Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ



666>!6 :64 !636
46
6$!
6 6 
6  :6
3
64 94(6
6;!6;!36$646! 3964!6
6;!6
3
46?666$!6 6%466=
6 : $!4!6@! 32
 94A(6
36
36
4:3!!6
6;9 6;!6'77+(664
 ; 646964646 :64 6 46! 6
6B6 :6

4?4(63
6:66%:(6;6
464646 6;
!6 !6
6! 6946:6
!6 6346 6
!
666=6 6 946
66;
(646!64 !6%
646%6936  !
 4
36
4636
(6
64C6
;6
: !6
 ! 46:646 $6 46
!6636 4
3 :6
6%96
3
3!6
6?6;
!6=!6
46
3
!6
6
4!%664666;9 6 4!6
6!6
326:
9%6:6!63
6   6! 666

6 $4!6!6 :6!  63?6$!6 6
 !%46

;6 6   6:64646;9 64 6:6
 !; áherzlu á að réttara sé að tala um
þessa þróun sem endursameiningu
álfunnar en „útvíkkun“ ESB.
Það er þó ekki þar með sagt, að Ís-
lendingar sleppi alveg við að taka þátt
í kostnaðinum sem hlýzt af ESB-inn-
göngu þessara landa, sem voru svo
ólánsöm að lenda austan megin járn-
tjaldsins og var bannað að þiggja
Marshall-aðstoð á sínum tíma (ljóst er
að Ísland var ólíkt lánsamara og fékk
að njóta rausnarlegrar Marshall-að-
stoðar til uppbyggingar atvinnulífsins
eftir stríðið, þrátt fyrir að þjóðarbúið
hafi hagnazt umtalsvert á stríðinu, öf-
ugt við það sem gerðist í Mið-Evr-
ópu). Fastlega má reikna með því, að
er samið verður um EES-aðild hinna
væntanlegu nýju ESB-ríkja muni
ESB gera kröfu um að EFTA-ríkin í
EES – Ísland, Noregur og Liechten-
stein – greiði í svipaðan sjóð og Þró-
unarsjóð EFTA, sem settur var á fót
á sínum tíma til að hin ríku aðildar-
lönd EFTA tækju þátt í að axla
kostnaðinn af stuðningsáætlunum
ESB við fátækari svæði sambandsins.
ESB býr sig í stakk
fyrir stækkun
Hvað varðar undirbúning Evrópu-
sambandsins sjálfs fyrir stækkunina
til austurs stóð til að öll nauðsynleg
formsatriði í því sambandi yrðu af-
greidd á leiðtogafundinum í Nizza í
desember 2000. Markmiðið var að
færa stofnanir og ákvarðanatökukerfi
sambandsins í búning sem gerði því
kleift að fjölga aðildarríkjum úr 15 í
 


'

 

   


  
 




'
*
+
)
0
.
,
-
7
'/
''
'*
'+
')
'0
'.
',
'-
'7
*/
*'
**
*+
*)
*0
*.
*,
*-
*7
+/
+'
#6 $!3! #63!6 #63!6;! #633! #26:639? !


%4
 

$!


326:69% $3?46:6$!
#26:6 !
D !
E44
6:6
4639? 
1 6:6  "
!
#  6:6! ? "
26:6  3$4
94
3 
3
F
9
26:6
%4
 66 6 26:6
:%  

6!26:6$9
36
46 3!

