Morgunblaðið - 22.06.2002, Blaðsíða 29

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 2002 29
FATLAÐIR Íslendingar eru fá-
tækari en aðrir fatlaðir Norður-
landabúar. Fátæktin kallar fram
fordóma og af þeim spretta fram
ýmsar alhæfingar.
Flestir hafa einhverja skoðun á
því sem fyrir augu og eyru ber.
Oft er álit manna byggt á reynslu
eða nokkurri þekkingu. Hitt er og
algengt að menn myndi sér skoð-
anir um ýmislegt sem þeir hafa
litla eða enga þekkingu á. Séu
þessar skoðanir byggðar á alhæf-
ingum kallast þær fordómar.
Fordómar birtast í ýmsum
myndum. Þeir sem skera sig á
einhvern hátt úr samfélaginu
verða einatt fyrir þeim. Þá er og algengt að viss skilyrði kalli fram fordóma í
garð þeirra sem njóta ekki sömu skilyrða og þeir sem fordómana hafa. Þess-
um fordómum er þó sameiginlegt að þeir stuðla ekki að lausn neinna vanda-
mála.
Fatlaðir verða einatt fyrir barðinu á margs konar fordómum og gildir þá
einu hver fötlunin er. Samtök fatlaðra hafa leynt og ljóst reynt að vinna gegn
fordómum í garð fatlaðra. Þegar vel árar í þjóðfélaginu er eins og slakni á
fordómunum. En þegar syrtir að í efnahagslífinu verður erfiðara fyrir þá
sem eiga undir högg að sækja að hasla sér völl á vettvangi þjóðlífsins.
Meginvandi margra fatlaðra er sá að þeir fá ekki tækifæri til þess að nýta
krafta sína og hæfileika. Þess vegna hefur þurft að grípa til sérstakra úrræða
mörgum þeirra til aðstoðar á almennum vinnumarkaði. Geti einstaklingur
um fötlun sína á umsóknareyðublaði atvinnumiðlunar reynist það nægileg
ástæða þess að hvorki er haft samband við hann né honum gefinn kostur á at-
vinnuviðtölum.
Árið 2003 verður helgað málefnum fatlaðra í Evrópu. Hér á landi er brýnt
að nota tækifærið til þess að draga úr ýmsum fordómum sem eru ríkjandi í
garð fatlaðra. Með samstilltu átaki stjórnvalda og almennings er þetta hægt.
Efna þarf til vitundarvakningar og styrkja lagaákvæði um jafnan rétt fatl-
aðra. Með því að bæta kjör fatlaðra og efla rétt þeirra til hvers konar þjón-
ustu verður um leið dregið úr fordómum í þeirra garð.
Arnþór Helgason, framkvæmdastjóri Öryrkjabandalags Íslands
 Vitundarvakning Landlæknisembættisins og Geðræktar um fordóma
í samstarfi við: Alþjóðahúsið, Félag eldri borgara, Félagsþjónustuna í Reykjavík,
Heilsueflingu í skólum, Hitt húsið, Jafnréttisnefnd og Stúdentaráð Háskóla Íslands,
Miðborgarstarf KFUM og K og Þjóðkirkjunnar, Rauða kross Íslands, Samtökin ’78 og
Öryrkjabandalag Íslands.
Heilsan í brennidepli
Fordómar gegn
fötluðum
Fordómar birtast í ýmsum
myndum. Þeir sem skera
sig á einhvern hátt úr
samfélaginu verða einatt
fyrir þeim
Spurning: Ég hef heyrt talað um
að fólk sé með tvíburabróður á
bakinu og jafnvel þurfi að fjar-
lægja hann með skurðaðgerð.
Hvaða fyrirbæri er þetta?
Svar: Þetta hefur ekkert með tví-
bura eða systkini að gera en hefur
einhvern tíma í fyrndinni fengið
þetta heiti sem má segja að sé
skrýtið og skemmtilegt. Tvíbura-
bróðir er í raun graftarkýli sem
getur myndast á milli rasskinna
ofan á spjaldhrygg í miðlínu.
