Morgunblaðið - 19.05.2002, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 19. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MEISTARINN.IS
Gunnlaugsdóttir, hjúkrunarfræðing-
ur og lektor við HÍ, er framkvæmdar-
stjóri teymisins. Hún er sérmenntuð í
verkjameðferð frá Bandaríkjunum.
Starf hennar felst í að halda utan um
starfsemi verkjateymisins og koma
sjúklingunum í samband við viðeig-
andi aðila í teyminu. Einnig veitir hún
meðferð eins og við á. Oft felst það í
stuðningsviðtölum.
„Eitt af okkar hlutverkum er að
styðja við fólk sem er í langtímameð-
ferð á sterkum verkjalyfjum en mjög
fáir læknar fást til að fylgja sjúkling-
um markvisst eftir sem eru í lang-
tímameðferð og fá stóra skammta af
sterkum verkjalyfjum. Til okkar
koma líka sjúklingar sem eru haldnir
illkynja sjúkdómum og þurfa á sér-
hæfðri verkjameðferð að halda.“
Anna Gyða segir algengt að sjúk-
lingar með langvarandi verki, sem fái
aðstoð verkjateymis, séu búnir að
velkjast í kerfinu og oft séu aðrir
læknar búnir að gefast upp á að með-
höndla verkinn. En hún segir að ým-
islegt sé hægt að gera við þessar að-
stæður til að hjálpa fólkinu að lifa
með reisn. Þá ekki síst að láta fólkið
finna að það hefur stuðning. Anna
Gyða segir ennfremur að erlendis séu
langvarandi verkir sem ekki stafa af
krabbameini gríðarlegt vandamál og
heilbrigðiskerfi viðkomandi landa oft
mjög illa í stakk búin til að sinna þess-
um sjúklingahópi.
Deyfingar sem læknismeðferð
„Eitt meginmarkmið verkjateymis
Landspítala – háskólasjúkrahúss er
að minnka verki og minnka verkja-
lyfjatöku, þá sérstaklega á sterkum
lyfjum, auka getu fólks til athafna
daglegs lífs og koma því aftur til
vinnu sé þess nokkur kostur,“ segir
Bjarni Valtýsson, sérfræðingur í
svæfinga- og gjörgæslulækningum,
en hann starfaði í Bandaríkjunum í
tæp tíu ár við þverfaglega verkjadeild
við háskólasjúkrahúsið í Madison í
Wisconsin-ríki. Hann útskýrir hver
starfsvettvangur hans er innan teym-
isins: „Hann byggir á hefðbundum
deyfingum. Einnig nota ég riðstraum
á útvarpsbylgjutíðni (radio freq-
uency) til að koma á breytingum í
taugakerfinu til að lina þrautir. Þessi
meðferð er einkum ætluð fólki með
langvinna, góðkynja taugaverki og
verki frá stoðkerfi. Þá gagnast þessi
meðferð stundum þeim sem eru með
illkynja verki. Fyrir útvalinn hóp
ÞEGAR verkirnir eru orðnirþað miklir að sérfræðingarn-ir á deildum Landspítala –háskólasjúkrahúss ráða ekki
við að draga úr þeim, er leitað til
verkjateymis sem starfar innan
sjúkrahússins. Tilgangur þess er að
nálgast vandann út frá því sjónarmiði
að taka heildstætt á máli sjúklingsins,
þ.e. þverfaglega og reyna að sníða
bestu lausnina fyrir hann. Í teyminu
fer fyrst og fremst fram greiningar-
vinna og viðeigandi meðferð ef við á.
Haldnir eru verkjateymisfundir
einu sinni í viku en þar eru teknar fyr-
ir beiðnir frá inniliggjandi sjúkling-
um, einnig frá sjúklingum sem hægt
er að sinna á göngudeild. Anna Gyða
fólks með langvinna verki veiti ég
svokallaða þróaða meðferð (advanced
pain therapy), sem felst annars vegar
í að koma fyrir skautum í mænugöng-
um til raförvunar á mænu til að
breyta sársaukatilfinningunni í þægi-
lega tilfinningu. Hins vegar að koma
fyrir dælum undir húð sem gefa lyf í
mænugöng þar sem þau verka beint á
sársaukabrautirnar í bakhorni
mænu. Þeir sem fá þessa meðhöndlun
eru einkum þeir sem eru með tauga-
verki og sérstaka tegund bakverkja.
