Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
RJÚPA hefur löngum verið vinsæl-
asta bráð íslenskra skotveiðimanna
og þeir eru margir sem vilja ekkert
annað í jólamatinn.
Tölur um fjölda veiddra fugla
koma frá veiðimönnunum sjálfum
sem eiga að skila veiðistjóraemb-
ættinu upplýsingum um aflann einu
sinni á ári. Frá því að veiðikorta-
kerfið var tekið upp árið 1995 hafa
að meðaltali verið skotnar 148.000
rjúpur á ári. Um 5.000 veiðimenn
taka þátt í veiðunum ár hvert en
þar af hafa um 500 manns skotið
helming af rjúpunum. Þessir svo-
nefndu magnveiðimenn selja aflann
og má hafa verulegt fé upp úr veið-
unum. Fyrir síðustu jól lýstu kaup-
menn óánægju sinni með hátt verð
frá veiðimönnum sem vildu fá 1.000
krónur fyrir hverja rjúpu. Það verð
hefur sjálfsagt verið í hærri kant-
inum en engu síður er ljóst að
verslun með rjúpur veltir tugmillj-
ónum. Þessar magnveiðar vill Nátt-
úrufræðistofnun banna með öllu og
vonast með því til að draga úr veið-
um um allt að helming.
„Líta ber á rjúpuveiðar sem tóm-
stundagaman en ekki atvinnu,“ er
álit Náttúrufræðistofnunar en undir
það hafa samtök skotveiðimanna
margoft tekið. Jafnframt leggur
stofnunin til að veiðitíminn verði
styttur niður í einn mánuð og veitt
verði í nóvember eingöngu næstu
fimm ár að minnsta kosti. Þar sem
stutt sé þar til veiðitíminn hefjist
komi þó til greina að fresta þessari
styttingu veiðitímans til haustsins
2003.
Nátturufræðistofnun segir að-
gerðirnar bæði réttlætanlegar og
nauðsynlegar enda hafi rjúpum
fækkað verulega á undanförnum
áratugum og stofninn virðist vera í
sögulegu lágmarki. Vegna þessarar
miklu fækkunar verður rjúpan sett
á válista yfir tegundir í yfirvofandi
hættu.
Afar líklegt að gripið
verði til aðgerða
Tillögur stofnunarinnar byggjast
á greinagerð Ólafs K. Nielsen
fuglafræðings um ástand rjúpn-
astofnsins. Ráðgjafarnefnd um villt
dýr fær greinargerðina til umsagn-
ar og veitir síðan Siv Friðleifsdótt-
ur umhverfisráðherra ráðgjöf. Í
samtali við Morgunblaðið sagðist
Siv ætla að bíða eftir niðurstöðu
nefndarinnar áður en hún tæki
ákvörðun.
„Miðað við ástand rjúpnastofns-
ins er afar líklegt að það verði grip-
ið til aðgerða en á þessari stundu er
ekki hægt að segja hverjar þær
verða,“ segir Siv. Vonast er til að
nefndin skili tillögum um miðjan
september og ákvörðun umhverf-
isráðherra muni liggja fyrir áður en
hefðbundinn rjúpnaveiðitími hefst,
15. október nk.
Áka Ármanni Jónssyni veiði-
stjóra hafði ekki borist greinargerð
Náttúrufræðistofnunar þegar
Morgunblaðið ræddi við hann.
Hann sagði að bentu gögnin til þess
að grípa þyrfti til aðgerða gæti
hann verið sammála því að fyrsta
aðgerð yrði að stöðva sölu á rjúpu.
Hann hefur aftur á móti efasemdir
um kosti þess að stytta veiðitímann
og er ekki viss um að það myndi
draga úr veiðum.
