Morgunblaðið - 20.07.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2002 35
ENN á ný er um-
ræða um lögleiðingu
kannabisefna hafin í
samfélaginu í kjölfar
fréttar um að Bretar
séu að hugleiða að slaka
á löggjöfinni gagnvart
kannabisefnum.
Þar sem þessi um-
ræða blossar alltaf öðru
hvoru upp ákvað ég að
fjalla um kannabisefni í
lokaverkefni mínu til
BA-prófs með áherslu á
lögleiðingu þeirra. Ég
gerði eigindlega rann-
sókn (qualitative rese-
arch methods) á níu
fyrrverandi kannabis-
neytendum. Þessi rannsókn byggðist
á opnum viðtölum sem er ein af mörg-
um aðferðum eigindlegra rannsókna.
Með henni er reynt að fá dýpri skiln-
ing á viðfangsefninu.
Ég leitaðist við að fá svör við
spurningunni um hvort umræðan um
lögleiðingu kannabisefna væri í takt
við upplifun einstaklinga af notkun
efnanna. Hafa verður í huga að nið-
urstöður þessarar rannsóknar bein-
ast ekki að einum ákveðnum hópi
heldur þeim einstaklingum sem tóku
þátt í henni.
Niðurstöðurnar leiddu í ljós að
kannabisefni geta haft gífurleg áhrif
á líf fólks. Þegar viðmælendurnir
byrjuðu að neyta kannabisefna urðu
þeir allir fljótt háðir efninu. Líf þeirra
gekk út á það að eiga efni og að neyta
þess.
Hugarfar viðmælendanna breytt-
ist og varð allt öðruvísi eftir að þeir
höfðu prófað efnið einu sinni. Þeir
þróuðu með sér andfélagslegt viðhorf
og tóku ekki þátt í samfélaginu eins
og aðrir. Þeim reyndist sumum
hverjum erfitt að vera í hefðbundinni
vinnu. Hjá þeim sem voru í skóla
minnkaði áhuginn fyrir náminu.
Einnig virtust áætlanir þeirra varð-
andi framtíðina ekki rætast.
Viðmælendurnir vildu helst vera
einir eða með neyslufélögum. Sam-
band þeirra við nánustu vini og ætt-
ingja minnkaði.
Viðmælendurnir voru í stanslaus-
um feluleik með neysluna og földu
hana m.a. fyrir vinum og ættingjum.
Þeir töldu blekkingarmátt
kannabisefna vera mikinn. Viðmæl-
endurnir sannfærðu sig um skaðleysi
efnisins þegar þeir voru í neyslu.
Einnig töldu sumir þeirra að kanna-
bisneytendur kæmust ekki út úr
þessari blekkingu fyrr en neyslu efn-
isins væri hætt og þá myndu þeir
upplifa efnið sem
óþverra.
Í upphafi neyslu
fannst viðmælendum
mínum í lagi að neyta
kannabisefna svo lengi
sem þeir létu önnur efni
í friði. Allir sögðu þeir
að einstaklingur geti
farið illa út úr kanna-
bisneyslu án þess að
enda sem sprautufíkill.
Það virðist sem við-
mælendurnir hafi þurft
að lenda á botninum til
þess að átta sig á því
hvernig fyrir þeim var
komið eða að einhver
slæmur atburður hafi þurft að eiga
sér stað.
Allir sögðust þeir hafa fundið til
vanlíðunar á einhverju tímabili á
meðan neyslu stóð og sumir eftir að
neyslu var hætt. Sumir þeirra upp-
lifðu kvíða, þunglyndi og sjálfsvígs-
hugsanir.
