Morgunblaðið - 22.05.2002, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ undanförnu hafa
málefni rannsóknar-
nefndar sjóslysa verið
nokkuð til umfjöllunar í
fjölmiðlum og hefur
nefndin ekki séð
ástæðu til að leiðrétta
allar þær rangfærslur,
sem fram hafa komið.
En ekki verður hjá því
komist að gera athuga-
semdir við grein Garð-
ars S. Gíslasonar lög-
fræðings, sem birtist í
Morgunblaðinu 16. maí
sl. vegna þess hörmu-
lega atburðar þegar
Svanborg SH fórst við
Svörtuloft 7. desember
sl. og með henni þrír menn.
Um efni lokaskýrslu nefndarinnar
vegna umrædds slyss verður ekki
fjallað. Nefndin hefur talað sínu máli
með skýrslunni og hún stendur. Þess
skal getið að nefndin var einhuga í
málinu og enginn ágreiningur um
efni skýrslunnar meðal nefndar-
manna. Um þetta gilda svipuð sjón-
armið og um dóma sem upp eru
kveðnir. Dómarar deila hvorki við
málsaðila né aðra eftir að dómur hef-
ur fallið og það gerir rannsóknar-
nefnd sjóslysa ekki heldur. Hér
verður því aðeins vikið að formhlið
málsins en þar er í mörgum atriðum
ekki farið rétt með í grein Garðars.
Strax eftir slysið hófst rannsókn
nefndarinnar og lögðu starfsmenn
og nefndarmenn mikla
vinnu í að komast að or-
sökum slyssins. Að-
dróttanir um að þar
hafi verið kastað til
höndum eru því ósann-
ar og fást ekki staðist.
Starfsmenn og nefnd-
armenn lögðu sig alla
fram við rannsókn
þessa máls sem og ann-
arra mála sem nefndin
fjallar um. Það er
tvennt sem nefndin
hefur ávallt að leiðar-
ljósi við rannsóknir
mála. Annars vegar að
leita alltaf eftir því að
komast að orsökum
slyss og hins vegar að hraða af-
greiðslu mála eins og unnt er, sér-
staklega í alvarlegum málum.
Drög að lokaskýrslu nefndarinnar
voru síðan afgreidd eftir mikla um-
fjöllun í nefndinni 15. apríl sl. og
send viðkomandi aðilum til umsagn-
ar lögum samkvæmt. Nefndinni bár-
ust athugasemdir frá Garðari f.h.
nánustu aðstandenda þeirra sem fór-
ust. Nefndin fór nákvæmlega yfir
þessar athugasemdir fyrir og á fundi
nefndarinnar 10. maí sl. Af því tilefni
voru gerðar smávægilegar breyting-
ar á drögum að lokaskýrslu nefnd-
arinnar en lokaskýrsla síðan af-
greidd á fundinum. Það er fráleitt að
halda því fram að nefndin hefði þurft
lengri tíma til að fara yfir athuga-
semdirnar að lokinni svo umfangs-
mikilli rannsókn. Þess má geta að
hluti athugasemdanna vék að því að
drögin að lokaskýrslunni væru
knöpp og flytja ætti til málsgreinar
innan skýrslunnar og fella sumar út.
Mikill hluti athugasemdanna laut
síðan að björgunartækjum, aðallega
björgunarbúningum. Vegna þessa
skal tekið fram að það er ekki hlut-
verk rannsóknarnefndar sjóslysa að
fjalla um björgunarþátt málsins
heldur er tilgangur rannsóknar
nefndarinnar sá eini að koma í veg
fyrir slys og að öryggi til sjós megi
aukast og ekki að skipta sök eða
ábyrgð. En eins og að líkum lætur
koma björgunartæki og björgunar-
aðgerðir oft til umfjöllunar í nefnd-
inni og ekki er útilokað að þær að-
stæður komi upp að nefndin sjái
ástæðu til að tjá sig um þann þátt
mála. Það þótti nefndinni hins vegar
ekki í þessu tilfelli. Þá var vikið
nokkuð ítarlega í athugasemdunum
að niðurstöðu nefndarinnar hvað
veður og sjósókn varðaði hinn 7. des-
ember. Eins og áður hefur komið
fram hefur nefndin talað með
skýrslu sinni og mun ekki deila um
efni hennar á síðum fjölmiðla.