„Með styttri veiðitíma eykst
veiðiálagið á rjúpuna á þessum
tíma. Fleiri veiðimenn færu þá ein-
faldlega til veiða á sama tíma,“
sagði hann. Afleiðingin yrði m.a. sú
að rjúpan næði síður að nærast og
hvílast á veiðitímanum og fleiri
rjúpur myndu falla úr vannæringu
og streitu. Þá væri varasamt að
grípa til tveggja aðgerða í einu, þ.e.
banna sölu og stytta veiðitímann,
því að þá gæti orðið erfitt að sjá
hvor aðgerðin skilar árangri. Áki
sagðist frekar vilja banna söluna og
láta þar við sitja en héldi rjúpunni
áfram að fækka mætti grípa til
frekari aðgerða næsta haust. Að-
spurður hvort ekki væri ljóst að
þegar þyrfti að grípa til verndarað-
gerða þar sem talningar sýndu að
rjúpnastofninn væri í sögulegu lág-
marki sagði Áki að þetta væri eðli-
leg sveifla í stofninum. „Ég sagði
það við Siv [Friðleifsdóttur] fyrir
fjórum árum þegar hún tók við að
næsta lægð í rjúpnastofninum yrði
haustið 2002, rétt fyrir kosningar.
Þá yrði mikill pólitískur þrýstingur
fyrir því að friða,“ segir Áki. Þessi
spá hans hafi ræst.
Stofnsveiflur að þurrkast út
og fjöldinn í lágmarki
Ólafur K. Nielsen, fuglafræðing-
ur hjá Náttúrufræðistofnun, segir á
hinn bóginn nauðsynlegt að grípa til
aðgerða strax. Náttúrulegar stofn-
sveiflur rjúpnastofnsins séu við það
að þurrkast út og stofninn sé nú í
sögulegu lágmarki. Að jafnaði líða
um 10 ár milli hámarksára, eða
toppa, í sveiflum rjúpnastofnsins og
sýna niðurstöður talninga að mun-
urinn á hámarks- og lágmarksári er
4–10-faldur.
Þessar sveiflur eru náttúruleg
fyrirbæri og stjórnast ekki af skot-
veiðum. Síðasti toppur var á ár-
unum 1996–1997 en að sögn Ólafs
var hann minni en nokkru sinni frá
því að mælingar hófust. Toppurinn
árið 1955 hafi þannig verið fjórum
sinnum stærri en toppurinn sem
kom síðast.
Talsverð óvissa ríkir um stofn-
stærð rjúpunnar en Ólafur segir að
líklega telji stofninn að hausti um
400–600.000 fugla. Áður fyrr hafi
fuglarnir skipt milljónum. „Rjúpan
var einn af einkennisfuglum mó-
anna rétt eins og heiðlóa og þúfu-
tittlingur. Í vor var hún hreinlega
sjaldgæf,“ segir hann. Þá verði
menn að hafa í huga að rjúpan skipi
mikilvægan sess í vistkerfi landsins
og sé t.a.m. forsendan fyrir tilvist
fálka hér á landi. Ísland beri ábyrgð
á einhverjum stærsta fálkastofni
Evrópu, þótt ekki sé hann stór,
300–400 pör, og er afkoma hans al-
gjörlega háð rjúpum. „Ef stofn-
sveiflurnar þurrkast út er fótunum
kippt undan fálkastofninum. Rjúp-
an er hans fæða árið um kring og
hann étur ekkert annað en rjúpu,
fyrir varptíma og meðan hann ligg-
ur á eggjum,“ segir Ólafur.
Nauðsynlegt sé að grípa strax til
aðgerða og veiðitakmörkun sé eina
stjórntækið sem stjórnvöld hafi í
höndum. „Markmiðið er að rjúpan
endurheimti aftur sinn fyrri sess í
vistkerfinu, hún verði aftur einn af
einkennisfuglum móanna, tryggja
verndun fálkans og skynsamlega
nýtingu rjúpnastofnsins. Það er
ekkert sjálfgefið lögmál að rjúpan
sé markaðsvara frekar en heiðlóa
og hrossagaukur sem báðir eru ljúf-
fengir fuglar,“ segir Ólafur.
500 manns skjóta rúmlega
70.000 rjúpur
Aðspurður hvort ekki sé hætta á
að veiðiálagið aukist svo mikið í
nóvember að ávinningur af styttri
veiðitíma verði lítill sem enginn
segir Ólafur að venjan sé sú að
langflestir veiðimenn haldi til veiða
um leið og rjúpnaveiðitímabilið
hefst, 15. október. Á fyrstu vikunni
sé meira en fjórðungur fuglanna
drepinn. Í október sé jörð oft auð
og því verður rjúpan auðveld bráð
fyrir veiðimenn sem geta séð hana
á fleiri hundruð metra færi.
