Morgunblaðið - 20.07.2002, Síða 24

ERLENT
24 LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FERDOWS var 13 ára þegar hún
giftist manni sem var 18 árum eldri
en hún, og hún var sú kona sem ír-
anskt samfélag ætlaðist til að hún
væri: Hlýðin og þögul, þrátt fyrir
að mega þola barsmíðar og nið-
urlægingu. En eftir 30 ára hjóna-
band var henni nóg boðið. Hún lét
myrða eiginmann sinn, Hedayat, að
því er írönsk yfirvöld segja.
Ferdows hefur verið fundin sek
um morð og dæmd til dauða. Hún
er ein af að minnsta kosti tuttugu
konum í Teheran sem síðan í febr-
úar hafa verið sakaðar um að
myrða eiginmenn sína. Til að byrja
með voru fregnir af þessum morð-
um lítt sýnilegar. Það breyttist
þegar þeim fór að fjölga og Íranar
fóru að líta á þessi morð sem merki
um streitu í samfélaginu.
Tortryggði allt
„Morð á eiginmanni er nýtt fyr-
irbæri í írönsku samfélagi, þar sem
karlar ráða ríkjum. Þetta er til
marks um, að efnahagslegir erf-
iðleikar og félagsleg kreppa er að
ná hámarki,“ sagði félagsfræðing-
urinn Mohammad Ahmadi. Hann
nefndi fjölda vandamála í írönsku
samfélagi sem leiddu til gremju og
örvæntingar: Nauðungarhjóna-
bönd, framhjáhald eiginmanna,
getuleysi, fátækt og algeran skort
á heilbrigðri afþreyingu. Íslömsk
lög landsins banna samgang karla
og kvenna sem ekki eru náskyld.
Aðrir segja að ástæðuna megi
rekja til strangra laga um skilnaði
er geri að verkum að konum finnist
þær ekki eiga annars úrkosti en að
fremja morð til að losna úr hjóna-
bandinu. Ferdows hafði sakað eig-
inmann sinn um að beita sig of-
beldi. „Í þau 30 ár sem við vorum
gift barði Hedayat mig sífellt.
Hann var efasemdamaður, tor-
tryggði allt og treysti mér ekki.
Hann gerði mér lífið óbærilegt,“
sagði Ferdows við yfirvöld, sem
hafa aðeins gefið upp skírnarnafn
hennar.
Ferdows borgaði manni 30 millj-
ónir ríala, eða um 330 þúsund
krónur, fyrir að myrða Hedayat
með hnífi fyrir þremur árum, að
því er saksóknari segir. Ekki
komst upp um glæpinn fyrr en í
febrúar sl., er lögregla fann líkams-
leifar Hedayats í yfirgefinni bygg-
ingu. Hún hafði sagt lögreglu að
eiginmaður hennar hefði yfirgefið
hana.
Bæði Ferdows og leigumorðing-
inn voru dæmd til dauða við lokuð
réttarhöld í apríl. Fréttir af úr-
skurðinum láku út fyrir nokkrum
vikum. Refsingin, sem þær konur
sem myrða eiginmenn sína fá, er
dauði. Sumar hafa þegar hlotið
dóm og verið líflátnar. Aðrar eru á
dauðadeildum og sumar bíða rétt-
arhalda. Þær eru úr öllum þjóð-
félagsstéttum.
20 ára barátta
„Skilnaður er nærtækasta lausn-
in fyrir þær konur sem vilja losna
úr lífsfjötrum. En hvers vegna
virtu þessar konur þá lausn að
vettugi en gripu í staðinn til úr-
ræða sem hafa í för með sér dauða-
refsingu?“ spurði tímaritið Zanan
(Konur).
Þótt íranskir menn eigi til-
tölulega auðvelt með að fá skilnað
verður kona sem leitar eftir skiln-
aði að heyja lagalega baráttu sem
getur tekið allt að tuttugu ár, sagði
lögfræðingurinn Sara Irani. En
jafnvel eftir allan þann tíma gæti
niðurstaðan orðið sú, að konunni
tækist ekki að ógilda hjónabandið.
Samkvæmt írönskum lögum er
karlmanni heimilt að eiga allt að
fjórar konur í einu, en hliðstæðra
réttinda njóta konur ekki. Jafnvel
þótt eiginmaður haldi framhjá get-
ur hann skákað í því skjóli að hafa
verið í „tímabundnu hjónabandi“.
Slíkt tímabundið hjónaband er
heimilt samkvæmt írönskum lögum
sem leyfa körlum og konum að
vera „í hjónabandi“ svo lengi sem
þau kjósa. Þeir sem gagnrýnt hafa
þetta fyrirkomulag segja þetta
vera lagalega heimild til vændis.
