Morgunblaðið - 10.03.2002, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
„ÞAÐ varpar veru-
legri rýrð á hæfileika
þeirra manna, sem
réðu stefnunni í flota-
málum Breta, til að
meta og draga réttar
ályktanir af reynslu
fortíðarinnar, að sára-
litlu munaði tvívegis á
mannsaldri, að Stóra-
Bretland yrði undir,
vegna atlögu að sigl-
ingum þess.“
(Orrustan um Atl-
antshafið eftir Donald
Macintyre.)
Því er þessi tilvitn-
un upptekin hér og
nú, að ég minnist þess ekki að hafa
lesið jafn skýran og skilmerkileg-
an texta, þar sem sýnt er fram á
hve óhugnanlegu tjóni og háska
rangar ákvarðanir embættis- og
stjórnmálamanna og veigamikilla
hagsmunaaðila geta valdið og hve
óviðráðanlegt getur reynst að snúa
þeim frá villu síns vegar. Það var
ekki fyrr en yfir þeim vofði brott-
rekstur úr starfi, sem hjólin fóru
að snúast til réttrar áttar í orrust-
unni um Atlantshafið.
Þar sem svo sláandi líking er
með mörgum íslenskum stjórn-
valdsákvörðunum nútímans í ýms-
um málum, bendi ég mönnum á að
kynna sér efnið og hugleiða, að
fyrst svo alvarlegir atburðir sem
tvær heimsstyrjaldir geta fóstrað
slíka mistakaatburðarás, hverju
má þá ekki búast við í efnum þar
sem minna er í húfi?
Og ævinlega hringir Íslands-
klukkan í eyrum mér, þegar úr
hófi gengur í hinum pólitíska
hrunadansi, sem Íslendingar nú-
tímans virðast nauðugir viljugir
verða að stíga í ýmsum málum.
Árið 1942 mun Halldór Laxness
hafa vikið að því í útvarpserindi,
að hann viti: „að höfundur einn er
nýbyrjaður á bók, sem hann hefur
í átján ár verið að biðja guðina að
forða sér frá að skrifa. Höfund-
inum finnst sér verkefnið með öllu
ofvaxið, hann hryllir við öllu þessu
stríðandi lífi, sem heimtar að hann
gefi því mál og form, neitar, þver-
neitar og þráneitar að leggja sig í
þennan voða.“ (Íslandsklukkan, 8.
útg.)
Og úr því að slík andleg átök
fylgja því að fjalla um einstakling,
sem á dögum var fyrir meira en
300 árum „og hans
langa stríð gegn rang-
læti og réttlæti“ má
geta nærri hver raun
það er venjulegum
mönnum að voga sér
að leiðbeina valdhöf-
um samtímans. Enda
hefur mér um langt
skeið áreiðanlega ver-
ið líkt innanbrjósts og
Halldóri Laxness, við
hugleiðingu ýmissa
þjóðmála og pólitíska
meðhöndlun þeirra.
En nú verður ekki
lengur við unað. Svo
lengi má brýna deigt
járn að bíti. Og því segi ég eins og
franski marskálkurinn forðum:
„miðjan er að gefa sig, hægri fylk-
ingararmur minn er á undanhaldi,
ástandið er afbragðsgott. Ég geri
árás!“
Ég geri árás á ónýtasta „fisk-
veiðistjórnunarkerfi“ í heimi.
Ég geri árás á skoðanir prófess-
ora, sem sendir eru út um heim til
að boða falskenningar um ágæti
kerfis, sem er að ganga af ein-
hverjum bestu fiskimiðum í heimi
dauðum og hefur útrýmt a.m.k.
7.000 störfum við fiskveiðar, auk
fiskvinnufólks í landi í hundraða
eða þúsunda tali.
Ég geri árás á skoðanir prófess-
ors og ráðherra, sem halda því
fram, „að það sé af hinu góða“ að
hlutur fiskveiða og sjávarútvegs sé
stöðugt minnkandi í þjóðarfram-
leiðslunni. Hin nýja hagfræði reddi
þessu öllu.