Niðurstöður rannsóknarinnar eru
skýrar. Allir viðmælendurnir voru á
móti lögleiðingu kannabisefna. Það
kom fram að þeir telja kannabisfíkn
vera öðruvísi en aðra fíkn að því leyti
að hún sé aðgengilegri og óviðráðan-
legri. Aðgengileg að því leyti að fólk
getur neytt kannabisefna og haldið
áfram að gera það sama og það gerði,
í ákveðinn tíma. Óviðráðanleg að því
leyti að fólk finnur ekki fyrir nei-
kvæðum áhrifum eftir að hafa neytt
efnisins eins og eftir að hafa neytt
áfengis, s.s. timburmönnum. Því
freistist fólk til þess að prófa efnið
aftur og það er stutt á milli fikts og
fíknar. Viðmælendurnir sögðu líka að
þeir teldu að það væri erfitt að vera
,,hófhassisti“ eins og einn viðmælend-
anna kallaði það. Einnig töldu þeir
kannabisefni vera hættulegustu efnin
vegna þess hversu lúmsk þau eru.
Fram kom að kannabisefni eru
ekki bara lúmsk efni heldur er einnig
algengt að fólk byrji í kannabisefnum
og fari svo út í neyslu annarra fíkni-
efna. Þegar neysluferill viðmælend-
anna var skoðaður kom í ljós að þeir
byrjuðu að neyta kannabisefna og
fóru svo út í neyslu annarra efna.
Að mínu mati hefur umræðan í
þjóðfélaginu að undanförnu verið á
þá leið að kannabisefni séu tiltölulega
skaðlaus. Ef marka má það sem fram
kom í þessari rannsókn virðist sem sú
umræða sé á villigötum. Það væri því
brýnt að gera aðra umfangsmeiri
rannsókn á afleiðingum kannabis-
neyslu til þess að hægt sé að meta
þetta betur. Einnig væri þörf á fleiri
rannsóknum á kannabisefnunum
sjálfum þannig að hægt sé að skera
endanlega úr um skaðsemi þeirra og
hvort gerlegt sé að nota einhver efni
úr kannabis sem læknislyf. En nið-
urstöður þessarar rannsóknar gefa
okkur vísbendingu um að kannabis-
efni geri einstaklinga óvirkari í sam-
félaginu og leiði til vanlíðunar hjá
þeim. Eins og einn viðmælenda
minna sagði: ,,Eins skaðlaust og
óávanabindandi sem þetta efni er þá
er ískyggilegt hvað það hefur kostað
mig.“
Það sem við þurfum að gera er að
bæta fræðslu um kannabisefni þar
sem margir telja að neysla efnanna
muni ekki hafa róttæk áhrif á líf
þeirra, eins og viðmælendurnir töldu
meðan þeir voru í neyslu.
Það þarf að samræma merkinguna
á bak við hugtakið lögleiðing. Það er
mismunandi hvað það þýðir eftir því
hver tjáir sig um það. Er verið að
meina að það eigi að semja ný lög þar
sem kveðið er á um hver og hvar megi
neyta efnisins og hver megi hafa um-
boð til sölu þess? Eða er verið að
meina að það eigi að taka efnið út úr
lögunum þannig að það að handleika
efnið teljist ekki til refsiverðs athæf-
is? Sá sem er fylgjandi því að nota
efnin til lækninga vill yfirleitt bara að
hluti efnanna verði löglegur til þeirr-
ar notkunar. En sá sem er í neyslu
þess vill eflaust að kannabisefni verði
numin á brott úr lögum svo hann fái
ekki refsingu fyrir að meðhöndla efn-
in. Einnig tel ég brýnt að setja fram
nýja stefnu í ávana- og fíkniefnamál-
um sem er framkvæmanleg og
raunsæ.
Við þurfum að horfast í augu við
það að fíkniefni eru vandamál sem er
komið til að vera. Það fer þó eftir því
hvernig við tökum á vandanum
hversu stór hann verður.
Á lögleiðing kanna-
bisefna rétt á sér?
Íris Eik
Ólafsdóttir
Kannabis
Niðurstöðurnar leiddu í
ljós að kannabisefni
geta haft gífurleg áhrif
á líf fólks, segir Íris Eik
Ólafsdóttir. Líf þeirra
gekk út á það að eiga
efni og að neyta þess.