Vitni í svefnherberginu?
En kona sem situr föst í ofbeld-
isfullu hjónabandi á ekki margs úr-
kosta gagnvart manni sínum. „Kon-
an þarf að fá fjögur karlkyns vitni
að því að eiginmaður hennar beiti
hana ofbeldi,“ sagði Irani. „Hvern-
ig á kona í Íran að geta haft fjóra
karlmenn í svefnherberginu hjá sér
til að verða vitni að því þegar mað-
urinn hennar lemur hana?“
Irani hefur skrifað bækur um
málefni kvenna, og segir að morð á
eiginmönnum séu „afleiðing nið-
urlægingar og misréttis gagnvart
konum“, og að fjölgun tilfella und-
anfarið ætti að verða til þess að
leiðtogar landsins fyndu þörf fyrir
að bæta lagalega vernd kvenna.
Félagsfræðingurinn Ahmadi
sagði að í landi þar sem kynfræðsla
sé eiginlega engin geti óhamingja í
hjónabandi og heimilisofbeldi
sprottið af því, að eiginmenn og
eiginkonur kunni ekki að láta vel
hvort að öðru. „Mörg hjón njóta
ekki kynlífsins,“ sagði Ahmadi.
Lögfræðingurinn Abdosamad
Khorramshahi segir samfélags-
legar breytingar stuðla að morð-
unum. „Áður fyrr var samfélagið
lokað. Konur máttu ekki einu sinni
fara út af heimilinu nema með leyfi
eiginmannsins. Nú hafa hlutirnir
breyst. Þær láta meira í sér heyra
og eru hugrakkari. Konur eru
orðnar meðvitaðar um réttindi sín
og berjast fyrir jafnrétti.“
Samkvæmt opinberum tölum
skildu 44.000 Íranar í fyrra, og var
það 12% aukning frá árinu á und-
an. Á sama tíma hefur skráðum
hjónaböndum fækkað um 4,5 pró-
sent.
Morðum íranskra kvenna á ofbeldisfullum eiginmönnum hefur fjölgað stórlega
„Afleiðing niðurlæg-
ingar og misréttis“
Teheran. AP.
’ Morð á eiginmannier nýtt fyrirbæri í
írönsku samfélagi,
þar sem karlar ráða
ríkjum. ‘
LÖGREGLUMENN á verði þar
sem hundruð syrgjenda komu
saman við þjóðveg í Rutoto í Úg-
anda í gær í von um að ná að
bera kennsl á ættingja er létust
þegar flutningabíll, hlaðinn olíu-
brúsum, og fólksflutningabíll rák-
ust á í fyrradag með þeim afleið-
ingum að yfir 60 manns fórust.
Ellefu farþegar í rútunni voru út-
lendingar.
Brunnin lík fólksins voru enn í
flaki rútunnar í gærmorgun og
biðu lögreglumenn þess að
meinafræðingar frá höfuðborg-
inni, Kampala, kæmu á slysstað-
inn.
Makmot Okello, yfirmaður lög-
reglunnar á svæðinu, sagði að í
flaki rútunnar hefðu m.a. fundist
leifar sex einkennisbúninga með
merkjum friðargæsluliða Samein-
uðu þjóðanna og væri talið að sex
farþeganna hefðu verið friðar-
gæsluliðar, með bækistöðvar í
nágrannaríkinu Kongó, á leið til
Kampala. Bremsur flutningabíls-
ins biluðu er hann var á leið nið-
ur brekku skammt frá Rutoto,
sem er um 290 km vestur af
Kampala. Rann bíllinn að minnsta
kosti kílómetra og jók hraðann
uns bílstjórinn missti algerlega
stjórn á honum í krappri beygju
og rakst bíllinn þá á rútuna.
Flutningabíllinn, sem var með
dráttarvagn, var hlaðinn 1.500
tuttugu lítra brúsum af steinolíu,
sem er mikið notuð í Afríku við
eldamennsku og sem ljósmeti.
Sjónarvottar segja að fólkið í
rútunni hafi aldrei átt möguleika
á að sleppa úr eldinum sem kom
upp við áreksturinn. „Ég heyrði
gífurlega sprengingu. Ég sá eld-
tungur teygja sig til himins, svo
gleyptu logarnir bílana í sig, ég
hef aldrei fyrr séð svona margt
fólk deyja í einu,“ sagði bóndinn
Meridad Turyomurugyendo.