„Ég held að það séu allir sam-
mála um að það er lítið af rjúpu og
fer minnkandi áratug eftir áratug.
Þessu verðum við að snúa við. Ég
held við getum líka verið sammála
um að draga úr veiðiálaginu, hvern-
ig sem það verður gert,“ segir
hann.
Rjúpan endurheimti
sinn fyrri sess
Náttúrufræðistofnun
hefur lagt til við um-
hverfisráðherra að sett
verði algjört og ótíma-
bundið bann við verslun
með rjúpur og veiði-
tíminn verði takmark-
aður við nóvember.
Með þessum aðgerðum
vonast menn til að
veiðar minnki um
meira en helming.
Morgunblaðið/Ingó
Rjúpan er vinsælasta bráð íslenskra skotveiðimanna. Árlega veiða um
fimm þúsund rjúpnaveiðimenn tæplega 150.000 rjúpur.
Náttúrufræðistofnun leggur til bann við verslun
með rjúpur og styttingu veiðitímans
’ Rjúpur eruforsenda fyrir
tilvist fálka. ‘
’ 10% veiði-manna veiða 50%
af rjúpunum. ‘
CP-félagið á Íslandi
Vettvangur
fyrir CP-fötlun
CP-FÉLAGIÐ á Ís-landi var stofnaðsíðastliðið haust.
Tilgangur þess er að
mynda félagsskap foreldra
barna með CP-fötlun með
fötluðum og fagaðilum.
Ómar Örn Jónsson, for-
maður félagsins, sagði
Morgunblaðinu nánar frá
félaginu og CP-fötlun.
– Hvað er CP?
„CP, eða Celebral Palsy,
er fötlun sem á rætur að
rekja til skemmda í heila.
CP hefur verið þýtt á ís-
lensku sem heilalömun.
Okkur þótti íslenska heitið
misvísandi og ekki nógu
lýsandi fyrir fötlunina.
Þess vegna höfum við
ákveðið að notast við al-
þjóðlegu skammstöfunina í
nafni félagsins. Við viljum kenna
samfélaginu að þekkja þá skamm-
stöfun yfir fötlunina í framtíðinni.
Hér er um mjög fjölbreytta fötlun
að ræða, allt frá því að vera vart
sjáanleg, og nokkuð sem ekki háir
viðkomandi mikið í daglegu lífi, yf-
ir í mjög alvarlega hreyfihömlun
þar sem jafnvel er líka um að ræða
þroskahömlun eða aðrar viðbótar-
fatlanir. Það er stór og fjölbreyti-
legur hópur sem tilheyrir CP.
Hins vegar glíma foreldrar við
sambærileg tilfinningaleg mál
vegna þessa.“
– Hvað var undanfari þess að
þið stofnuðuð félagið?
„Í tengslum við Foreldrafélag
Greiningarstöðvar ríkisins hittust
nokkrir foreldrar barna með CP,
og þegar við fórum að ræða saman
kom fljótlega í ljós að við höfðum
lent í mjög sambærilegum að-
stæðum, átt í sömu vandræðum og
leitað upplýsinga víða. Hugmynd-
in um að stofna félagið kviknaði,
og um sumarið 2001 var vinnuhóp-
ur að störfum sem mótaði fé-
lagsstarfið. Ákveðið var að félagið
væri opið öllum, fötluðum, foreldr-
um og fagaðilum, enda samstarf
mjög mikið á milli allra þessara
hópa.“
– Hvernig tókst stofnun félags-
ins og fyrsta starfsárið?
„Stofnun félagsins tókst vonum
framar, mæting á stofnfundinn fór
fram úr björtustu vonum okkar og
greinilegt að þörfin fyrir félag af
þessu tagi var fyrir hendi. Fljót-
lega eftir stofnun félagsins fórum
við að skilgreina betur að hverju
við vildum einbeita okkur. Við höf-
um verið í mjög góðu sambandi við
Þroskahjálp, Styrktarfélag lam-
aðra og fatlaðra og Umhyggju, fé-
lög sem hafa staðið sig mjög vel í
réttindamálum og ýmsum bar-
áttumálum. Við ákváðum að ein-
beita okkur að fræðslu um CP-
fötlun og að skapa vettvang fyrir
alla áhugasama um CP til að hitt-
ast í hvers kyns félagsstarfi.“
– Á hvern hátt hafið þið miðlað
fræðslu um CP og hvernig hefur
félagsstarfinu verið háttað?
