Morgunblaðið - 23.04.2002, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 ÞRIÐJUDAGUR 23. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
LÍNUR eru smám
saman að skýrast um
ólíka sýn stjórnmála-
flokkanna á Akureyri
framtíðarinnar. Ein
slík lína var dregin á
dögunum þegar Jakob
Björnsson, fyrrver-
andi bæjarstjóri,
kynnti tillögur Fram-
sóknarflokksins í at-
vinnumálum, sem
hann sagði sérstak-
lega „ábyrgar og
raunsæjar“, ólíkt hug-
myndum Samfylking-
arinnar.
Það er rétt hjá Jak-
obi Björnssyni, að
ólíkari hugmyndir tveggja flokka
um framtíð Akureyrar er varla að
finna, en um ábyrgðina og raunsæ-
ið munu aðrir dæma. Kannski er
réttara að tala um muninn á
þreytu og þrótti. Eða öllu heldur
svefni og vöku.
Því hvað hafði helst Jakob fram
að færa af nýjungum í atvinnu-
málum á Akureyri? Jú, að enn væri
von um að til Eyjafjarðar kæmi
stóriðja. Kannski. Einhvern tíma.
Það væri hin „ábyrga og raunsæja“
atvinnustefna Framsóknarflokks-
ins á Akureyri.
Guð láti á gott vita, og vonandi
hafa ráðherrar Framsóknarflokks
og Sjálfstæðisflokks enn tromp
uppi í öllum ermum í stóriðjumál-
um eins og dæmin austan af fjörð-
um sanna. Sem betur býr Akureyri
þó yfir öðrum og vænlegri tæki-
færum til framsóknar í allt annars
konar stóriðju.
Endurnýjun
atvinnulífs
Hugmyndir Samfylkingarinnar
um atvinnumál framtíðar á Akur-
eyri eru vandlega hugsaðar – þær
eru ekki sóttar í gamlan sarp kort-
eri fyrir kosningar. Þær byggjast á
því að atvinnulíf á Akureyri hefur
verið að breytast og þarf að þróast
áfram. Það hefur sótt endurnýj-
aðan kraft í nýjar áttir, einkum
með uppbyggingu menntastofnana
og þekkingariðnaðar. Við getum
ekki og megum ekki sitja og sýta
horfin störf í gömlum
iðnaði, heldur verðum
við að horfa til fram-
tíðar og þeirra tæki-
færa sem þessar
breytingar bjóða upp
á, svo að hér fái að
dafna sá vísir að borg-
arsamfélagi sem þeg-
ar hefur myndast.
Þau vandamál sem
atvinnulíf á Akureyri
stendur frammi fyrir
eru ekki tilkomin
vegna stjórnunar bæj-
arins undanfarin ár.
Þau eiga rætur að
rekja til efnahags-
stjórnar sitjandi ríkis-
stjórnar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks. Vandann má
jafnframt rekja til þess dugleysis
sem þessir flokkar hafa sýnt í
byggðamálum, í því að jafna þann
mun sem er á rekstraraðstöðu fyr-
irtækja á landsbyggðinni og
Reykjavíkursvæðinu. Það er engu
að síður bæjaryfirvalda að bregð-
ast við þeim vanda sem við stönd-
um frammi fyrir og það er hlut-
verk þeirra sem bjóða sig fram til
setu í bæjarstjórn að setja fram
hugmyndir um það hvernig við Ak-
ureyringar getum brugðist við
þessari stöðu.
Fái Samfylkingin umboð kjós-
enda þá munum við ganga eins
langt og mögulegt er í þeim til-
gangi að laða ný fyrirtæki til bæj-
arins auk þess að styðja við bak
þeirra sem fyrir eru með ráðum og
dáð. Við munum leggja sérstaka
áherslu á að styðja við starfsemi
sem byggist á þeirri þekkingu og
þeim mannauði sem við nú búum
yfir fyrir tilstilli menntastofnana
bæjarins.
Sóknarfæri bæjarins liggja víða,
t.a.m. í ferðaþjónustu. Fáir staðir á
Íslandi hafa upp á meira að bjóða í
þessu efni. Frábær aðstaða til iðk-
unar vetraríþrótta, öflugt lista- og
menningarlíf, góðir veitinga- og
skemmtistaðir, merkar minjar og
saga, veðursæld, o.s.frv.. Allt þetta
og margt fleira gerir það að verk-
um að hér á að vera hægt að
byggja upp þjónustu við ferða-
menn sem skilar íbúum og bæj-
arfélaginu miklu meiri arði en
raunin er í dag. Beint flug frá Ak-
ureyri til borgar miðsvæðis í Evr-
ópu er nauðsynlegt að skoða í
þessu samhengi. Þetta eru engar
skýjaborgir, heldur tækifæri sem
við vitum að Akureyri býr yfir
flestum öðrum sveitarfélögum
fremur og okkur ber skylda til að
nýta.
