Morgunblaðið - 23.04.2002, Side 12

FRÉTTIR
12 ÞRIÐJUDAGUR 23. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BENEDIKT Davíðsson, formaður
Landssambands eldri borgara, segir
í samtali við Morgunblaðið að ellilíf-
eyrir, sem Tryggingastofnun hefur
greitt, hafi verið að lækka síðustu ár.
Hann segir að stjórnvöld séu að þjóf-
starta lífeyrissjóðakerfinu og á þá við
að lífeyrissjóðirnir séu ekki enn farn-
ir að greiða það háan ellilífeyri að
hægt sé að draga saman greiðslur
Tryggingastofnunar til aldraðra líkt
og hann segir að gert hafi verið.
Benedikt bendir á að könnun Gall-
up nái til fólks á aldrinum 60–80 ára.
Því sé um stóran hluta fólks að ræða
sem enn sé á vinnumarkaði. Opinber-
ar tölur um stöðu fólks á ellilífeyr-
isaldri, 67 ára og eldri, sýni verri fjár-
hagsstöðu en könnun Gallup.
Meðaltekjur fólks á þeim aldri séu
lægri og fleiri telji sín kjör vera
kröpp. Hann bendir einnig á tölur frá
miðju ári 2000 sem sýndu meðal-
tekjur fólks, sem fær greitt úr al-
mennu lífeyrissjóðunum, upp á rúm-
ar 21 þúsund krónur á mánuði.
Benedikt segir að sú niðurstaða í
könnun Gallup sé sláandi, að 48%
fólks á aldrinum 60–80 ára telji sig
ekki hafa nægt fé til framfærslu.
Of margir búa
við kröpp kjör
Óháð allri talnaspeki segir Bene-
dikt það ljóst að kjör aldraðra á Ís-
landi hafi farið versnandi og framlög
hins opinbera til málaflokksins séu
ekki í sama hlutfalli og hjá sambæri-
legum þjóðum.
„Það er auðvitað staðreynd að eitt-
hvað af fólki býr við ágæt kjör en
engum blandast hugur um að allt of
margir á þessum aldri búa við of
þröng kjör. Kjörin hafa verið að
rýrna hlutfallslega miðað við almenn
launakjör í landinu,“ segir Benedikt
en í ræðu á ráðstefnu um fjármál
eldri borgara á þriðjudag benti hann
á að kaupmáttur lífeyrisgreiðslna
hefði á síðustu árum vaxið hægar en
kaupmáttur lágmarkslauna verka-
fólks. Til að halda hlutfallinu
óbreyttu frá árinu 1991 sagði Bene-
dikt að lífeyrir og tekjutrygging
þyrftu að hækka um 19%.
Benedikt bendir jafnframt á að
fjöldi fólks verði ekki kominn með
full réttindi hjá lífeyrissjóðunum fyrr
en eftir 15–20 ár. Þannig séu margar
fullorðnar konur, sem komu seint út
á vinnumarkaðinn og voru heima-
vinnandi stóran hluta starfsævi sinn-
ar, með lítil réttindi í lífeyrissjóði. Að
sögn Benedikts eru um 60% þeirra
sem taka við greiðslum frá almennu
lífeyrissjóðunum með um 10 þúsund
krónur eða minna í tekjur frá sömu
sjóðum.
„Þetta eru sláandi tölur, sem ég tel
benda eindregið til þess að rökin fyr-
ir því að óhætt sé að láta almanna-
tryggingakerfið dragast saman séu
falsrök. Stjórnvöld eru í raun að þjóf-
starta lífeyrissjóðakerfinu með þess-
um hætti á sama tíma og aldraðir
verða sífellt stærri hópur í þjóðfélag-
inu,“ segir Benedikt og vísar þar til
þess að kerfið sé ekki orðið nægjan-
lega öflugt til að greiða fyrir eðlilegt
lífsviðurværi.
Ályktanir berast
á færibandi
Alls eiga 52 félög eldri borgara í
landinu aðild að Landssambandi
eldri borgara. Félögin hafa verið að
halda aðalfundi sína á síðustu vikum
og að sögn Benedikts hafa harðorðar
ályktanir borist „á færibandi“ til
landssambandsins um að kjör aldr-
aðra hafi versnað. Lífeyrir fylgi ekki
launaþróun, tekjutenging sé að
skerðast og þjónustugjöld og lyfja-
kostnaður að hækka.
