Morgunblaðið - 10.03.2002, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 10.03.2002, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 15 eftir harðsoðnu, amerísku hefðinni og bækur Árna Þórarinssonar eru reyfarar af sama toga.“ Skandinavíska hefðin hélt ekki innreið sína hér með bókum Arn- aldar Indriðasonar. „Gunnar Gunnarsson skrifaði bækur í lok áttunda áratugarins um lögreglu- fulltrúann Margeir. Þær bækur eru dálítið í þessum raunsæis- anda.“ Rómantík og spenna Enn einn þráðurinn í ritun ís- lenskra glæpasagna eru þær sögur sem byggjast ekki síður á róm- antík en voðaverkum. „Bækur Árna Þórarinssonar og Stellu Blómkvist teljast seint rómantísk- ar. Birgitta Halldórsdóttir, sem hefur sent frá sér um tuttugu bækur, sker sig úr hópi annarra spennusagnarithöfunda hér á landi hvað þetta varðar. Bækur hennar eru bæði spennusögur og róman- tískar ástarsögur, söguhetjan er alltaf kona, sem tekur málin í sín- ar hendur, er úrræðagóð og vill vera sjálfstæð. Oft kemur þó prinsinn á hvíta hestinum og bjargar henni í lokin.“ Vettvangur glæpasagna á Ís- landi hefur breyst nokkuð í áranna rás, en sumt breytist þó seint. „Frá upphafi gengur spilling borg- arlífsins eins og rauður þráður í gegnum íslenskar glæpasögur. Hér áður fyrr var Hótel Borg vett- vangur spillingarinnar, en núna eru það skemmtistaðir á borð við Vegas og Bóhem. Sannfæring höf- unda við að lýsa spillingunni áður fyrr var þó engu minni en nú. Annar rauður þráður er sá, að glæpurinn er oft enginn glæpur, heldur örþrifaráð eða jafnvel sjálfsmorð. Hlutverk glæpsins í sögunni er að varpa ljósi á al- menna spillingu í samfélaginu. Þetta á jafnt við um eldri bækur sem yngri. Árni, Arnaldur og Stella fara öll þessa leið, svo það skiptir ekki öllu hvort rithöfundar skrifa eftir harðsoðnu hefðinni eða skandinavísku raunsæishefðinni. Hið spillta samfélag á oftar en ekki sök á því sem fer úrskeiðis og á bak við virðulegt yfirbragð leynist margt rotið. Samkvæmt skandinavíska raun- sæinu er almenn spilling sam- félagsins drifkraftur hins illa, en ameríska hefðin leggur meiri áherslu á að einstaka valdamenn, viðskiptaforkólfar og auðkýfingar séu hin mestu soramenni. Þetta eru mjög algeng þemu í íslensku glæpasögunni.“ Bók Ólafs Friðrikssonar, Alt í lagi í Reykjavík frá 1939, er eldra dæmi um glæpinn sem tæki til að ná fram réttlæti gagnvart spilltu samfélagi. „Þar af leiðandi er glæpurinn enginn glæpur. Niður- staðan af lestri allra þessara bóka var raunar sú, að hinn eiginlegi glæpur fannst ekki, hann var miklu fremur eðileg viðbrögð söguhetjunnar við þeim rangind- um sem illmenni beittu hana. Les- endur eiga auðvelt með að setja sig í spor glæpamannsins þegar svo stendur á.“ Glæpirnir í íslensku bókunum eru sjaldnast skipulagðir fyrir- fram, öfugt við það sem bresk glæpasagnahefð gerir ráð fyrir. „Íslenskir rithöfundar láta slíkar ráðgátur lönd og leið, sem getur stafað af því að hér á landi eru flest morð framin í skyndiæði og örvæntingu. Þessi bókmenntagrein tekur mið af samfélaginu hverju sinni og því ekki nema eðlilegt að glæpir í íslenskum bókum séu í samræmi við glæpi í íslensku sam- félagi.