!6!63
4
:36

8 sem niðurstaðan verður í
aðildarsamningunum má bóka að í
mörgum umsóknarríkjanna séu
framundan áróðursherferðir með og
á móti í stíl við það sem tvisvar hefur
verið hægt að fylgjast með í Noregi –
þar sem bæði árið 1972 og 1994 var
búið að ganga frá aðildarsamningi
sem meirihluti þjóðarinnar síðan
hafnaði. Á þessu stigi málsins er nær
ómögulegt að spá fyrir um hver út-
koman verður, en ekki er hægt að úti-
loka að upp kunni að koma „norskt
ástand“ í einhverju núverandi um-
sóknarríkja. Má reikna með að það
muni að miklu leyti verða undir því
komið hver niðurstaðan í landbúnað-
ar- og byggðastyrkjamálunum verði í
aðildarsamningunum, þar sem budd-
an er sá þáttur sem auðveldast er að
byggja áróður á, hvort sem er með
eða á móti.
80 milljarðar evra
í aðildaraðstoð til 2006
Í hinni svokölluðu „Dagskrá 2000
(Agenda 2000), sem samþykkt var á
leiðtogafundi í Berlín snemma árs
1999, var ramminn fyrir fjárútlát
sambandsins í tengslum við stækkun-
arferlið fyrir tímabilið 2000–2006
ákveðinn. Allt í allt er gert ráð fyrir
um 80 milljörðum evra, andvirði um
6.700 milljarða króna, í þetta – þar af
um 22 milljörðum evra í ýmiss konar
aðstoð fyrir inngöngu umsóknarríkj-
anna og 58 milljarða evra eftir aðild,
ef af henni verður fyrir 2006. Öll mið-
ar þessi aðstoð að því að hraða aðlög-
un umsóknarríkjanna að reglum og
stöðlum ESB, svo að komast megi hjá
tímabundnum undanþágum, að svo
miklu leyti sem mögulegt er.
Þótt þetta kunni að virðast háar
tölur eru þessar fjárhæðir þó ekki
nema brot úr prósenti af vergri lands-
framleiðslu eldri ESB-ríkjanna 15. Þá
hafa samningamenn umsóknarland-
anna ennfremur bent á, að þegar
þessar fjárhæðir voru ákveðnar var
gengið út frá því að færri ríki fengju
aðild í fyrstu lotu (sex ríkja „Lúxem-
borgar-hópurinn“) og að fyrsta ár að-
ildar yrði árið 2002. Nú liggi fyrir að
allt að tíu ríki eigi að geta fengið aðild
í fyrstu lotu og að hún komist til fram-
kvæmda árið 2004, þ.e. fjárveiting-
arnar sem ákveðnar voru í Dagskrá
2000 dreifist á fleiri lönd á lengri tíma.
Þá hefur ennfremur verið bent á,
að kostnaðurinn við uppbyggingu í
þeim héruðum sem áður tilheyrðu
Austur-Þýzkalandi er á þeim árum
sem liðin eru frá sameiningu Þýzka-
lands orðinn miklu meiri en sem nem-
ur því sem reiknað hefur verið út að
stækkun ESB til austurs kosti fyrstu
árin eftir inngöngu nýju aðildarríkj-
anna.
Þátttaka í hinni
„evrópsku samstöðu“
Vert er að geta þess hér, að væri
Ísland – eitt ríkasta land álfunnar – í
Evrópusambandinu yrði það að taka
þátt í að sýna „evrópska samstöðu“
og axla hluta kostnaðarins af „endur-
sameiningu Evrópu“ eins og stækkun
ESB til austurs hefur líka verið köll-
uð. Reyndar leggja fulltrúar umsókn-
arlandanna í Mið- og Austur-Evrópu
27 án þess að það raskaði skilvirku
starfi stofnananna og án þess að
ákvarðanataka yrði of þung í vöfum.
Áhöld eru um hvort niðurstaðan
sem náðist eftir hart samningaþóf
leiðtoganna 15 þessa desemberdaga á
frönsku Rívíerunni fyrir hálfu öðru
ári uppfylli þessi markmið, en að
minnsta kosti er í þeim niðurstöðum
gert ráð fyrir fjölguninni – meðal ann-
ars var ákveðið hvert atkvæðavægi
hvers hinna tilvonandi aðildarríkja
skyldi verða í ráðherraráðinu (sem er