Ég geri árás á þá fullyrðingu
forsætis- og sjávarútvegsráðherra
að „fiskveiðistjórnunin“ byggist á
bestu vitneskju sem til er, þegar
týnast 600 þúsund tonn af þorski,
eins og hendi sé veifað og áratuga
viðvaranir mætustu manna eru
hundsaðar með öllu. Ég nefni af
handahófi örfá nöfn manna, sem
hafa varað við þróuninni: Pétur
Ottesen, Jón Árnason, Matthías
Bjarnason, Magnús Jónsson, Jón
Sigurðsson, Tómas Þorvaldsson,
Önundur Ásgeirsson, auk fjölda
sjómanna og annarra landsmanna,
sem daglega fjölgar.
Um fiskveiðar á Íslandsmiðum
er raunar óþarft að skrifa meira
en gert hefur verið. Allt sem máli
skiptir í þeim efnum stendur í
Morgunblaðinu. Það stendur í DV,
öðrum blöðum, tímaritum eða fjöl-
miðlagögnum. Það er finnanlegt í
skýrslum Fiskifélagsins, gögnum
annarra opinberra stofnana, ráðu-
neyta og einkafyrirtækja. Bara ef
menn kæra sig um að leggja stað-
reyndir til grundvallar gerðum
sínum.
Allt frá því um aldamótin 1900
hafa verið uppi mismunandi skoð-
anir á því hvernig affarasælast
væri að haga fiskveiðunum við Ís-
land. Þá þegar óttuðust menn að
veiðar með netum gætu reynst
varasamar. Jafnvel línuveiðar
þyrftu aðgæslu við. Og erlendis
voru botnvarpan og dragnótin að
hasla sér völl. Alla tíð síðan hefur
menn greint á um aðferðirnar og
afleiðingar þeirra. Engum dylst
lengur að ástandið í fiskveiðimál-
um heimsins og ekki síður við Ís-
land, er löngu orðið óþolandi. Það
hefur satt að segja verið óhugn-
anlegt að horfa á þróunina und-
anfarna þrjá áratugi og enginn
mannlegur máttur hefur náð að
slökkva þau villuljós, sem elt hafa
verið.
En það sorglegasta er, að út-
færslur landhelginnar, sem öll
þjóðin stóð einhuga að og batt svo
miklar vonir við, hafa snúist í einn
mesta efnahagslega Pyrrhosarsig-
ur, sem ég hefi kynnst. Tilgang-
urinn með útfærslunni var nefni-
lega sá, að losa okkur við
„ryksuguskip“ og verksmiðjutog-
ara útlendinga, sem voru á góðri
leið með að eyða fiskimiðunum.
Hættan yrði síðan að við kynnum
ekki að gæta fjöreggsins, með
„vísindalegri verndun fiskimið-
anna.“ Sú hætta varð raunveruleg
á áratugnum 1970–1980, „Fram-
sóknaráratugnum“ þegar keyptir
voru 120 togarar með margfalda
afkastagetu á við þá erlendu, sem
trolluðu yfir veiðarfæri bátaflot-
ans. Á fáum árum er afleiðingin nú
komin í ljós – sjávarbyggðir lands-
ins að verða rústir einar.
Eftirfarandi atriði eru bein af-
leiðing af sjávarútvegsstefnu síð-
ustu þrjátíu ára.
1. Atvinnuleg. Störfum við fisk-
veiðar og fiskvinnslu hefur fækkað
um allt að 10 þúsund.
2. Fjárhagslegan fórnarkostnað
er mér eiginlega ofviða að reikna
út. Þó má benda á eftirfarandi,
m.a.
a) Tífaldur kostnaður, að lág-
marki, á bak við hvert sjómanns-
starf á togurum, miðað við vertíð-
arbáta.
b) Stofnkostnaður 120 togara,
sem keyptir voru á einum áratug
að óþörfu og hafa útrýmt stærst-
um hluta vertíðarflotans, sem ann-
aði allri fiskveiðiþörf landsmanna.
c) 200 þúsund tonn á ári í 20 ár,
sem ekki hefur tekist að veiða,
vegna rýrnunar á afkastagetu
fiskistofna.