“ Spæjararnir flestir í lögreglunni Spæjarar, sem leysa gátur ís- lenskra glæpasagna, eru af ýmsum toga. „Í eldri bókunum eru til dæmis spæjarar eins og jarðfræð- ingurinn Krummi í bókum Vals Vestan. Hann dettur niður á dul- arfulla atburði um land allt, eða ákveður að fara að rannsaka mál upp á eigin spýtur af því að hann les um þau í blöðum. Í síðustu bókinni hefur hróður hans borist víða og fólk leitar til hans með vandræði sín. Goodmann Johnson, eða Vestur-Íslendingurinn Guð- mundur Jónsson, leysir morðgát- una í Húsinu við Norðurá. Hann talar bjagaða íslensku og beitir snörum, amerískum vinnubrögð- um. Núna eru spæjarastörfin að færast til lögreglunnar. Traustið á lögreglunni virðist því vera alls- ráðandi, þó að spilling samfélags- ins sé rauður þráður í bókunum. Arnaldur tekur að vísu á spillingu í lögreglunni í Mýrinni, en sá sem flettir ofan af henni er líka lögga. Samkvæmt skandinavísku hefðinni eru spæjararnir oftast lögreglu- menn, en ameríska, harðsoðna hefðin gerir fremur ráð fyrir að lögreglan sé heldur afkastalítil og spillt. Oftast eru þessir spæjarar karl- menn, nema í bókum Birgittu og Stellu Blómkvist. Stella tekur að vísu þann kostinn að ganga alveg inn í hlutverk harðsoðna karlspæj- arans, hún slæst, drekkur óhóflega og brúkar kjaft, en höfundur bók- anna hefur gefið þá skýringu í ný- legu viðtali í Mími að svona þurfi konur að vera til að geta starfað sem spæjarar. Út um heim hafa konur ekki síð- ur verið áberandi sem höfundar og aðalhetjur glæpasagna. Í Bret- landi er þetta mikill kvennaheimur og konur hafa verið að sækja í sig veðrið upp á síðkastið í Bandaríkj- unum og á Norðurlöndunum.“ Mesta þjóðfélagsrýnin í glæpasögunum Þótt glæpasagan teljist ekki til fagurbókmennta segir Katrín óþarft að einblína á þá skilgrein- ingu. „Oft taka höfundar glæpa- sagna þann kostinn að fylgja form- úlunni út í ystu æsar. Stundum reyna þeir þó að „rjúfa tengslin milli afþreyingarbókmennta og fagurbókmennta“ eins og segir gjarnan á kápum slíkra bóka. En ef þessir höfundar víkja langt frá formúlunni verður skilgreining bókanna óljós. Er Nafn rósarinnar til dæmis glæpasaga, af því að hún fjallar öðrum þræði um glæp? Sú skáldsaga er margslungin og glæpurinn er ekkert höfuðatriði. Góð glæpasaga styðst alltaf að verulegu leyti við formúluna, en hún getur samt sem áður verið mjög vel skrifuð. Mér finnst Ray- mond Chandler hafa bæði góðan stíl og skapa áhugaverðar persón- ur og þess vegna nýt ég þess að lesa bækurnar hans, þótt stundum sé fléttan götótt. Agatha Christie lagði aldrei áherslu á persónu- sköpun, en fáir standa henni á sporði í ótrúlegum fléttum. Hverja bók verður að lesa á hennar eigin forsendum. Besta glæpasagan sem ég hef lesið er ekkert endilega besta bók sem ég hef lesið, en það þýðir ekki að glæpasagan sé ómerkileg. Það er engin ástæða til að vanmeta það sem fólk hefur gaman af og getur gleymt sér yf- ir.“ Katrín segir glæpasögur áhuga- vert rannsóknarefni fyrir bók- menntafræðinga og þá ekki síst vegna þeirrar þjóðfélagsrýni, sem oft komi fram í þeim. „Í fagurbók- menntum er vissulega oft að finna uppreisn gegn ríkjandi ástandi, en mesta þjóðfélagsrýni seinni ára skín þó kannski í gegn í glæpasög- unum. Þetta finnst mér merkileg og spennandi þróun.“ Ef að líkum lætur fjölgar ís- lenskum glæpasögum á næstu ár- um, enda full ástæða til að bæta við flóruna, því nú fylla þær ekki nema nokkra tugi. „Ritgerðin mín er ekki tæmandi, en ég efast um að ég hafi skilið margar útundan. Stundum hafnaði ég að vísu bókum af því að ég skilgreindi þær ekki sem glæpasögur, þótt glæpur væri framinn á síðum þeirra. Það eru ýmsar greinar til af æsibókmennt- um og næg rannsóknarverkefni framundan.“
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.