mjög mikilvægt atriði er ákvarðanir
eru teknar með svokölluðum vegnum
meirihluta) og hve marga fulltrúa
hvert þeirra sendi á Evrópuþingið.
Vert er að geta þess hér, að í hinni
svokölluðu „framtíðarráðstefnu“
ESB, sem kalla má stjórnarskrárþing
sambandsins og er í raun beint fram-
hald af ríkjaráðstefnunni sem endaði
með Nizza-sáttmálanum, taka fulltrú-
ar umsóknarríkjanna fullan þátt og
leggja þannig nú þegar sín lóð á vog-
arskálarnar við ákvarðanir um fram-
tíðarskipulag Evrópu.
Áður en nokkurt umsóknarríki get-
ur fengið lögformlega aðild að sam-
bandinu verður staðfestingarferli
Nizza-sáttmálans að vera lokið, en
það komst í uppnám er Írar felldu
staðfestinguna í þjóðaratkvæða-
greiðslu í fyrra. Þó má reikna með að
lausn verði fundin á því vandamáli svo
að þetta atriði verði ekki til þess að
tefja inngöngu nýrra ríkja í sam-
bandið. Írar kjósa að nýju um stað-
festingu sáttmálans síðar í haust.
Tafir?
Það eru þó ýmis önnur atriði sem
geta orðið til þess að áformin um að
klára fyrstu aðildarsamningana fyrir
jól fari út um þúfur. Ein af uppruna-
legu forsendunum fyrir því að sú
tímaáætlun standist var að ESB-ríkin
fimmtán kæmu sér fyrri part sumars,
þ.e. fyrir lok spænska formennsku-
misserisins, saman um skýrt skil-
greind samningsmarkmið á sviði
landbúnaðarmála, byggðaþróun-
armála og fjárlagagerðar – erfiðustu
úrlausnarefna aðildarsamninganna.
Samkomulag um þessi samnings-
markmið liggur þó enn ekki fyrir
nema að litlu leyti. Framkvæmda-
stjórnin lagði snemma á árinu fram
tillögur sínar í þessum efnum. Þing-
kosningar í Frakklandi í júní og
Þýzkalandi í september eiga sinn þátt
í þessum töfum. Schröder Þýzka-
landskanzlari er sagður hafa viljað
fresta ákvörðuninni fram yfir kosn-
ingarnar til að þessi mál geri honum
ekki erfitt fyrir í kosningabaráttunni.
En nokkuð víst er að þau hefðu ein-
mitt gert það, þar sem vart verður hjá
því komizt að tillögurnar feli í sér að
enn frekari byrðar verði lagðar á
þýzka skattgreiðendur. Samkvæmt
útreikningum þýzka fjármálaráðu-
neytisins – byggðum á þeim forsend-
um að bændur í nýjum aðildarríkjum
muni þegar upp verður staðið að
mestu leyti njóta sömu kjara og
bændur í þeim gömlu – kunna föst ár-
leg útgjöld Þýzkalands til sameigin-
legra sjóða ESB umfram það sem
Þjóðverjar fá til baka úr þeim (svo-
kallað nettóframlag) að tvöfaldast, úr
u.þ.b. 10 milljörðum evra nú í um 20
milljarða evra eftir fyrstu lotu stækk-
unar sambandsins. Þýzka fjármála-
ráðuneytið gefur sér þessar forsend-
ur í ljósi þess að í lykillöndum sem eru
á leið inn í ESB (einkum Póllandi og
Ungverjalandi) krefjast stjórnvöld
þess að bændur fái að njóta allra
sömu kjara og stéttarsystkin þeirra í
vesturhluta álfunnar, strax frá þeim
degi sem löndin fá inngöngu. Finnist
pólskum og ungverskum bændum
þeir vera hlunnfarnir í aðildarsamn-
ingunum er viss hætta á að samning-
unum verði hafnað í þjóðaratkvæða-
greiðslum í þessum löndum.
Kjarni deilunnar snýst nú um bein-
greiðslur til bænda úr sameiginlegum
sjóðum ESB, en þessar greiðslur eru
– eins og reglurnar eru núna – ekki
háðar framleiðslu, heldur stærð rækt-
aðs akurlendis viðkomandi bónda eða
fjölda mjólkurkúa. Þjóðverjar, ásamt