3. Líffræðileg. Í sigurvímu land-
helgisstríðanna virðast menn hafa
svo gjörsamlega misst sjónar á til-
gangi þeirra eins og áður er lýst,
að strax upp úr 1980 komu vís-
bendingarnar í ljós. Eitt sinn er
verið var að landa úr togurum á
Akranesi, gekk Ólafur Frímann
Sigurðsson, sem lengi starfaði við
útgerð, niður á bryggju og leit yfir
aflann. „Hvað er að sjá þessi
ósköp, þetta er bara eintómur
þyrsklingur, en með þorskroði.“
Þetta mun hafa verið áður en upp
var fundin hliðarbúgreinin „brott-
kastið.“ Á örfáum árum féll með-
alþyngd meirihluta fisks sem
veiddur var úr 8 kg í 2 kg. Þetta
þýðir að 72 milljónir fiska x 20 ár
= 1.440 milljónir fiska hafa farið
forgörðum + margumtalað brott-
kast, til þess að ná lönduðum afla,
auk þess sem vinnslukostnaður
hefur stóraukist með smækkandi
fiski. Lýst er hér með eftir ís-
lenskum nemanda í sjávarútvegs-
fræðum í Bergen fyrir nokkrum
árum, sem kynnti sér veiðar í
Smugunni. Ekkert hefur spurst til
lokaritgerðar hans síðan. Hvers
vegna? Um 1950 fundust auðug
karfamið, Jóns mið, þau voru
hreinsuð upp á 5 árum. Um líkt
leyti fannst Dhornbanki, það tók 5
ár að klára hann. Þá var farið á
Grænland, það entist í 5 ár. Sömu-
leiðis Nýfundnaland. Engin tala er
til yfir fjölda þeirra karfaseiða
sem myrt hafa verið t.d. við
rækjuveiðarnar. Hvar er karfinn á
Halanum? Undravert ef Reykja-
neshryggurinn er ekki orðinn upp-
urinn. Það sýnir aðeins hvílík auð-
æfi er verið að rústa? Fjöldi
hættumerkjanna er ótæmandi.
4. Umhverfisáhrifum nútíma-
veiða hefur Magnús Jónsson veð-
urstofustjóri lýst prýðilega og
verður vart betur gert. Ekkert
mun þar ofsagt. Heilu ráðuneytin
og ráðherrana þarf nú til varnar
spjöllum á náttúrunni og mengun
loftsins, allt af manna völdum, með
ærið misjöfnum árangri. Ég tel
það hégómann einan hjá því sem
er að gerast á sjávarbotninum og
ekkert er spornað gegn. Lengst
munu þó Norðmenn komnir á því
sviði, enda fengið hugmyndir um
að byggja fjölbýlishús neðansjáv-
ar, fyrir heimilislausa fiska! Ég
óttast að spjöllin verði aldrei bætt.
5. Landsbyggðarlegu áhrifunum
þarf naumast að lýsa, þau blasa
við öllum. Það virðast órjúfanleg
álög íslensku þjóðarinnar síðustu
áratugi að nánast öll lög sem sett
eru á „hinu háa Alþingi“ hafa
þveröfug áhrif við það sem þeim er
ætlað. Á Ísafirði var gefið út blað-
ið Njörður árin 1916–1920, rit-
stjóri séra Guðmundur Guðmunds-
son. Þar er að finna eftirfarandi
m.a. „Ekkert getur hamlað þroska
Vestfjarða, nema ef þar vantar
fólk sem ann landinu og hefur yndi
af sjónum, fólk sem vill vinna, vill
bæta landið og börn þess.“ Hann
hefur greinilega ekki séð fyrir
áhrifin af gerðum Alþingis í ald-
arlok. Byggðastefnu íslenskra
stjórnmálamanna fær enginn
mannlegur máttur staðist.