Það vekur furðu að lögfræðingur-
inn skuli gera mál úr því í athuga-
semdum sínum til nefndarinnar og í
Morgunblaðinu að í drögum nefnd-
arinnar að lokaskýrslu hafði misrit-
ast 17. í stað 7. desember. Það hlýtur
öllum að vera ljóst að þarna var um
augljósa ritvillu (ásláttarvillu) að
ræða. Lögfræðingnum hlýtur að
vera kunnugt um að meira að segja í
dómum er heimilt að leiðrétta slíkar
ritvillur. Með þessari athugasemd
virðast menn vera að eyða tíma og
kröftum í annað en það sem máli
skiptir, þ.e. hvers vegna slysið varð.
Í einu orðinu telur lögfræðingur-
inn að nefndin hafi ekki farið að lög-
um en í hinu orðinu hvetur lögfræð-
ingurinn til þess að nefndin brjóti
beinlínis gegn lögunum um rann-
sóknir sjóslysa. En samkvæmt lög-
unum eiga ákveðnir aðilar að fá drög
að lokaskýrslum nefndarinnar til
umsagnar en ekki er ætlast til þess
að viðkomandi fái þau gögn sem
nefndin hefur undir höndum og
byggir skýrslur sínar á. Samkvæmt
lögunum er beinlínis bannað að af-
henda gögn með framburði manna
fyrir nefndinni. En framburður
manna fyrir nefndinni skiptir oft
miklu máli fyrir rannsóknir hennar.
Með því að afhenda þá væri nefndin
að brjóta lög og það mun hún ekki
gera.
Það er nú þannig, sem betur fer,
að störf rannsóknarnefndar sjóslysa
vekja athygli og þ. á m. hjá fjölmiðl-
um og nefndin stjórnar að sjálfsögðu
ekki umfjöllun fjölmiðla um loka-
skýrslur nefndarinnar. Nefndin
fagnar því að störf hennar vekji at-
hygli því án allrar athygli mun
nefndin ekki ná þeim markmiðum
sem hún á að hafa að leiðarljósi. Ger-
ir lögfræðingurinn athugasemd við
það að lokaskýrsla nefndarinnar hafi
komi til umfjöllunar í fjölmiðlum áð-
ur en aðstandendur fengu hana í
hendur. Vegna þess skal það ítrekað
að drög að lokaskýrslunni voru send
aðstandendum til skoðunar en drög-
in urðu síðan að lokaskýrslu með
smávægilegum breytingum. Þannig
að lokaskýrsla nefndarinnar gat ekki
komið þeim á óvart sem lesið höfðu
drögin. Þá er hvergi kveðið á um að
einhverjir ákveðnir aðilar skuli fá
lokaskýrslur nefndarinnar fyrst í
hendur. Í þessu sambandi skal þess
getið að stefnt er að því að loka-
skýrslur nefndarinnar verða fram-
vegist birtar á ,,Netinu“ og þá helst
sama dag og þær verða afgreiddar.
Þá munu allir sem hagsmuna eiga að
gæta og áhuga hafa geta lesið skýrsl-
urnar á sama tíma. Vert er að geta
þess að sami háttur er hafður á hjá
Hæstarétti Íslands við birtingu
dóma. Allir geta lesið þá á ,,Netinu“
um leið og þeir eru kveðnir upp og
þar hafa hvorki aðilar né aðrir sér-
stakan forgang.
Eins og fyrr segir fagnar rann-
sóknarnefnd sjóslysa allri málefna-
legri umfjöllun um störf nefndarinn-
ar en leggur ríka áherslu á mikilvægi
þess að menn fari þar rétt með stað-
reyndir og fjalli um kjarna málsins.
Sannleikurinn og staðreyndir mála
skipta ávallt mestu máli en ekki
sleggjudómar og yfirlýsingar sem
eiga ekki við rök að styðjast.
Sannleikurinn og stað-
reyndir skipta öllu
Ingi
Tryggvason
Sjóslys
Samkvæmt lögunum er
beinlínis bannað, segir
Ingi Tryggvason, að af-
henda gögn með fram-
burði manna fyrir
nefndinni.
Höfundur er héraðsdóms-
lögmaður og formaður
rannsóknarnefndar sjóslysa.
UMRÆÐUNNI um
þróun lífrænnar mat-
reiðslu á Íslandi má
skipta í tvennt. Ann-
ars vegar undanfarin
ár og hins vegar
framtíðarsýn.
