Morgunblaðið - 20.07.2002, Blaðsíða 28

Ofstopi vegna virkja
Á
FORM Alcoa um að reisa hér álver hafa
kveikt umræður í bandarískum blöðum
um virkjanir og umhverfisvernd hér á
landi. Nægir þar að vísa til greinar í
blaðinu The New York Times síðastliðinn
þriðjudag. Hófst hún myndskreytt á forsíðu blaðsins,
svo að fáar íslenskar fréttir hafa fengið þar jafnháan
sess.
Greinin var rituð af meiri yfirvegun og víðsýni en
einkennir málflutning þeirra, sem leggjast gegn fram-
kvæmdum á hálendi Íslands með umhverfisvernd að
leiðarljósi. Sá, sem sker sig úr með stóryrðum í grein-
inni, er Kolbrún Halldórsdóttir, þingmaður vinstri/
grænna. Er raunar ótrúlegt, að hún telji það málstað
sínum til framdráttar að ganga fram með þeim hætti,
sem hún gerir í viðtali við hinn bandaríska blaðamann.
Helst virðist vaka fyrir henni að sverta stjórnarhætti á
Íslandi, ef til vill í von um, að með því fæli hún erlenda
fjárfesta frá því að eiga við okkur samskipti.
Lesendur The New York Times vita ekki af nokk-
urra ára reynslu eins og þeir, sem fylgjast með íslensk-
um stjórnmálum, að Kolbrún Halldórsdóttir ræðst
gjarnan á andstæðinga sína með innantómum hrakyrð-
um, þegar hún tekur til máls um virkjanir eða önnur
pólitísk tilfinningamál sín. Þess vegna hljóta lesend-
urnir að hafa rekið upp stór augu, þegar þeir sáu í
blaðinu, að ríkisstjórn Íslands væri „ekki einu sinni
lengur biðjandi álfélögin á hnjánum: hún hefur verið af-
limuð; við stöndum á stúfunum“. Þetta er haft beint eft-
ir þingmanninum og einnig, að hér væri aðeins stofnað
til umhverfismats fyrir þrýsting frá Evrópusamband-
inu og leyndarhyggjan vegna raforkuverðsins gerði
„okkur að bananalýðveldi“.
Hugtakið „bananalýðveldi“ er í Bandaríkjunum not-
að um smáríki, einkum í Mið-Ameríku, þar sem stjórn-
mál eru í uppnámi, oft vegna valdatöku einræðisherra,
og efnahagurinn á allt undir einhæfum útflutningi á
ávöxtum í höndum alþjóðlegra auðhringja. Þegar
bandaríski blaðamaðurinn bar þessa lýsingu Kolbrúnar
á ástandinu á Íslandi undir Davíð Oddsson forsætisráð-
herra sagði hann, að hún væri til marks um, að and-
stæðingar virkjanaframkvæmdanna hefðu „go
anas“, eða farið af hjörunum.
x x x
Undanfarin ár hefur markvisst verið unnið a
kynna sögu Íslands og menningu og íslenskt ef
og atvinnulíf í Bandaríkjunum. Árið 2000 náði
kynning hámarki og er skemmst að minnast st
landafundanefndar, siglingar víkingaskipsins Í
ings, víkingasýningar Smithsonian-safnsins, se
er á ferð um Norður-Ameríku, og skipulagðrar
ingar á safni Íslendingasagnanna á ensku. Þá m
markaðs- og ferðaátak undir slagorðinu Icelan
urally, skráningu Íslenskrar erfðagreiningar á
Street, umsvif íslenskra fjármálafyrirtækja í N
York auk hinna hefðbundnu íslensku fyrirtækj
Bandaríkjunum, sem selja fisk. Síðast en ekki
minna á hið mikla landkynningarstarf, sem Flu
hafa unnið í Bandaríkjunum. Tugþúsundir Ban
manna hafa í meira en hálfa öld haft kynni af Í
vegna dvalar í Keflavíkurstöðinni bæði sem he
og borgaralegir starfsmenn varnarliðsins.
Myndin, sem Kolbrún Halldórsdóttir alþing
kýs að draga upp af landi og þjóð í samtalinu v
mann The New York Times, stangast harkaleg
veruleikann. Hún er því í hróplegri andstöðu v
sem kemur fram í kynningu á Íslandi í Bandar
hvort sem hún er stunduð af íslenskum eða ban
um aðilum.