Framtíðin er
löngu komin
„Hugmyndir“ Jakobs Björnsson-
ar og Framsóknarflokksins í at-
vinnumálum á Akureyri eru líklega
alveg óvart áminning um hvernig
þeim málum var háttað á síðasta
kjörtímabili, þegar hann var bæj-
arstjóri. Þá ríkti hér stöðnun, kyrr-
staða og deyfð, sem hefur verið
rækilega snúið á betri veg á síð-
ustu fjórum árum.
Jakob Björnsson er enn að bíða
eftir stóriðjunni sem kemur
kannski. Einhvern tíma. Það gildir
einu. Annars konar stóriðja er hins
vegar nú þegar komin til Akureyr-
ar, án hans atbeina. Hún felst í
menntastofnunum, þekkingarfyrir-
tækjum og þeirri nýsköpun sem
þeim fylgir. Hún felst í þeim sókn-
arfærum og styrk sem Akureyri
býr yfir. Þar verða til þau verð-
mæti sem mestu skipta til lang-
frama: Verðmæti sem búa í okkur
sjálfum og því umhverfi sem við
erum sprottin úr.
Í þessum anda hefur Samfylk-
ingin starfað í bæjarstjórn á kjör-
tímabilinu og mun gera það áfram
næstu fjögur árin. Sama hversu
lengi Jakob bíður. Eða sefur.
Meistari Jakob?
Hermann
Tómasson
Akureyri
Menntunin, segir Her-
mann Tómasson, er nú
þegar orðin hin nýja
stóriðja Akureyrar.
Höfundur skipar 2. sæti lista Sam-
fylkingarinnar á Akureyri.
HÉR á eftir fara fá-
einar ábendingar um
höfundarétt. Þær
varða tímabær úr-
lausnarefni og eru
birtar hér í tilefni af
degi bóka og höfunda-
réttar.
Um þessar mundir
er ástæða til að minna
á að ákvæði laga um
höfundarétt gilda um
rafrænt efni birt á vef-
síðum, í gagnabönkum
eða á geisladiskum
rétt eins og bækur,
blöð, kvikmyndir eða
hljómdiska. Opinber
birting efnis í rafrænu
formi lýtur sömu lögum um höf-
undarétt og önnur útgáfuform og
þarf því leyfi hlutaðeigandi rétthafa
til slíkrar birtingar.
Lög um höfundarétt eru sett til
að gæta víðtækra hagsmuna, ekki
einungis höfunda heldur og al-
mennings. Með því að veita höf-
undum hvers konar hugverka
einkarétt á að semja um útgáfu
þeirra eða opinbera birtingu gefst
þeim kostur á að semja um sann-
gjarnar greiðslur fyrir afnot af
verkum sínum. En það má telja
eina meginforsendu þess að skap-
andi menningarstarf þjóða nái að
þroskast.
Algengt er orðið að höfundarétt-
ur taki til verka sem verða til í
vinnutíma hjá stofnunum og fyr-
irtækjum, s.s. fræðslu- og kynning-
arefnis. Því er vert að minna á að
réttarvernd höfunda-
laga er veitt fyrir per-
sónulegt framlag höf-
undar til verksins,
ákveðna framsetningu.
Höfundaréttur verður
til hjá ákveðinni per-
sónu en ekki lögaðila
(fyrirtæki eða stofn-
un). Þannig getur
skóli eða annars konar
stofnun t.d. ekki átt
höfundarrétt á náms-
efni eða fræðsluefni
sem kennari semur.
Höfundur getur hins
vegar framselt öðrum
rétt til eintakagerðar
eða opinberrar birt-
ingar vegna höfundarréttar síns.
Vinnuveitandi getur afmarkað rétt
sinn til að nýta höfundarverk, sem
hann greiðir vinnu við, með munn-
legu eða skriflegu samkomulagi,
t.d. með ákvæðum í ráðningar-
samningi. Þar ætti að skýra hvaða
notkunarrétt vinnuveitandinn fær
gegn því að greiða höfundi laun og
skapa honum starfsaðstöðu. Um
frekari notkun slíkra verka, s.s. út-
gáfu þriðja aðila, ber að gera sér-
stakan samning vilji aðilar hafa sitt
á hreinu. Allir sem eiga höfunda-
rétt á verkum, sem samin eru í
vinnutíma hjá stofnun eða fyrir-
tæki, ættu að gera sem skýrast í
ráðningarsamningi hvaða rétti er
framsalað til vinnuveitandans.