Lífræn framleiðsla,
þar meðtalin mat-
reiðsla á lífrænum af-
urðum, á sér ekki
langa sögu hér á
landi. Þó má benda á
að allt frá því að land
byggðist bjuggum við
lengst af við landbún-
að, þar sem ekki
komu við sögu þau
efni og tilbúinn áburð-
ur, sem matvælaframleiðsla dags-
ins í dag byggist á, að stórum
hluta. Á Sólheimum í Grímsnesi er
ein elsta lífræna garðyrkjustöð á
Norðurlöndum, en þar hófst lífræn
ræktun árið 1930, nokkru síðar hóf
Náttúrulækningafélag Íslands líf-
ræna ræktun í Hveragerði.
Vottuð lífræn framleiðsla, þar
sem fylgt er ákveðnum reglum og
stöðlum, á sér hins vegar sögu frá
árinu 1994 þegar vottunarstofan
Tún hóf starfsemi. Allt frá þeim
tíma hefur matreiðsla á lífrænum
afurðum aukist jafnt og þétt. Það
eru þó helst fyrirtæki og stofnanir
á sviði heilbrigðismála og einnig
nokkrir leikskólar sem gengið hafa
á undan í þeim efnum. Einnig hafa
veitingahús, sem sérhæfa sig í
hollri matargerð, verið áberandi í
stækkandi hópi þeirra sem komið
hafa auga á kosti lífrænna afurða.
Að undanförnu hefur MATVÍS, í
samvinnu við vottunarstofuna Tún,
tekið þátt í norrænu samstarfi,
sem fjallar um notkun lífrænna
hráefna í matreiðslu. En hvernig
sjáum við þróunina í lífrænni mat-
reiðslu í framtíðinni? Þeirri spurn-
ingu þurfum við að svara ef við
ætlum að fylgja öðrum þjóðum í
kringum okkur, bæði á Norður-
löndum og annars
staðar í Evrópu.
Gagnvart fram-
leiðslunni almennt
þurfum við að vera
tilbúin að taka fullan
þátt í þróunarstarfi í
lífrænni ræktun. Það
þarf að jafna aðstöðu-
mun þeirra bænda,
sem stunda lífrænan
landbúnað gagnvart
þeim hefðbundna, t.d.
með aðlögunarstuðn-
ingi. Það er nauðsyn-
legt að nota þær að-
ferðir, sem viður-
kenndar eru í lífrænni
ræktun, til að bæta
uppskeru og auka framleiðsluget-
una til þess að gera framleiðend-
um kleift að lækka vöruverð.
Það þarf að auka skilning al-
mennings og ráðamanna í garð líf-
rænnar framleiðslu. Það þarf að
gera það að pólitísku markmiði að
neysla lífrænna afurða sé hluti af
manneldisstefnu þjóðarinnar. Það
gerum við meðal annars með því
að stórauka kynningu og þekkingu
á vottunarmerkingum til neytenda.
Það er viðhorf margra að merking-
ar á lífrænni framleiðslu séu einn
allsherjar frumskógur. Þetta er þó
ekki raunin, þótt vissulega velkist
sumir í vafa þegar hugtök eins og
„lífrænar varnir“ og „lífrænar að-
ferðir“ eru í umræðunni. Þetta
ásamt því að tengja lífræna vottun
við umhverfismerki og umhverf-
isvernd getur aukið gildi vottunar-
innar og þar með viðhorf neytenda
gagnvart henni. ESB hefur lagt til
eitt merki um vottun á lífrænni
framleiðslu til notkunar á svæði
sínu. Það ætti að geta auðveldað
neytendum aðgang að þessari
vöru.
Það er ekki nóg að auka og bæta
framleiðsluna og gera almenning
meðvitaðri um kosti lífrænnar
framleiðslu. Það þarf að auka
menntun og þekkingu meðal
þeirra fagmanna, sem koma til
með að vinna með hráefnið. Þar á
ég við matreiðslumenn, kjötiðnað-
armenn, bakara og framreiðslu-
menn. Við lítum á lífræna fram-
leiðslu og vinnslu á lífrænum
afurðum sem framtíðarsýn. Það er
því nauðsynlegt að setja inn í
námsskrá viðkomandi faggreina,
sem kenna vinnslu með matvæli,
nám yfir lífræna framleiðslu og
meðhöndlun á henni. Þar kemur
inn í myndina samvinna atvinnu-
lífsins og skóla. Ef við ætlum að
geta boðið fólki upp á lífrænt
ræktaða matvöru, hvort heldur er
í leikskólum, skólum, sjúkrahúsum
eða á veitingastöðum, þurfum við
að eiga fagfólk sem kann með
þessa vöru að fara.