Á sumu fólki er gat eða göt í
húðinni milli rasskinna ofan á
spjaldhrygg í miðlínu, og undir er
húðklætt holrými. Þetta holrými
er í helmingi tilvika fullt af hárum
sem hafa troðist þangað inn. Ef
opið lokast af einhverjum ástæð-
um þá myndast óhjákvæmilega
sýking í holrýminu. Þá verður þar
bólga og eymsli og úr vilsar gröft-
ur og oft smáblæðing og er það
kallað tvíburabróðir í daglegu
máli. Í íðorðasafni lækna er þetta
nefnt hæruskúti. Latneska fræði-
heitið er sinus pilonidalis og enska
heitið pilonidal sinus (sinus þýðir
hola, pilus þýðir hár og nidus
hreiður). Þessar holur eru að öll-
um líkindum meðfæddar og stafa
frá flóknu ferli í þróun fóstursins
þar sem húðin á bakinu lokast yfir
vefi sem mynda taugakerfið.
Miklu alvarlegri gallar af sama
toga eru klofinn hryggur og klofin
mæna. Þessu fyrirbæri var fyrst
lýst árið 1830 og 1880 var því gefið
fræðiheitið sinus pilonidalis.
Lengi hafa staðið deilur um eðli
og uppruna tvíburabróður og lík-
lega er ekki búið að segja síðasta
orðið enn. Til er rannsókn frá N-
Ameríku þar sem tíðni (algengi)
þessa meins var um 1% hjá karl-
mönnum og 0,1% hjá konum en
mér er ekki kunnugt um að tíðni
hafi verið rannsökuð hér á landi. Í
annarri rannsókn var kynjahlut-
fall þeirra sem leituðu sér lækn-
inga 3–7 karlmenn á móti hverri
konu. Algengast er að sjúklingar
séu um eða rétt yfir tvítugt og
langflestir eru á aldrinum 15–35
ára. Flestir leita læknis vegna
eymsla eða ígerðar og aukin
áhætta að fá þennan kvilla fylgir
offitu, fjölskyldusögu, hreyfing-
arleysi og störfum þar sem mikið
er setið. Oft er nægjanlegt að
tæma graftarkýlið og hreinsa hol-
rýmið vel af hárum og öðru sem
safnast hefur fyrir. Yfirleitt er
ekki ástæða til að gefa sýklalyf. Ef
sýking endurtekur sig er venju-
lega ástæða til að gera aðeins
stærri aðgerð þar sem öll holrými
eru fjarlægð og ber það oftast full-
nægjandi árangur.
Hvað er tvíburabróðir?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Tengist ferli í
þróun fósturs
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax 5691222.
Einnig geta lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang Magnúsar Jóhanns-
sonar: elmag@hotmail.com.
LÍÐAN hjúkrunar-
fræðinga á Landspítala
– háskólasjúkrahúsi og
samskipti starfsmanna
og stjórnenda eru
meginefni rannsóknar
Sigrúnar Gunnarsdótt-
ur, doktorsnema í
London School of Hyg-
iene & Tropical Medic-
ine. Hún lauk BS-
gráðu og MS-gráðu í
hjúkrunarfræði frá HÍ
árin 1986 og 2000 og
starfar nú á Landspít-
ala – háskólasjúkra-
húsi.
Rannsóknin sem nú
er í bígerð byggir á
kenningum um svokölluð mögnuð
sjúkrahús (magnet hospitals) sem
þróaðar hafa verið í Bandaríkjun-
um. Morgunblaðið ræddi við Sig-
rúnu um fyrri rannsóknir, nýju
rannsóknina og áhrif þeirra á líðan
starfsfólks.
Rannsókn í eldhúsi
og þvottahúsi
Fyrri rannsókn Sigrúnar, til
meistaraprófs í hjúkrunarfræði, fór
fram í eldhúsi og þvottahúsi Land-
spítala – háskólasjúkrahúss árin
1999 og 2000. „Ég dvaldi með
starfsfólkinu á vinnustöðunum og
tók þátt í sem flestu sem tengdist
lífi starfsfólksins þar. Með því móti
náði ég heildrænni sýn á aðstæð-
urnar og efnið, sem var nauðsynleg
forsenda vals míns á nokkrum
starfsmönnum til ítarlegra við-
ræðna,“ svarar Sigrún þegar spurt
er um rannsóknarferlið. Markmið
rannsóknarinnar var að kanna líðan
starfsmanna út frá þeirra eigin
sjónarhorni og leita um leið árang-
ursríkra leiða í heilsueflingu.
Sigrún hefur starfað við heilsu-
eflingu og lýðheilsufræði í mörg ár
en hafði áhuga á að víkka sjóndeild-
arhringinn í þeim efnum. Með það í
huga tengdi hún rannsóknina við
tilvistarheimspeki og fetaði þar
nýja braut í starfsmannafræðum.