Einnig er ástæða til að minna á
svonefndan sæmdarrétt höfunda,
þ.e. að ekki má gera breytingar á
verki hans án leyfis og að verk ber
að auðkenna höfundi með viðeig-
andi hætti.
Hve mikið má ljósrita?
Á tímum afkastamikilla ljósrit-
unarvéla og prentara er ástæða er
til að minna á samninga milli rétt-
hafasamtakanna Fjölís og mennta-
málaráðuneytisins vegna skóla hins
opinbera og einkaskóla um ljós-
ritun og hliðstæða eftirgerð úr út-
gefnum ritum. Oft gætir misskiln-
ings um hve víðtækar heimildir til
eftirgerðar eru gefnar með þeim.
T.d. ber við að kennarar láta ljós-
rita heil verk og selja nemendum
síðan í bóksölum framhaldsskóla og
háskóla. Það er vitaskuld óheimilt –
og verður ekki gert með löglegum
hætti nema með samþykki eða
samningi við hlutaðeigandi rétt-
hafa; höfunda og útgefendur.
Samningar Fjölís heimila takmark-
aða ljósritun úr útgefnum verkum,
stutta þætti úr hverju riti og 20%
hið mesta, þó aldrei meira en 30
síður, til bráðabirgðanota, þ. e. ekki
til geymslu í birgðum. Leyfi þarf
hjá rétthöfum til ljósritunar eða út-
prentunar umfram það sem ákvæði
höfundalaga og þessara samninga
heimila. Einnig ber að hafa í huga
að umræddir samningar taka ekki
til neins konar dreifingar á efni í
rafrænu formi.
Vandi sem blasir við
Telja má brýnt að þróa lausnir til
að fylgjast sem best með eftirgerð
og samningsbundinni dreifingu út-
gefins efnis í prentuðu formi og
taka á dreifingu og notkun á raf-
rænu, vernduðu efni þannig að
sanngjarnar greiðslur renni til
hlutaðeigandi rétthafa. Höfundar
efnis, sem er frumsamið eða endur-
útgefið í rafrænu formi, og útgef-
endur/notendur slíkra verka glíma
um þessar mundir við að móta
sanngjarna viðmiðun fyrir ólík verk
og mismikla notkun þeirra. Oft er
þörf á annars konar viðmiðun um
greiðslur þegar náms- og fræðslu-
efni er birt á vefsíðum en gildir um
útgáfu í prentuðu formi. Lengd
texta er ekki heppileg viðmiðun
þegar hnitmiðun og samspil texta
við myndir og aðra þætti verksins
skiptir mestu. Það reynist oft erfitt
að meta skapandi starf til launa.
Tölvu- og fjarskiptatæknin opnar í
senn nýja möguleika við slíkt mat
og skapar fjölda nýrra úrlausnar-
efna.
Ábendingar um höfundarétt
Hörður
Bergmann
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
Hagþenkis.
Hugverk
Vert er að minna á , seg-
ir Hörður Bergmann,
að réttarvernd höf-
undalaga er veitt fyrir
persónulegt framlag
höfundar.
ÍBÚALÝÐRÆÐI,
sem byggist á beinni
ákvarðanatöku íbúanna
án milligöngu kjörinna
fulltrúa, er snar þáttur í
stefnu Samfylkingar-
innar um lýðræði. Við
lítum svo á að beint lýð-
ræði sé næsta skref í
lýðræðisþróun sam-
félagins, enda býður ný
tækni upp á nýja og
spennandi möguleika í
þeim efnum. Þegar líð-
ur á öldina munu því að-
ferðir íbúalýðræðis í
vaxandi mæli verða not-
aðar til að taka sameig-
inlegar ákvarðanir. Í takt við þetta
samþykkti flokksstjórn Samfylking-
arinnar nýlega á fundi sínum á Ak-
ureyri tímamótaályktun um íbúalýð-
ræði.
Lýðræði og jöfnuður
Þar var því beint til allra framboða
á vegum Samfylkingarinnar að setja
íbúalýðræði á oddinn í stefnu sinni og
kosningabaráttu á næstu vikum. Sér-
staklega er bent á þau tækifæri sem
Netið og ný upplýsingatækni gefur til
að koma á beinni ákvarðanatöku íbú-
anna, og þarmeð að efla íbúalýðræði.