Einnig getur þessi meðferð átt við hjá
sjúklingum með illkynja sjúkdóma í
sérstökum tilfellum þar sem hefð-
bundin verkjameðferð skilar ekki til-
settum árangri.“
„Það sem snýr að mér í verkja-
teyminu er einkum að sinna þeim
sjúklingum sem þarfnast deyfinga við
sínum verkjum,“ segir Guðmundur
Björnsson, sérfræðingur í svæfinga-
lækningum. „Stór hluti þeirra sjúk-
linga sem ég meðhöndla er krabba-
meinssjúklingar. Sumir þeirra fá
„mænulegg“ til að stilla verki sem illa
ræðst við með hefðbundinni lyfjagjöf.
Oft er vísað til mín fólki með verki
sem hafa staðið óeðlilega lengi yfir
eftir skurðaðgerð og stefna í að verða
langvinnir. Stundum má með deyf-
ingu og annarri lyfjagjöf koma í veg
fyrir þá þróun. Einnig fæ ég til mín
sjúklinga sem haldnir eru lang-
vinnum verkjum sem stafa ekki endi-
lega af illkynja sjúkdómum. Inn í
þessa meðferð blandast svo fjölþætt
lyfjameðferð, oft í samvinnu við aðra
lækna.“
Rannveig Einarsdóttir er lyfja-
fræðingur með sérmenntun í klínískri
lyfjafræði og er verkjateyminu til
ráðgjafar um lyf og lyfjameðferðir.
Hún segir sína þekkingu einkum nýt-
ast til ráðgjafar varðandi lyfjameð-
ferðir, þ.e. aukaverkanir, skammta-
stærðir, milliverkanir milli lyfja
o.s.frv.
Aðstoða sjúklinginn
og fjölskyldu hans
Í sjúklingalögunum er ákvæði sem
fjallar um gæði heilbrigðisþjónust-
unnar en þar segir að sjúklingurinn
eigi rétt á samfelldri þjónustu. Þetta
bendir Anna Rós Jóhannesdóttir fé-
lagsráðgjafi á og segir: „Þetta ákvæði
felur í sér að það ríki samstarf milli
allra heilbrigðisstarfsmanna og stofn-
ana. Sjúklingur á að njóta stuðnings
fjölskyldu, ættingja og vina og á að fá
Hjálpa fólki að lifa með reisn
Ekki aumingjaskapur
VERKIR, þá sérstaklegalangvarandi verkir, erunú einn helsti dragbíturá lífsgæði í hinum vest-ræna heimi og svo mun
verða eftir því sem öldruðum fjölg-
ar.
Síðastliðin fimmtíu ár hefur
verkjameðferð verið sérstök grein
innan læknisfræðinnar og rann-
sóknir á orsökum verkja og hvernig
beri að meðhöndla þá fara mjög
vaxandi að sögn Sigurðar Árnason-
ar, sérfræðings í krabbameinslækn-
ingum við Landspítala – háskóla-
sjúkrahús. Sigurður var einn
hvatamanna málþings um verki og
verkjameðferð sem haldið var hér
nýlega að tilhlutan EFIC sem er
Verkjafræðifélag Evrópu, Europ-
ean Federation of IASP Chapters.
Þar var viðfangsefnið skoðað frá
ýmsum hliðum, en talið er að milli
10–20% manna í vestrænum lönd-
um þjáist af verkjum í lengur en
sex mánuði og eru því með lang-
vinna verki.
„Það er þó mjög einstaklings-
bundið hvernig menn þola að aðlag-
ast langvarandi verkjum,“ segir
Sigurður. „Í sumum tilfellum hafa
þrálátir verkir ekki nein afgerandi
áhrif á líf einstaklinga meðan aðrir
verða gersamlega óvinnufærir og
neyðast til að fá aðra til að hjálpa
sér við einföldustu verk eins og að
borða og fara á salerni.“
Sigurður bendir líka á að það
þurfi að draga úr fordómum sam-
félagsins gagnvart þeim sem eru
með langvarandi verki og það gildi
ekki síst um fordóma lækna, hjúkr-
unarfræðinga, þingmanna og allra
þeirra sem taka ákvarðanir sem
varða þessi mál. „Krónískir verkir
eru ekki aumingjaskapur heldur
meiðandi og eyðileggjandi sjúk-
dómur sem veldur samfélaginu
miklu fjárhagslegu tapi. Þá þarf að
fyrirbyggja með öllum ráðum. Það
eru því margir þættir sem þarf að
vaka yfir,“ segir hann.