Siðfræðilegi þátturinn. Hjá Há-
skóla Íslands situr runa af hag-
fræðingum, þar sem heitir Hag-
fræðistofnun. Öðru hverju gefur
hún þjóðinni álit sitt, m.a. um
stjórn fiskveiða. Einu slíku lauk
með þessum athyglisverðu orðum:
„Hugtakið réttlæti var látið liggja
milli hluta.“ Það er skoðun mín að
þeir sem strika út „hugtakið rétt-
læti“ úr huga sér eigi ekki að vas-
ast í opinberum málum. Það hefur
margur valdhafinn farið flatt á því.
Og ekki verður séð að þeir sem
landsmálum stýra í dag hafi lesið
söguna af brauðinu dýra, allt er til
sölu, eða gefins, af sameiginlegum
eignum þjóðarinnar, sem þeir hafa
boðið sig fram og verið kjörnir til
að gæta. Sér er nú hver gæslan.
Ég hefi aldrei orðið vitni að öðru
eins misferli manna á eignum sem
þeim hefur verið trúað fyrir. Ekki
þarf að fjölyrða um vinnubrögðin á
Alþingi Íslendinga, nægir að
kynna sér ræður háttvirtra þing-
manna hvers um annan. Ekki er
það kræsilegt.
Þrátt fyrir óþrjótandi tilefni læt
ég staðar numið um þessi mál.
Sem betur fer er mönnum ekki
enn þá bannað að hugsa eða hafa
skoðanir á málefnum, en bara ef
þeir láta þær ekki í ljós. Það eru
hins vegar hættumerki þegar
reynt er að gera þá sem benda á
óhæfuverkin að sakamönnum, eins
og reynt er að gera við Magnús
Þór Hafsteinsson og fleiri.
Á borðinu liggur að lögin um
stjórn fiskveiða hafa algerlega
mistekist og gerðir Alþingis síð-
ustu áratugi vegið þyngst á ógæfu-
hliðinni. Sést það raunar best á
hinni vitfirringslegu verðlagningu
sjávarafurða síðustu missera svo
og örvæntingarfullum tilraunum
stórútgerðanna til að koma fjár-
munum „sínum“ undan, m.a. í tví-
sýnt fiskeldi. Og öll orkan sem far-
ið hefur í umræðuna um svokallað
veiðigjald, hefur ekkert með raun-
verulega stjórn fiskveiða að gera,
leysir ekkert. Öllu sleppt sem máli
skiptir. Það verður að snúa nú
þegar af þessari braut gjöreyð-
ingar. Um allan heim eru æpandi
fyrirsagnir um ofveiði sem verður
að stöðva. Ég fullyrði að hún staf-
ar ekki af veiðum smábáta. Það
verður aldrei sátt um þessi ósköp.
Þorskastríðunum er ekki lokið.
Þau eru rétt að hefjast.
Að lokum vek ég alveg sérstaka
athygli á því að árið 1683 var Jón
Hreggviðsson dæmdur til hýðing-
ar fyrir að stela snæri. Síðar
dæmdur til lífláts ef hann hefði
hugsanlega drepið kóngsins böðul.
Hins vegar fékk böðullinn greitt
fyrir að drepa menn. En árið 2001
eru almúgamenn á Íslandi dæmdir
til efnahagslegs lífláts fyrir að
veiða fisk! Og ég vek ennfremur
athygli á því að það tók valdhafana
32 ár að viðurkenna sýknu Jóns
Hreggviðssonar, svo ekki er að bú-
ast við skammvinnara stríði nú,
með allri þeirri laga- og málæðis-
tækni sem valdhafar nútímans
hafa yfir að ráða.
ORRUSTAN UM
ATLANTSHAFIÐ
Björn H. Björnsson
Á borðinu liggur,
segir Björn H. Björns-
son, að lögin um stjórn
fiskveiða hafa algerlega
mistekist og gerðir
Alþingis síðustu áratugi
vegið þyngst á
ógæfuhliðinni.
Höfundur er umsjónarmaður
fasteigna HÍ og fv. sjómaður.
Andlegi skólinn
Nýtt námskeið í Raja jóga
hefst mánudaginn 11. mars.
Sálarhugleiðslu-miðlun hefst miðvikudaginn 13. mars.
Upplýsingar í síma 553 6537 og www.vitund.is/andlegiskolinn