Nú kunna að vakna ýmsar
spurningar varðandi framkvæmd
alls þess sem reyfað hefur verið
hér á undan. Það verður auðvitað
að halda einhverjum samhljómi í
uppbyggingu á þessum málaflokki.
Það gengur til dæmis ekki að auka
framreiðsluna, en á sama tíma að
vanrækja menntunarþáttinn.
Sóknarfærin eru þó sem fyrr
fyrir lífræna framleiðslu og mat-
reiðslu, á öldrunar- og sjúkra-
stofnunum og heilsu- og náttúru-
lækningahælum. Einnig eru
spennandi verkefni framundan í
tengslum við leikskóla og við ein-
setningu grunnskóla, þar sem boð-
ið verður upp á mötuneyti fyrir
nemendur. Það má leiða að því lík-
ur að foreldrar, sem eru kannski
ekki alveg tilbúnir að breyta um
neysluhætti fyrir sjálfa sig, geta
verið reiðubúnir að bjóða börnum
sínum upp á hollari lífshætti.
Í dag eru starfandi þó nokkrir
veitingastaðir, sem bjóða upp á líf-
ræna matreiðslu. Eitt aðalum-
kvörtunarefni á þeim stöðum, sem
hug hafa á því að bjóða sínum við-
skiptavinum upp á lífræna fram-
leiðslu, er tímabundinn skortur á
hráefni, sem þeir hyggjast nota í
matseldina. Þetta vandamál má þó
leysa þar til úr rætist með betra
aðgengi að hráefni. Hótel og veit-
ingastaðir geta boðið upp á hluta
af matseðli með lífrænu hráefni
eða til dæmis eina máltíð dagsins,
svo sem morgunmat. Einnig er
hægt að bjóða hópum, sem óska
eftir lífrænum matseðli í tengslum
við fundi eða árshátíðir. Með auk-
inni vitund fyrir lífrænu hráefni á
veitingastöðum getum við fetað í
fótspor frænda okkar Finna og
haldið matreiðslukeppnir, þar sem
allt hráefni er lífrænt og mikið er
lagt upp úr orkusparnaði og um-
hverfissjónarmiðum.
Varðandi ferðaþjónustuna er
það án efa hagur okkar að vera í
norrænu samstarfi um lífræna
framleiðslu og nýta okkur net
hagsmunaaðila í þeim málum. Það
er mikilvægt að erlendir ferða-
menn geti gengið að því vísu, að
hér geti þeir nálgast lífræn mat-
væli, bæði á veitingastöðum og í
matvöruverslunum. Með auknum
ferðamannastraumi til landsins, og
þá sérstaklega svokallaðri vist-
vænni ferðaþjónustu, megum við
eiga von á því að fá hingað æ fleiri
ferðamenn, sem gera kröfu til líf-
rænnar matvöru.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því að lífræn framreiðsla og
matseld úr lífrænu hráefni kemur
ekki alfarið í stað hefðbundinnar
framleiðslu, a.m.k. ekki að svo
stöddu, heldur er hún valkostur
fyrir fólk, sem kýs hollari lífshætti
og breytt viðhorf gagnvart um-
hverfi sínu, því að þegar öllu er á
botninn hvolft er lífræn fram-
leiðsla hluti af umhverfisvernd.
Lífræn mat-
reiðsla á Íslandi
Sigurður
Magnússon
Neysluvenjur
Það þarf að gera það að
pólitísku markmiði, seg-
ir Sigurður Magnússon,
að neysla lífrænna af-
urða sé hluti af mann-
eldisstefnu þjóðarinnar.
Höfundur er formaður Félags
matreiðslumanna.
Eggjabikarar
verð
kr. 2.300
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mánudag-föstudag 11-18 ,
laugardag 11-15
Vandaðar heimilis-
og gjafavörur
Kringlunni 4-12 - sími 533 1322
DUKA
eldfast mót
Verð kr. 5.900