„Við höfum haldið nokkra opna
fræðslufundi fyrir almenning þar
sem farið hefur verið
yfir mismunandi gerðir
CP-fötlunar og hegð-
unarvanda sem getur
fylgt fötluninni. Þar að
auki höfum við haft
bókaða fyrir okkur sundlaug mán-
aðarlega í Styrktarfélagi lamaðra
og fatlaðra. Það hefur mælst mjög
vel fyrir. Við höfðum einnig sum-
arferð í júlí, í Reykholt, sem tókst
mjög vel. Við grilluðum, fórum í
sund og höfðum skemmtiatriði.
Þangað komu jafnt krakkar sem
eru í hjólastól, eiga erfitt með
gang og ekki.“
– Það hlýtur að vera mjög gef-
andi fyrir ykkur að hafa náð sam-
an og myndað þetta félag.
„Já, mikil ósköp. Það getur eng-
inn sett sig í þau spor að eignast
fatlað barn, og þess vegna er það
mjög gefandi og styrkjandi að
leita til annarra foreldra í sam-
bærilegri aðstöðu. Það er ótrúlega
mikill styrkur í þeim 200 fé-
lagsmönnum sem hafa gengið í fé-
lagið.“
– Þörf fyrir félagið er greinileg.
„Já, og það er undarlegt að
svona félag hafi ekki verið stofnað
fyrr. Sambærileg félög á hinum
Norðurlöndunum eru yfir fimmtíu
ára gömul, þannig að það var kom-
inn tími til að stofna til félagsskap-
ar af þessu tagi hér á landi.“
– Hvað getur þú nefnt af við-
fangsefnum næsta vetrar?
„Starfið er enn í mótun, enda fé-
lagið aðeins að verða eins árs. Við
munum að sjálfsögðu halda áfram
með sundið og fræðslufundina
næsta vetur. Einnig höfum við lát-
ið uppfæra heimasíðuna okkar,
www.cp.is, sem gegnir mikilvægu
hlutverki í samskiptum milli fé-
lagsmanna, og verður hún opnuð
með nýju sniði nú bráðlega. Þar
verður mikið af þýddu fræðsluefni
um CP, sem mikið hefur skort hér
á landi. Við notum tölvupóstinn
mikið við að halda sambandi við fé-
lagsmenn. Að auki er í undirbún-
ingi fræðslubæklingur um CP sem
vonandi verður gefinn út fljótlega.
Rætt hefur verið um að opna síma
þar sem fólk getur
hringt, spjallað, miðlað
og leitað stuðnings.
Varðandi vetrarstarfið
eru margar hugmyndir
uppi sem síðar á eftir að
útfæra nánar. Við höfum til dæmis
áhuga á að ná meira til eldra fólks
með CP-fötlun svo eitthvað sé
nefnt. Við vinnum allt í sjálfboða-
vinnu, þannig að starfið litast af
því og fjárhagsstöðu félagsins. Ég
á von á að starfsemi CP-félagsins
eigi eftir að aukast jafnt og þétt
næstu ár og stuðla þannig að meiri
samskiptum fatlaðra, aðstand-
enda þeirra og fagfólks.“
Ómar Örn Jónsson

Ómar Örn fæddist 17 desem-
ber 1971 í Reykjavík. Hann lauk
stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum við Sund árið 1991 og
útskrifaðist sem viðskiptafræð-
ingur cand. oecon. frá Háskóla
Íslands 1999. Ómar Örn hefur
starfað í hugbúnaðargeiranum
undanfarin ár en hóf nýlega
störf sem sölustjóri stórnotenda
hjá Öryggismiðstöð Íslands. Óm-
ar Örn er formaður CP-félagsins
sem stofnað var haustið 2001.
Hann er kvæntur Elfu Dögg S.
Leifsdóttur og eiga þau tvö börn,
Dag Stein og Örnu Ösp.
Stuðningur og
fræðsla um
CP á Íslandi