Þarf að kenna fólki að
lifa með verkjunum
Stórt hlutfall fólks sem þjáist af
viðvarandi verkjum verður að
hætta að vinna eða minnka við sig
vinnu eða breyta um starf. Þannig
hafa krónískir verkir gífurlega mik-
il áhrif á líf þess fólks sem þjáist af
þeim. En hverjar eru helstu orsakir
langvarandi verkja?
„Orsakirnar eru mismunandi.
Þeir geta orðið til við það þegar ek-
ið er aftan á bíl og það kemur
hnykkur á höfuð og háls ökumanns-
ins sem veldur skemmdum á mið-
taugakerfinu og sú skemmd orsak-
ar langvarandi verki. Menn sem
haldnir eru gigtarsjúkdómum þjást
gjarnan af krónískum verkjum, svo
og þeir sem eru haldnir sjúkdómum
vegna illkynja meina og menn geta
haft króníska hjartaverki, svo dæmi
séu tekin.“
Sigurður segir að oft geti verið
mjög erfitt og jafnvel ómögulegt að
finna orsakir þrálátra verkja. „Það
er vegna þess að orsökin er tauga-
fræðileg, þ.e. það verða efnafræði-
legar breytingar í miðtaugakerfinu
sem útlokað er að sýna fram á með
aðferðum dagsins. Röntgenmyndir
gefa oft á tíðum óljósa mynd eða
ranga af því hvar meinsemdin ligg-
ur.“
Hvaða er til ráða við viðvarandi
og sárum verkjum?
„Þegar fólk þjáist af langvinnum
verkjum þarf að nálgast vandann
úr mörgum áttum. Mikilvægast er
ef til vill að kenna fólki að lifa með
þrálátum verkjum þannig að það
láti þá ekki stjórna algjörlega lífi
sínu. Það er gert með því að skýra
hvað er á ferðinni. Að hér sé um að
ræða sjúkdóm í taugakerfinu en
ekki aumingjaskap. Þá skiptir
miklu máli að hreyfa sig eðlilega,
stunda líkamsrækt og vera í góðu,
líkamlegu formi. Stunda sjúkra-
þjálfun og iðjuþjálfun. Þessir ein-
staklingar geta þurft að skipu-
leggja vinnuna, heimilisstörfin og
frístundir upp á nýtt. Og nota þarf
rétt lyf. Stundum getur verið erfitt
að segja fyrir um hvaða verkjalyf
verka og hver ekki á viðkomandi
einkenni. Það þarf því í ýmsum til-
vikum að reyna mörg lyf á sjúkling-
unum og sjá hvað verkar. Stundum
eru notuð lyf sem algengt er að
nota við þunglyndi en þau gera það
að verkum að maðurinn þolir verk-
ina betur. Svo er hópur fólks sem
gagnast sterk verkjalyf langtímum
saman. Sá hópur er lítill. En það
má ekki líta á það sem allsherj-
arlausn við verkjum að taka inn
sterk verkjalyf, það er svo langt í
frá.
Það er nú einu sinni svo að það er
einstaklingsbundið hvað, hverjum
og hvernig verkjalyfjameðferð
gagnast. Sumum gagnast mun bet-
ur sjúkraþjálfun. Lykilatriði er að
vera raunsær. Og það gildir bæði
fyrir sjúkling og lækni. Að segja
ekki við þann sem haldinn er krón-
ískum verkjum að hann geti losnað
við þá fyrir fullt og allt því það er
sjaldan að það gerist, sama hvaða
aðferðum er beitt“
Fórdómar ríkjandi
Eins og Sigurður kom að hér á
framan þá ríkja miklir fordómar í
garð þeirra sem haldnir eru lang-
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Sigurður Árnason, sérfræðingur í
krabbameinslækningum á Landspít-
alanum — háskólasjúkrahúsi.
Teikning/Andrés
Nokkuð stór hópur fólks er haldinn
verkjum svo mánuðum og árum skiptir
sem gerbreyta lífi þeirra. Þessir ein-
staklingar mæta oft fordómum í sam-
félaginu og eru jafnvel vændir um
ímyndaða verki eða eru grunaðir um að
vera fíklar sem eru að reyna að ná sér í
deyfilyf. Hildur Einarsdóttir ræddi við
Sigurð Árnason, sérfræðing í krabba-
meinslækningum, um vandann sem
fylgir slíkum meinum bæði fyrir sjúk-
linginn og þann sem meðhöndlar hann.
Langvarandi verkir eru einn helsti dragbítur á lífsgæði í hinum vestræna heimi