AP
Sorg í Úganda
TVEIR kaþólskir prestar sluppu
ómeiddir þegar eldsprengjum var
kastað að heimili þeirra snemma í
gærmorgun í bænum Newcastle, suð-
ur af Belfast á Norður-Írlandi. Fjór-
um sprengjum og þremur eldsneyt-
isbrúsum var kastað að húsi
prestanna en þeim tókst að hefta út-
breiðslu eldsins. „Þetta var hrein og
klár morðtilraun,“ sagði Eddie
McGrady, kaþólskur þingmaður á
breska þinginu. „Ég vona og bið til
Guðs að mennirnir sem þetta gerðu
náist mjög fljótlega því annars munu
þeir reyna að myrða einhvern annan.“
Töluverð átök urðu í Belfast að-
faranótt gærdagsins. Hópar mótmæl-
enda köstuðu grjóti og eldsprengjum
að nokkrum húsum kaþólskra í Lig-
oniel-hverfi í norðurhluta borgarinn-
ar. Tvö börn sluppu naumlega þegar
eldur barst í svefnherbergi þeirra á
jarðhæð eins hússins. Eitt hús eyði-
lagðist í eldi og ráðist var að sex öðr-
um.
Ráðist var að tveimur sjúkrabílum
sem komu á staðinn og þurfti að færa
tvo sjúkraliða á sjúkrahús til að gera
að sárum þeirra. Annar þeirra missti
meðvitund þegar múrsteini var kast-
að í höfuð hans í gegnum rúðu sjúkra-
bílsins og fjarlægja þurfti glerbrot úr
auga hins.
Sinn Fein gagnrýnir lögreglu
Martin Morgan, sem er í flokki hóf-
samra kaþólikka á Norður-Írlandi,
sagði árásirnar í gær greinilega
skipulagðar með það að markmiði að
hræða íbúa hverfisins.
Lögregla handtók einn þeirra sem
að árásunum í Ligoniel stóðu en
Gerry Kelly, talsmaður Sinn Fein,
stjórnmálaarms Írska lýðveldishers-
ins (IRA), gagnrýndi lögregluna fyrir
að hafa brugðist seint við. Sagði hann
einn hryðjuverkahóp mótmælenda,
Varnarsamtök Ulsters, bera ábyrgð á
árásunum.
Klofningshópur úr IRA, Hinn
sanni írski lýðveldisher (RIRA), sagð-
ist í gær bera ábyrgð á misheppnaðri
sprengjuárás á norður-írska lög-
reglumenn á miðvikudag.
Sprengju-
árásir á
Norður-
Írlandi
Belfast. AP, AFP.
HUNDRUÐ þúsunda Írana hrópuðu
í gær vígorð gegn Bandaríkjunum og
forseta þeirra, George W. Bush, á
mótmælagöngum sem áróðursstofn-
un íslömsku klerkastjórnarinnar
skipulagði. Markmiðið með göngun-
um var að sameina írönsk afturhald-
söfl og umbótasinna gegn sameigin-
legum óvini.
Fólkið gekk um götur Teheran og
safnaðist saman á Byltingartorginu í
miðborginni til að hlýða á þrumandi
prédikun Alis Akbars Rafsanjanis,
fyrrverandi forseta.
Leiðtogar umbótasinna, aftur-
haldssamir klerkar og námsmanna-
hreyfingar höfðu hvatt fólk til að taka
þátt í mótmælunum vegna nýlegrar
ræðu Bush forseta þar sem hann
gagnrýndi afturhaldsöflin í stjórn Ír-
ans. Hann hvatti til umbóta í landinu
en íranskir umbótasinnar óttast að
stuðningur hans skaði málstað þeirra.
„Við hræðumst ekki hótanir!“
hrópuðu mótmælendurnir í Teheran,
sem voru um 800.000 að sögn lögreglu
en 400.000 að mati blaðamanna.
Samskonar mótmæli fóru fram í fimm
öðrum borgum Írans.
„Stóra Satan mun aldrei takast að
skaða Íran,“ stóð á bolum margra
mótmælendanna með skírskotun til
Bandaríkjanna. „Drepum Bush,
drepum Bandaríkin!“ hrópaði fólkið
og kveikti í eftirmyndum af Bush og
Sámi frænda, persónugervingi
Bandaríkjanna.
Rafsanjani sakaði stjórn Bush um
óeðlileg afskipti af innanríkismálum
Írans. „Hún verður að losa sig við
hrokann og sætta sig við það þegar
þjóð vill ráða örlögum sínum sjálf.“
Fjöldamótmæli
gegn Bush í Íran
Teheran. AFP, AP.