Höfundur er nemandi í Háskóla Ís-
lands í félagsráðgjöf. ieo@hi.is.
NOKKRAR deilur
hafa risið um kjör elli-
lífeyrisþega. Stjórnvöld
telja að kaupmáttur líf-
eyrisgreiðslna hafi vax-
ið á árunum 1994-2000
um 12½% og þar af leið-
andi hafi hagur þeirra
batnað. Þótt rétt sé
reiknað er þetta hálf-
sannleikur. Frá árinu
1990 til 1994 höfðu elli-
laun (grunnlífeyrir,
tekjutrygging og ein-
greiðslur) hækkað í
takt við launavísitölu og
laun og voru raunar
bundin við hækkun lág-
markslauna, þ.e. kaup-
máttur ellilauna breyttist með svip-
uðum hætti og almenn launaþróun
og lágmarkslaun.
Frá árinu 1995 skulu ellilaun sam-
kvæmt lögum um almannatrygging-
ar „taka mið af launaþróun þó þann-
ig að þau hækki aldrei minna en
verðlag samkv. vísitölu neysluverðs“
en þau hafa þó ekki hækkað eins og
lágmarkslaunin eða laun almennt
eins og launavísitalan mælir. Afleið-
ing þess er að kaupmáttur ellilauna
hefur dregist mjög aftur úr kaup-
mætti almennings sem hefur aukist
um 24,9% (mældur sem hækkun
launa að meðaltali umfram hækkun
verðlags) á árunum sem nefnd voru,
1994-2000, eða nær helmingi meira
en hjá ellilífeyrisþegum. Hér er vitn-
að í Einar Árnason hagfræðing.
Kjör ellilífeyrisþega hafa því rýrn-
að í samanburði við aðra og eru langt
undir framfærslukostnaði þó að
kaupmáttur þeirra hafi eilítið aukist
þessi umræddu ár. Þetta er kjarni
málsins.
Sýnt hefur verið fram á að grunn-
lífeyrir, tekjutrygging og ein-
greiðslur hefðu átt að vera 17.176
krónum hærri á mánuði í janúar sl.
ef miðað væri við hækkun lágmarks-
launa verkafólks og 7.059 krónum
hærri á mánuði ef miðað væri við
hækkun launavísitölu.
Stjórnvöld verja þennan mismun
með að sumar stéttir hafi hækkað í
launum „óeðlilega mikið“ og að lág-
markslaun hafi hækkað „gífurlega“!
Og á þann veg gefi meðallaun ekki
eðlilega mynd. Þetta er stórbrotinn
hugsunarháttur í ætt við „Gamla
heyið“ í sögu Guðmundar Friðjóns-
sonar. Í þeirri sögu er sagt frá bónda
er ætíð hafði 3-4 ára fyrningar af
heyi en gaf aldrei strá.
Kaupmáttur ellilauna hefur dregist
mjög aftur úr kaupmætti almennings
Benedikt
Davíðsson
Kaupmáttur
Kjör ellilífeyrisþega
hafa því rýrnað í
samanburði við aðra og
eru langt undir fram-
færslukostnaði, segja
Ólafur Ólafsson og
Benedikt Davíðsson,
þó að kaupmáttur þeirra
hafi eilítið aukist
þessi umræddu ár.
Ólafur er formaður FEB.
Benedikt er formaður LEB.
Ólafur
Ólafsson
UNDANFARIÐ
hafa heyrst merkileg-
ar fullyrðingar um
vaxtahækkanir vegna
álversframkvæmda og
arðsemi þeirra. Þann-
ig segir Þorsteinn
Sigurlaugsson, reikni-
meistari náttúru-
verndarsinna, að fyr-
irhugaðar fram-
kvæmdir kalli á
vaxtahækkanir. Hann
segir orðrétt í Ríkis-
útvarpinu í fréttum
kl. 8:00 hinn 17. júlí:
„Og miðað við nú-
verandi skuldir at-
vinnulífsins t.d. við
innlendar lánastofnanir þá getur
þetta þýtt um 7 til 12 milljarða
aukningu á árlegri vaxtabyrði. Ef
við lítum á það út frá heimilunum
þá getum við verið að tala um
þarna 40 til 70 þúsund króna
aukna vaxtabyrði á ári.“
Þetta er ný hagspeki fyrir mér.