Spurður um hvað Landssamband
eldri borgara ætli að gera til að bæta
kjör aldraðra segir Benedikt að sam-
bandið eigi reglulega fundi með sam-
ráðsnefnd ríkisstjórnarinnar. Þar
hafi verið lagðar fram ákveðnar til-
lögur til úrbóta. Í fyrsta lagi að ná
upp hlutfalli grunnlífeyris og tekju-
tryggingar til samræmis við almenna
launaþróun með hækkun greiðslna
um 19%, í öðru lagi að greiðslur fylgi
framvegis launavísitölunni og í þriðja
lagi að búa til nýtt skattþrep fyrir þá
sem hafa laun frá skattleysismörk-
um, 67 þúsund krónur, og upp í 100
þús. kr.
„Við teljum að 100 þúsund krónur
sé lágmark til að komast af með á
mánuði. Ef þetta skattþrep væri t.d.
20% í stað 38,5% væri það verulegur
stuðningur við fólk með þessar
tekjur. Stjórnmálamenn hafa að vísu
sagt að þetta væri dýr aðferð en við
höfum hins vegar bent á að skattleys-
ismörk hafa í raun verið að lækka
sem hlutfall af launum á undanförn-
um árum. Það væri mun ódýrari leið
fyrir ríkið að búa til nýtt skattþrep
heldur en að láta skattleysismörk
fylgja launaþróun, eins og heitið var á
sínum tíma þegar staðgreiðsla skatta
var tekin upp,“ segir Benedikt.
Málsókn gegn ríkinu
Að hans sögn voru þessar tillögur
fyrst lagðar fram í nóvember árið
2000 og síðan þá hafi verið reynt að
hrinda þeim í framkvæmd – en án ár-
angurs. Benedikt minnir á að Lands-
sambandið hafi verið að undirbúa
málsókn á hendur ríkinu til að fá það
fram að tekjur frá lífeyrissjóðunum
verði skattlagðar sem fjármagns-
tekjur en ekki launatekjur. Fjár-
málaráðuneytið hafi bent á dómstóla-
leiðina og væntanlega verði þingfest
mál fyrir réttarhlé hjá Héraðsdómi
Reykjavíkur í vor.
Benedikt bendir á að íslensk
stjórnvöld verji til málefna aldraðra
minni fjárhæðum, sem hlutfall af
vergri þjóðarframleiðslu, en margar
aðrar þjóðir. Fram hafi komið í
skýrslu fjármálaráðuneytisins um
þjóðarbúskapinn frá árinu 1999 að
hlutfallið sé 5,7% miðað við lífeyris-
greiðslur, en greiðslurnar, sem hlut-
fall af þjóðarframleiðslu, hafi numið
frá 9,2 til 13,7% hjá öðrum Norður-
landaþjóðum. Þetta gerist á sama
tíma og Ísland sé skilgreint meðal
ríkustu þjóða heims. Einnig hafi
komið fram í skýrslum OECD að svo-
nefnd öldrunarbyrði, þ.e. hlutfall
eldra fólks á starfsaldri, sé næst-
lægst á Íslandi eða 17,2%. Meðaltal
OECD-ríkjanna sé um 22% og hæst
sé það um 26,6% í Svíþjóð.
Lægri tekjur koma fram
í skattframtölum
Ólafur Ólafsson, formaður Félags
eldri borgara í Reykjavík og fyrrver-
andi landlæknir, sagði að þær upp-
lýsingar sem fram hefðu komið í
könnuninni um mánaðartekjur eldri
borgara væru heldur hærri en hefðu
komið fram í tölum sem Félag eldri
borgara fékk frá ríkisskattstjóra árið
2000 vegna tekna ársins 1999. Þar
hefði komið fram að 40% eldri borg-
ara væru með heildartekjur undir
75.000 kr. á mánuði. Um 40% hefðu
70.000 krónur eða minna á mánuði
eftir skatt og tæplega 60% voru með
minna en 80.000 kr. á mánuði eftir
skatt. Ólafur sagði að hugsanleg
skýring á þessu gæti verið að brott-
fall í könnuninni hefði verið nokkuð
hátt eða 33%. Reynslan sýndi að hlut-
fall tekjulægri hópanna væri hærra
meðal þeirra sem ekki svöruðu í
svona könnun en meðal þeirra sem
svöruðu.
Ólafur sagði ljóst að meðal eldri
borgara væri hópur fólks sem byggi
við mjög erfiða fjárhagsstöðu. Ekki