Vinstri/grænir telja sig af alkunnri hógværð
talsmenn íslenskra hagsmuna en alla aðra á ve
stjórnmálanna og undir þá hagsmunagæslu fal
leg og veraldleg efni þjóðarinnar auk sjálfrar n
unnar. Málflutningur þeirra byggist á því, að í
ingum felist meiri hættur en tækifæri, fjármun
betur komið í vörslu ríkisins en einstaklinga og
isrekstur sé betri en einkarekstur, skatta eigi e
lækka heldur hækka og mannvirkjagerð í óbyg
óþolandi aðför að náttúrunni. Þeir eru andvígir
Íslands að NATO og vilja rifta varnarsamstarf
Bandaríkin.
VETTVANGUR
Eftir Björn Bjarnason
28 LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
P
ÓLITÍSKAR umbætur af hálfu
Palestínumanna eru komnar
rækilega á dagskrá. Bush
Bandaríkjaforseti hefur gert
þær að skilyrði fyrir stofnun
palestínsks ríkis og því að Bandaríkin beiti
sér í deilunni milli Ísraela og Palestínu-
manna. Evrópubúar styðja umbætur heils-
hugar. Leiðtogar arabaríkja, sem hafa lítinn
áhuga á pólitískum umbótum á heimavelli,
eru jákvæðir í garð umbóta af hálfu Palest-
ínumanna. Mestu máli skiptir þó að Palest-
ínumenn sjálfir styðja ekki einungis umbæt-
ur heldur krefjast þeirra.
Þetta eru góðu fréttirnar. Snúum okkur
næst að slæmu fréttunum: Umbætur eru
langsóttar af mörgum ástæðum. Í fyrsta
lagi munu Ísraelar ekki sjá sér annað fært
en að halda palestínskum almenningi í
herkví áfram ef hryðjuverkaárásum linnir
ekki. Umbætur, kosningar og mótun nýrrar
palestínskrar stjórnskipunar munu ekki
eiga sér stað á meðan Ísraelsher hefur
sveitir í hverri einustu borg Palestínu-
manna. Í öðru lagi þá er Yasser Arafat, sem
er meistari í því að lifa af, að reyna að gerast
talsmaður umbóta til að halda völdum. Það
er hins vegar engin von á raunverulegum
breytingum á meðan þeir sem reyna að
koma á umbótum bera ábyrgð gagnvart
honum. Í þriðja lagi þá verður alþjóðasam-
félagið, ekki síst þau ríki er veita mesta fjár-
stuðninginn, að sýna samstöðu í þessu máli,
vera sammála um þær kröfur sem eru gerð-
ar og hvaða fulltrúum Palestínumanna eigi
að starfa með til að tryggja að umbótum
verði hrint í framkvæmd.
Þegar er deilt um hvort rétt sé að eiga
samskipti við Arafat. Gerir þetta að verkum
að baráttan fyrir umbótum er glötuð áður
en hún hófst? Nei, en sigur mun krefjast
samhæfðrar stefnu.
Í fyrsta lagi verðum við að taka á öryggis-
málunum. Öryggi verður ekki tryggt með
því einu að krefjast þess. Til að ná fram
markmiðinu um aukna öryggisgæslu sam-
hliða því sem Ísraelar draga sveitir sínar til
baka verður að eiga samvinnu við leifarnar
af palestínsku öryggissveitunum þar sem
þær eru eini aðilinn sem hefur tök á að grípa
til aðgerða. Við skulum ekki blekkja okkur
sjálf: Í upphafi munu þessar stofnanir ein-
ungis hreyfa sig ef Arafat skipar þeim að
gera það. Þar með er ekki öll sagan sögð.
Við verðum að taka skýrt fram að grípa
verður til sértækra aðgerða gegn Hamas,
Íslamska jihad og Al-Aqsa-hersveitunum.
Fyrst um sinn á Gaza-svæðinu en síðar á
ýmsum svæðum á Vesturbakkanum.