Jafnaðarstefnan og
lýðræðið eru samofin
fyrirbæri. Annað fær
ekki þrifist án hins. Því
hefur það verið eitt af
helstu baráttumálum
Samfylkingarinnar frá
stofnun að færa völdin
og áhrifin til fólksins og
efla þannig raunveru-
legt lýðræði. Íbúalýð-
ræði og íbúaþing, þar
sem sameiginlegum úr-
lausnarefnum er ráðið
til lykta, er mjög spenn-
andi vettvangur til að
þróa lýðræðið áfram.
Til þess eru sveitar-
félögin kjörinn vett-
vangur vegna nálægðarinnar við fólk-
ið, og þeirra verkefna sem sveit-
arfélögin inna af hendi.
Þátttökulýðræði
í öndvegi
Með stefnumörkun sinni um íbúa-
lýðræði rammaði flokksstjórnin inn
það mikla vægi sem Samfylkingin set-
ur á lýðræðismálin. Að mati okkar á
þátttökulýðræði að vera lykilorð í
samfélagsþróun 21. aldarinnar. Þing-
menn flokksins fluttu einnig sögulega
þingsályktun fyrr í vetur um að koma
á milliliðalausu lýðræði og ýta undir
notkun Netsins við þróun þess.
Áhersla flokksins á beint lýðræði
og virka þátttöku íbúanna er eins-
dæmi í íslenskri stjórnmálasögu. Hún
er hluti af ákaflegra skýrri og víð-
tækri stefnumörkun Samfylkingar-
innar um lýðræðismál. Nú hefur Sam-
fylkingin sett þátttökulýðræðið í
öndvegi stjórnmálastefnu sinnar og
gefið tóninn um það með hvaða hætti
við ætlum að setja mark okkar á ís-
lensk stjórnmál á næstu misserum.
Vettvangur nærþjónustunnar
Sveitarstjórnarstigið er sá vett-
vangur samfélagsins sem best er til
þess fallinn að stuðla að jöfnuði. Sveit-
arfélögin eru vettvangur nærþjónust-
unnar. Innan vébanda þeirra er auð-
veldast að hafa yfirsýn yfir aðstæður
og kjör fólksins. Á sveitarstjórnar-
stiginu hafa stjórnmálamenn því
besta möguleika til að móta öfluga
fjölskyldustefnu.
Íbúalýðræði, sem undirstaða fjöl-
skylduvæns samfélags, er að mati
Samfylkingarinnar mikilvægt tæki
við að móta virka fjölskyldustefnu og
svara þörfum íbúanna um þjónustu
hins opinbera. Því er brýnt að fram-
boð okkar í Samfylkingunni til sveit-
arstjórna í vor leggi áherslu á að þróa
íbúalýðræði í sveitarfélögum lands-
ins, en í samráði við íbúana sjálfa.
Breytt hlutverk sveitarstjórna
Breytt hlutverk sveitarstjórna kall-
ar á nýjar aðferðir við ákvarðanatöku
á sveitarstjórnarstiginu. Ég tel að ein
leiðin – og sú besta – sé að kalla íbúa
sveitarfélaga sem mest að ákvarðana-
tökunni og fá þá til samráðs við sem
flestar meiriháttar ákvarðanir. Eng-
inn veit betur en fólkið sjálft hverjar
þarfirnar eru og hvernig íbúar hvers
sveitarfélags vilja forgangsraða í eig-
in þágu.
Menntun og útbreitt aðgengi fólks
að hvers kyns upplýsingum í krafti
Netsins hefur breytt verulega að-
stöðu okkar til að ráða sjálf okkar
málum. Það liggur við að sérhvern
þegn hafi sömu möguleika og kjörnir
fulltrúar til að kynna sér til hlítar
flókin málefni, sem varða þjónustu,
stjórnun eða framkvæmdir innan
sveitarfélagsins. Í því felast rík sókn-
arfæri til að flytja völd og áhrif til
þegnanna. Sá tími er liðinn að fulltrú-
ar almennings taki allar ákvarðanir
og það er tímabært að nýta nýja
tækni til að færa valdið sem mest til
fólksins.
Íbúalýðræði
og áhrif
almennings
Össur
Skarphéðinsson
Lýðræði
Íbúalýðræði og íbúa-
þing, segir Össur
Skarphéðinsson, þar
sem sameiginlegum úr-
lausnarefnum er ráðið
til lykta, er mjög spenn-
andi vettvangur til að
þróa lýðræðið áfram.
Höfundur er formaður Sam-
fylkingarinnar.