hefði verið gerð nein rannsókn á því
hvort þessi hópur væri stærri meðal
eldri borgara en meðal annarra ald-
urshópa. Það sem samtök aldraðra
væru óánægð með væri að trygginga-
bætur almannatryggingabótakerfis-
ins skyldu ekki hafa fylgt almennri
launaþróun í landinu. „Ég veit ekki til
þess að það hafi verið sýnt fram á að
eldri borgarar þyrftu eitthvað minna
til að lifa af en hver annar. Við gerum
þá kröfu að ellilaun fylgi launaþróun.
Það er nú ekki meira en þetta sem við
erum að fara fram á. Okkur finnst við
ekki vera að setja fram stórar eða
ósanngjarnar kröfur.
Fram til 1994 fylgdi ellilífeyrir, þ.e.
grunnlífeyrir og tekjutrygging ásamt
eingreiðslu, lágmarkslaunum verka-
fólks. Frá og með 1995 hefur ellilíf-
eyrir fylgt vísitölu verðlags. Frá
þessum tíma hefur ellilífeyrir lækkað
um rúmar 7.000 krónur á mánuði ef
miðað er við launavísitölu. Ef miðað
er við lágmarkslaun verkafólks, sem
fáir eru nú á, hefur ellilífeyrir lækkað
um rúmar 17.000 krónur.“
Ólafur sagði athyglisvert að þó að
um 50% svarenda teldu sig hafa of
litla fjármuni milli handanna segðust
64% vera sátt við tilveruna. Þetta
benti til þess að eldra fólk væri hóg-
vært í kröfum á hendur samfélaginu.
Staðan verst hjá þeim
sem ekki eiga húsnæði
Lára Björnsdóttir, forstöðumaður
Félagsþjónustunnar í Reykjavík,
sagði að eldri borgarar væru ólíkur
hópur, hvort sem horft væri á hann út
frá heilsufarslegu, félagslegu eða
fjárhagslegu sjónarhorni. Aldraðir
sæktu ekki mikið um fjárhagsaðstoð
til Félagsþjónustunnar enda ættu
þeir ekki rétt á henni nema í und-
antekningartilvikum. Hún sagði að
það mætti kannski halda því fram að
aldraðir sem hefðu eingöngu tekjur
frá Tryggingastofnun byggju ekki
beinlínis við örbirgð. Þetta fólk ætti
vel fyrir mat, en margir gætu hins
vegar ekki leyft sér að gefa barna-
börnunum gjafir eða kaupa sér ný
föt. Margir af þessari kynslóð væru
hagsýnir og lifðu ekki um efni fram.
„Fólk sem á hins vegar ekki hús-
næði og þarf að vera á leigumark-
aðinum eða missir húsnæði, t.d.
vegna þess að það hefur verið að
skrifa upp á lán fyrir ættmenni, er í
mjög miklum vandræðum. Þessi hóp-
ur leitar til okkar með að komast í
leiguhúsnæði. Af þessum hópi hef ég
sérstakar áhyggjur,“ sagði Lára.
Lára sagði að samanburðarkönn-
un sem Stefán Ólafsson prófessor
vann á högum aldraðra fyrir nokkr-
um árum hefði leitt í ljós að Ísland
væri eina Norðurlandaþjóðin sem
ekki hefði enn útrýmt fátækt meðal
aldraðra. Hún sagðist telja að sá hóp-
ur sem hefði það verst væri fólk sem
ætti ekki húsnæði og hefði aðeins
tekjur frá Tryggingastofnun sem
dygðu engan veginn fyrir hárri húsa-
leigu.
Einfalda þarf kerfið og draga
úr tekjutengingum
Karl Steinar Guðnason, forstjóri
Tryggingastofnunar, sagði í pall-
borðsumræðum á fundi eldri
borgara í fyrradag að það þyrfti
að vinna að því að einfalda al-
mannatryggingakerfið og
minnka tekjutengingar. Þær
væru orðnar of miklar og kæmu
oft mjög undarlega út. Hann
sagði að til að gera slíka breyt-
ingu þyrfti að nást pólitísk sátt
um breytingarnar líkt og gerðist
í Svíþjóð og Hollandi, en þar
hefðu verið gerðar viðamiklar
breytingar á kerfinu.
Karl Steinar sagðist ekki hafa
mörgu við þetta að bæta. Hann
sagði þó að ákveðinn hópur eldri
borgara byggi við mjög erfiða