Bandaríkin eiga að gera ákveðnar kröfur
um árangur og meta síðan hvort sveitir Pal-
estínumanna uppfylla þær. Þar sem í þessu
felst að koma verður í veg fyrir hryðjuverk
gegn Ísraelum liggur í augum uppi að við
verðum að
um efnum o
hæfingu vi
á nýjan leik
Sú nálgu
yggismál e
öllum sviðu
út á við en
fyrst um si
starfa við
umhverfi,
upp borga
mennta- o
gagnvart A
komandi að
til nýjar st
mennsku,
Bandaríkin verða a
ystu um palestínsk
Palestínsk kona veifar fána Palestínumanna á mótm
©The Los Angeles Times.
Eftir Dennis Ross
ATBEINI LÖGGJAFANS
MIÐBORGIN OG
MENNTASKÓLINN Í REYKJAVÍK
Langvarandi húsnæðisvandiMenntaskólans í Reykjavík varreifaður í tveimur greinum Ólafs
Oddssonar menntaskólakennara, sem
birtust hér í blaðinu fyrr í vikunni. Þar
lýsir hann þeim slæma aðbúnaði sem
starfsfólk og nemendur skólans hafa
þurft að búa við um áratugaskeið, þrátt
fyrir fyrirheit stjórnvalda í gegnum tíð-
ina og ítrekaðar óskir stjórnenda skól-
ans um úrlausnir. Í 40 ár hafa þeir sem
þar starfa við nám og kennslu mátt
sætta sig við vondar bráðabirgðalausnir
sem oftar en ekki hafa orðið að enn
verri langtímaúrræðum. Þannig var t.d.
kennt í anddyri Casa nova í tæpan ald-
arfjórðung, í íbúðarhúsinu Þrúðvangi í
nærri 30 ár og í KFUM-húsinu hefur
verið kennt í 12 ár. Verst hefur þó að-
staðan til íþróttaiðkana verið eða nán-
ast engin – ef tekið er mið af þeim lág-
markskröfum sem eðlilegar þykja nú til
dags.
Ein ástæða þess hve treglega hefur
gengið að koma þessu máli í viðunandi
farveg er ágreiningur ríkis og borgar
um hvernig beri að skipta kostnaði við
uppbygginguna lögum samkvæmt. Sú
deila er ekki til lykta leidd. Reykjavík-
urborg hefur samþykkt að styrkja að
hluta endurbætur á húsnæði MR við
Amtmannsstíg 2, en það hús hefur þeg-
ar verið gert upp að utan þótt enn eigi
eftir að innrétta það til þess að hægt sé
að taka það í notkun. Borgin hefur hins
vegar ekki viljað taka þátt í að reisa ný-
byggingar. Brýnt er að lausn finnist á
þessari deilu, því að þeim sem um véla,
jafnt hjá ríki og borg, hlýtur að renna
til rifja hvernig komið er í húsnæðis-
málum og aðbúnaði þessa elsta og
merkasta skóla borgarinnar.
Ýmsir hafa orðið til að benda á að
fleiri framhaldsskólar í Reykjavík en
MR eigi við brýnan húsnæðisvanda að
stríða og ljóst er að átaks er þörf til
lausnar þeim vanda víða á höfuðborg-
arsvæðinu, eins og fram kemur í orðum
Tómasar Inga Olrich menntamálaráð-
herra í blaðinu í gær. Það má þó færa
góð rök fyrir því að vegna staðsetningar
MR í hjarta miðborgarinnar og þeirra
menningarsögulegu verðmæta sem þar
liggja nánast undir skemmdum hljóti
hann að njóta töluverðrar sérstöðu,
ekki síst vegna þess hve vandinn hefur
varað lengi. Eins og nú er ástatt er
menntaskólareiturinn mikið lýti á mið-
borginni, því þótt þar standi bæði fal-
legar og sögulegar byggingar er niður-
níðslan heildrænt séð til vansa.
Reiturinn er veigamikill þáttur bygg-
ingarsögulegrar þróunar eins elsta
hluta miðborgarinnar, sem hefur að
miklu leyti gengið í endurnýjun lífdaga
á undanförnum árum og kallast í raun á
við Grjótaþorpið hinum megin Kvosar-
innar. Skólaþorp það sem hlaut fyrstu
verðlaun í samkeppni um skipulag reits-
ins myndi efla ásýnd miðborgarinnar til
mikilla muna og óneitanlega stuðla að
því að fortíðin og samtíminn tvinnist
saman með jákvæðum hætti, á þessum
stærsta vinnustað miðbæjarins.
