanna til hins
betra og færa almenning nær þeim lífsgæðum er
nágrannaþjóðir okkar búa við hvað mataræði
varðar. Til þess að svo megi verða þurfa þó marg-
ir að vinna saman og einna mikilvægast er að efla
aðhald og áhuga neytenda sjálfra.
Eins og áður sagði er magntollur nú einungis
lagður á þrjár tegundir grænmetis og það verður
því fróðlegt að fylgjast með verðþróun á öllu öðru
innfluttu grænmeti á þeim vormánuðum sem nú
fara í hönd.
Fram að þeim tíma er útiræktað innlent græn-
meti kemur á markað virðast allar forsendur
vera til þess að við getum notið sama vöruúrvals í
grænmetisborðum og nágrannaþjóðir okkar og
ef innflutningi til landsins er stýrt af hugmynda-
flugi og skynsemi er engin ástæða til að við njót-
um ekki góðs af markaðsaðstæðum ytra þar sem
verðið mótast af árstíðabundnu framboði og
eftirspurn tegunda.
Undanfarin ár hafa t.d. innflutt jarðarber, sem
eru tollalaus eins og aðrir ávextir, orðið mjög
ódýr um tíma hér á landi þegar framboðið er
mest og neyslan hefur að sama skapi aukist. Í
samræmi við það gætum við því á næstu vikum
átt von á vorboðanum, sperglum, á viðráðanlegu
verði og síðan koll af kolli þeim grænmetisteg-
undum sem fylgja árstíðabundið í kjölfarið, allt
að þeim tíma er íslenskt útiræktað grænmeti
kemur á markað – og jafnvel þá á öllum þeim teg-
undum sem ekki eru ræktaðar hér.
Afar áríðandi er að verðkönnunum verði nú
beitt markvisst til að almenningur fái tilfinningu
fyrir sanngjarnri verðmyndun. Helst þurfa
kannanirnar að sýna okkur hvar við stöndum í
samanburði við nágrannalöndin og hvort verð-
myndunin er með líkum hætti eða hvort við erum
að borga margfalt verð eins og raunin var t.d ný-
verið með vínber hér.
Ef fjölbreytni í neysluvenjum á að ná fram að
ganga, ekki síst með tilliti til þess að það græn-
meti sem ekki er í samkeppni við innlenda fram-
leiðslu er ekki lengur tollað, er sérstaklega mikil-
vægt að kanna vel verð á þeim tegundum sem við
höfum ekki enn tileinkað okkur mikla neyslu á en
er ódýrt og vinsælt annars staðar. Ef það lækkar
í verði er það auðvitað fyrsta forsenda þess að
fólk leyfi sér að njóta nýbreytninnar og aukið
framboð á viðráðanlegu verði kallar væntanlega
á meiri neyslu.
ASÍ hefur áður komið að verðkönnunum hér á
landi til að tryggja hag hins almenna neytanda
og hér væri sannarlega verðugt verkefni á ferð-
inni sem aukið gæti lífsgæði fólksins í landinu til
muna.
Morgunblaðið/RAX
Þjóðvegaakstur
Nú gefst kjörið
tækifæri fyrir neyt-
endur til að prófa
sig áfram með nýjar
tegundir – að sjálf-
sögðu að því til-
skildu að innflytj-
endur, heildsalar og
smásalar láti ávinn-
inginn af niðurfell-
ingu þessara tolla
renna til neytenda
en hirði ekki mis-
muninn í sinni eigin
álagningu. Ljóst er
að á þeim hvílir mik-
il ábyrgð hvað það
varðar.
Laugardagur 9. mars