fjárhagsstöðu. Þetta væri fólk
sem fengi fulla tekjutryggingu
og heimilisuppbót. Sumt af þessu
fólki byggi ekki í eigin húsnæði og
fjárhagur þess væri því afar þröngur.
Samkvæmt staðtölum Trygginga-
stofnunar fengu 25.123 eldri borgar-
ar ellilífeyri á árinu 2000 (þar af
14.370 konur). 21.163 fengu tekju-
tryggingu (þar af 11.963 konur).
Heimilisuppbót fengu 7.678 (þar af
5.545 konur). 1.081 fengu sérstaka
heimilisuppbót (þar af 839 konur).
Samkvæmt þeim reglum sem nú
gilda getur fólk sem er með grunnlíf-
eyri, fulla tekjutryggingu, óskerta
heimilisuppbót og tekjutryggingar-
auka fengið samtals 86.053 krónur á
mánuði. Þeir sem fá hins vegar að-
eins grunnlífeyri og fulla tekjutrygg-
ingu fá 54.32 krónur á mánuði.
Aldrei geta allir fengið
veglegan lífeyri
Jón Sæmundur Sigurjónsson, hag-
fræðingur og deildarstjóri á skrif-
stofu almannatrygginga í heilbrigð-
isráðuneytinu, sagðist í samtali við
blaðið vissulega verða þess var í sín-
um störfum að stór hópur aldraðra
byggi við kröpp kjör, en ekki meira
nú en endranær. Aldrei yrði hægt að
búa til þannig almannatrygginga-
kerfi að allir fengju veglegan lífeyri,
ávallt myndu einhverjir búa við verri
kjör en aðrir af ýmsum ástæðum.
Markvisst hefði verið unnið að því af
stjórnvöldum að bæta kjör þeirra
verst stöddu.
Jón Sæmundur sagðist hafa tekið
eftir því í könnun Gallup að 64% fólks
á aldrinum 60–80 ára væru sátt við
lífskjör sín og 22% ósátt við þau.
Hann yrði t.d. var við annað viðhorf
hjá þeim fjölmörgu heilbrigðisstétt-
um sem hann þyrfti að semja við í
ráðuneytinu.
Hann sagði það afstætt hvað teld-
ist nægt fé til framfærslu, aðstæður
væru mismunandi hjá fólki.
Varðandi þau ummæli Benedikts
Davíðssonar á ráðstefnu eldri borg-
ara að lífeyrisgreiðslur hefðu ekki
þróast í takt við almenna launaþróun
vildi Jón Sæmundur benda á að
Benedikt liti ekki á heildarútgjöld al-
mannatryggingakerfisins, tæki að-
eins tillit til lífeyrisgreiðslna og
tekjutryggingar. Áhersla hefði verið
lögð á það undanfarin ár að draga úr
tekjutengingum lífeyrisgreiðslna,
sem hefði skilað sér í hærri bótum.
„Lífeyrissjóðum vex ásmegin og
þeir eru farnir að greiða meiri lífeyri
en þeir gerðu. Við megum eiga von á
því til frambúðar að lífeyrisþegar al-
mennt verði betur settir en hingað til.
Lífeyrissjóðstekjur hafa verið lágar
og í sumum tilvikum mjög lágar og
fólk hefur þurft að reiða sig á al-
mannatryggingakerfið. Almanna-
tryggingar geta hins vegar aldrei
verið annað en grunnlífeyrir. Það eru
lífeyrissjóðirnir sem verða að hefja
þetta upp og veita betri lífskjör til
frambúðar. Þeir munu gera það.
Eignir sjóðanna stefna á þjóðar-
tekjur heils árs,“ sagði Jón Sæmund-
ur.
Formaður Landssambands eldri borgara segir aldraða óánægða með afkomu sína
Verið að þjófstarta líf-
eyrissjóðakerfinu
Jón Sæmundur
Sigurjónsson
Karl Steinar
Guðnason
Lára
Björnsdóttir
Ólafur
Ólafsson
Benedikt
Davíðsson
Forystumenn eldri
borgara telja að kjör
aldraðra hafi verið að
versna á síðustu árum.
Ef miðað sé við launa-
vísitölu árið 1995 ættu
greiðslur Trygginga-
stofnunar til aldraðra að
vera rúmum 7.000 krón-
um hærri á mánuði en
þær eru í dag. Þeir
segja að stjórnvöld séu
að þjófstarta lífeyris-
sjóðakerfinu.

 

      

 
   
    

 














 
  !!!!


"
#  !!!!


"  #