Ef einhver þarf að greiða vexti er
jafnframt einhver sem tekur við
þeim, trúlega verður vaxtamunur
banka óbreyttur. Þess vegna munu
auknar vaxtagreiðslur fyrirtækja
og heimila koma fram í auknum
vaxtatekjum annarra fyrirtækja
og annarra heimila og aukin vaxta-
byrði því 0 kr. þegar á heildina er
litið. Ekki skal hér fjölyrt um líkur
á vaxtahækkunum, en ef fram-
kvæmdirnar koma í veg fyrir
djúpa kreppu er hugsanlegt að
þær komi í veg fyrir að raunvextir
verið neikvæðir, eins og hér hefur
gerst áður.
Þorsteinn Sigurlaugsson segir
að Sumitomo Bank fullyrði að
Kárahnjúkavirkjun sé óhagkvæm,
í skýrslu sem bankinn
gerði fyrir Lands-
virkjun. Orðrétt segir
í niðurstöðum skýrsl-
unnar:
„The owner’s
return used by
Landsvirkjun in the
forecast is compar-
able with equity rates
of return earned by
investors in typical,
established, diversi-
fied and well capital-
ised utilities operat-
ing in established
electricity markets.
The forecasts also
demonstrate that the
WACC is achieved even using
certain specific downside assump-
tions in the forecasts.“
Þetta merkir að Sumitomo Bank
telur að arðsemi virkjunarinnar,
sem Landsvirkjun miðar við, sé í
góðu lagi, miðað við það sem gerist
í svipuðum atvinnurekstri. Ekki er
nein leið að sjá hvernig Þorsteinn
fer að því að fá annað út úr þessari
skýrslu. Hugsanlegt er að hann
miði við áhættu af álversrekstri
sem hann virðist sjálfur hafa
reiknað út fyrir tveimur árum, en
þar komst hann að þeirri niður-
stöðu að álverð mundi lækka um
3% á ári næstu 50 ár. Þetta fékk
hann með því að miða einungis við
tímabilið frá 1989 til 2000, en 1991
hrundu Sovétríkin og mikið verð-
fall varð á áli í kjölfarið. Segja má
því að áhættumat Þorsteins geri
ráð fyrir að Sovétríkin hrynji
tólfta hvert ár.
Sannleikurinn er sá að Kára-
hnjúkavirkjun er hagkvæm virkj-
un sem og veldur litlum náttúru-
spjöllum. Sömuleiðis mun hún
trúlega efla ferðamennsku á svæð-
inu, líkt og gerst hefur sunnan-
lands. Mikið happ er einnig að
losna undan því að þurfa að reka
álver í samvinnu við Norðmenn,
álversrekstur er ekki enn orðin
okkar grein. Aftur á móti höfum
við sýnt og sannað að vatnsafls-
virkjanir kunnum við að hanna og
reka. Þar höfum við mikla og góða
reynslu sem mun nú nýtast okkur.
Álver, vextir
og áhætta
Guðmundur
Ólafsson
Höfundur er hagfræðingur og lektor
við viðskipta- og hagfræðideild HÍ.
Álver
Við höfum sýnt og sann-
að, segir Guðmundur
Ólafsson, að vatnsafls-
virkjanir kunnum við
að hanna og reka. Þar
höfum við mikla og góða
reynslu sem mun nú
nýtast okkur.
Bómullar-satín
og
silki-damask
rúmföt
Skólavörðustíg 21,
sími 551 4050
Trúlofunar- og giftingahringir
20% afsláttur
www.gunnimagg.is