„Ég hef nefnt þessa nálgun við
fræðimenn á sviði starfsmannamála
og hefur hún vakið athygli þeirra
og þótt nýstárleg. Það er áhugavert
að flétta saman kenningar um heil-
brigði og heimspeki
og skapa þannig nýjar
hugmyndir um lýð-
heilsu og starfs-
mannamál.“ Vilhjálm-
ur Árnason heimspek-
ingur var leiðbeinandi
Sigrúnar í þessum
efnum, en Kristín
Björnsdóttir og Rann-
veig Traustadóttir
voru leiðbeinendur á
öðrum sviðum rann-
sóknarinnar.
List hins
mögulega
Sigrún komst að
áhugaverðri niður-
stöðu í rannsókninni. „Niðurstaðan
varð sú að það starfsfólk sem sér
tækifærin í vinnunni til að láta sér
líða vel býr yfir ákveðinni list sem
ég kalla list hins mögulega. Þrátt
fyrir erfiðar aðstæður tekst þessu
starfsfólki að láta sér líða vel í
vinnunni, til dæmis með því að leita
leiða til að hafa áhrif á vinnuað-
stæður og eiga góð samskipti við
stjórnendur og vinnufélaga. Störf
við færiband eða í miklum hávaða
auka t.d. hættu á heilsutjóni og
starfsfólkið þurfti sannarlega á úr-
bótum að halda. Með rannsóknar-
vinnunni opnuðust augu margra
fyrir leiðum til úrbóta og einnig
kom í ljós að margir höfðu fundið
sér leið sem þeim hentaði.“ Sam-
félag á vinnustað hefur verið Sig-
rúnu umhugsunarefni. „Hver vinnu-
staður er samfélag og það getur
verið ríkt af félagsauði ef samskipti
eru góð og traust ríkir. Lýðheilsa
ræðst meðal annars af þessum þátt-
um.“
Strax að lokinni rannsókninni
kynnti Sigrún niðurstöður sínar
fyrir starfsfólki eldhúss og þvotta-
húss. Komið var á fót vinnuhópum í
kjölfarið sem unnu að umbótum á
aðstöðu starfsmanna. „Á þann hátt
náðist árangur af rannsókninni,
sem ég er mjög ánægð með. Skýrsl-
an mín hefur komið af stað breyt-
ingum á áherslum, og nauðsynlegt
er að fylgja þeim eftir,“ segir Sig-
rún baráttuglöð á leið í næsta stór-
verkefni, sem er rannsókn á líðan
og aðstæðum hjúkrunarfræðinga og
lækna á Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi.
Rannsókn sem
skiptir máli
Nýja rannsóknin, sem er dokt-
orsverkefni Sigrúnar, er nú í burð-
arliðnum. „Samspil stjórnunar og
líðanar á vinnustað verður meg-
inviðfangsefni næstu rannsóknar,“
segir Sigrún. „Ég mun senda út
spurningalista í september til allra
hjúkrunarfræðinga á sjúkrahúsinu,
alls um 1500 manns, þar sem spurt
er um líðan, samskipti, stjórnunar-
aðferðir og mat á gæðum þjónust-
unnar.“ Spurningalistinn byggir á
líkani magnaðra sjúkrahúsa, sem
upphaflega var beitt í Bandaríkj-
unum þegar í ljós kom að viss
sjúkrahús löðuðu til sín hjúkrunar-
fræðinga þrátt fyrir þrengingar og
sýndu um leið mikil gæði þjónust-
unnar. „Áhugi hefur verið fyrir
notkun líkansins hér á landi og fylgi
ég nú í kjölfarið og tek að mér
þessa rannsókn fyrir hönd sjúkra-
hússins. Leiðbeinendur mínir í
London eru prófessor Don Nut-
beam og dr. Anne Marie Rafferty,
sem hefur stýrt sams konar rann-
sóknum í Bretlandi. Einnig er ég í
samvinnu við Vinnueftirlit ríkisins
við gerð rannsóknarinnar.“
Sigrún væntir góðrar þátttöku
hjúkrunarfræðinga í rannsókninni.
„Mér er mikið í mun að niðurstöður
mínar nýtist á vinnustað og grunn-
urinn að því er að starfsfólk taki
virkan þátt í rannsókninni, líkt og
tókst svo vel í eldhúsinu og þvotta-
húsinu,“ segir Sigrún að lokum.
Doktorsverkefni á sviði starfsmannamála og lýðheilsu
Rannsóknir í þágu
starfsfólksins
Sigrún
Gunnarsdóttir
Pressukanna
verð kr. 1.995
2 bollar í stíl kr. 995
Stálútlit (matt)
Klapparstíg 44
Sími 562 3614