Menningarsögulegt gildi gamla
skólahússins þarf tæpast að tíunda, en
þar var aðsetur Alþingis Íslendinga um
skeið og einnig þjóðfundurinn 1851.
Þessa gömlu byggingu má að sönnu
telja vöggu íslensks menntakerfis, enda
hefur verið kennt þar sleitulaust frá
1846 er húsið var tilbúið og skólastarf
Lærða skólans hófst þar. Í fyrra bindi
Íslenskrar byggingararfleifðar eftir
Hörð Ágústsson kemur fram að húsið
„var á sínum tíma stærsta og vegleg-
asta timburhús sem reist hafði verið
hérlendis og sómir sér enn vel sem eitt
kennitákna gamla miðbæjarins í
Reykjavík“. Í ljósi þess hversu vel og
dyggilega það hefur gegnt sínu upp-
runalega hlutverki um rúmlega einnar
og hálfrar aldar skeið er full ástæða til
að landsmenn sameinist um varðveislu
þess í eins upprunalegu horfi og mögu-
legt er miðað við nútíma skólahald. Um
leið verður að tryggja MR – sem rekur
rætur sínar í Reykjavík allt til ársins
1786 er skólinn flutti frá Skálholti – við-
eigandi umgjörð um starfsemi sína á
þessum sögufræga bletti í miðbænum,
svo skólinn geti haldið áfram að þróast
með þeim hætti er hæfir svo rótgróinni
menntastofnun.
Í greinargerð Fjármálaeftirlitsinsvegna málefna Sparisjóðs Reykjavík-
ur og nágrennis, sem birt var í gær, segir
m.a.:
„Telja verður að stofnfjáreigendur
hafi almennt ekki getað gert ráð fyrir að
stofnfé þeirra skapaði þeim meiri verð-
mæti en lögin kveða á um, þ.e. vegna
endurmats stofnfjár og arðgreiðslna.“
Í greinargerðinni segir ennfremur eft-
ir að nokkrar lagagreinar hafa verið reif-
aðar:
„Framangreind ákvæði fela í sér fyr-
irmæli um hvaða verð skuli liggja til
grundvallar aðilaskiptum með stofnfjár-
hluti, þegar sparisjóðurinn er annar aðili
lögskiptanna. Skýrum fyrirmælum af
þessu tagi er hins vegar ekki til að dreifa
samkvæmt 18. gr. þegar aðilaskipti eiga
sér stað milli stofnfjáreigenda og þriðja
aðila, með samþykki stjórnar.“
Enn segir í greinargerðinni með til-
vísun til lagaákvæða um sparisjóði allt
frá árinu 1915:
„Með öðrum orðum gera lögin ekki ráð
fyrir því, að stofnfjáreigandi fái hlut-
deild í uppsöfnuðu eigin fé sjóðsins,
nema hugsanlega í gegnum arðgreiðslu,
enda eru stofnfjáreigendur ekki eigend-
ur sparisjóðs með líkum hætti og hlut-
hafar eru eigendur að hlutafélagi.“
Ennfremur segir: „Verður ekki séð að
í viðskiptum stofnfjáreigenda við þriðja
aðila um kaup á stofnfjárhlut setji lög-
gjöf bann við því að viðskipti þeirra fari
fram á hærra verði en nafnverði endur-
metnu.“
Loks segir með tilvísun til athuga-
semda við lagafrumvarp, sem lagt var
fyrir Alþingi 2001:
„Þrátt fyrir, að hér sé um almenna yf-
irlýsingu að ræða sem gefi til kynna af-
stöðu löggjafans til viðskipta með
stofnfé sparisjóða, verður ekki hjá því
litið að í löggjöfinni endurspeglast ekki
afdráttarlaust þessi skilningur löggjaf-
ans hvað varðar viðskipti með stofnfé til
stofnfjáreigenda og þriðja aðila.“
Af þessum tilvitnunum er ljóst að
Fjármálaeftirlitið staðfestir hver var
vilji og markmið löggjafans en að ekki
hafi verið fyrir öllu séð í lagasetning-
unni.
Gera verður ráð fyrir og ætlazt verður
til að Alþingi bæti úr því, þegar á þessu
hausti.