Bretum, Hollendingum og Svíum,
hafna því að láta þetta beingreiðslu-
kerfi einnig ná til bænda í hinum
væntanlegu nýju aðildarríkjum. Í til-
lögum framkvæmdastjórnar ESB er
gert ráð fyrir að bændur nýju aðild-
arríkjanna fái frá árinu 2004 25% þess
sem kollegar þeirra í hinum eldri fá í
slíkar greiðslur. Síðan skuli greiðsl-
urnar hækkaðar í áföngum upp í
100% árið 2013. Áðurnefndir and-
stæðingar beingreiðslnanna benda á
að upphaflega hafi þeim verið komið á
til að bæta bændum í Vestur-Evrópu-
löndum upp tekjumissi vegna lækk-
unar á heimsmarkaðsverði á fram-
leiðsluvörum þeirra. Bændur í
umsóknarríkjunum hafi ekki orðið
fyrir tekjumissi af þessum sökum.
Beingreiðslur séu yfirleitt skaðlegt
form niðurgreiðslna og stefna beri að
því að afnema þær úr landbúnaðar-
kerfi sambandsins fyrir fullt og allt.
Ósanngjarnt að „færa markið til“
Samningamönnum umsóknarríkj-
anna þykir hins vegar ósanngjarnt, að
ESB sé sífellt að „færa markið til“;
aðildarsamningarnir verði að miðast
við sameiginlegu landbúnaðarstefn-
una eins og hún er núna, ekki eins og
menn vilja að hún verði í framtíðinni.
„Það kemur ekki á óvart að komið
hafi í ljós vandkvæði í samningavið-
ræðunum þegar kom að bein-
greiðslum til bænda,“ sagði Günter
Verheugen, sem fer með stækkunar-
málin í framkvæmdastjórn ESB, í
ræðu fyrr í sumar. „Þetta snýst um
skiptingu byrðanna. Ég tel að það
beri að segja borgurum Evrópu að
þeir fái ekki endurgjaldslaust að njóta
þess umtalsverða pólitíska og efna-
hagslega ávinnings sem stækkunin
hefur í för með sér.“ Þetta hafi aðild-
arríkin fyllilega viðurkennt á leið-
togafundinum í Berlín vorið 1999, þar
sem gengið var frá „Dagskrá 2000“.
„Já, nú er þess vænzt að við sýnum
samstöðu. Það er okkur sjálfum í hag
að gera það,“ tjáði Verheugen Evr-
ópuþinginu um miðjan júní. Það sé
rétt að ræða kostnaðinn af stækkun
sambandsins. En þá verði líka að
ræða kostnaðinn af engri stækkun.
Varaði Verheugen eindregið við þeim
skilaboðum sem núverandi aðildar-
þjóðir sendu hinum tilvonandi ef tafir
yrðu á stækkunarferlinu vegna mis-
klíðar í hópi hinna fyrrnefndu. „[Um-
sóknarríkin] hafa loforð, sem þau
geta reitt sig á: uppfylli þau aðildar-
skilyrðin, fá þau inngöngu. Tafir geta
alltaf orðið. En ég vara við töfum sem
orsakast af því að núverandi aðildar-
ríki geta ekki náð samkomulagi sín í
milli,“ sagði Verheugen.
Danir, sem fara með formennsku í
ráðherraráði ESB síðari helming
þessa árs, hafa sett sér það markmið
að á leiðtogafundinum í Kaupmanna-
höfn í desember renni upp sú sögu-
lega stund að gengið verði frá fyrstu
samningunum um inngöngu fyrrver-
andi austantjaldsríkja í sambandið,
og hringnum þannig lokað frá því
leiðtogarnir samþykktu „Kaup-
mannahafnar-skilyrðin“ níu árum áð-
ur. „Það er markmið okkar að ljúka
samningum við eins mörg ríki og
mögulegt er, helzt tíu. Verkefni
dönsku formennskunnar verður að fá
alla til að standa við loforð sín,“ lýsti
danski Evrópumálaráðherrann, Bert-
el Haarder, yfir. Nú er eftir að sjá
hvort honum verður að ósk sinni.
Næsta sunnudag: Pólland
6668636; 64636
3!6
6%96! 66!4?6 46! $639
(6
66
6  ?!6!
 646
6 46464:46; 4646! 3964 946
639 666"  ?6;!6 6 64:46
6 46!  6
!6
3
 !6 : $!4!6G
!:
68

(6 6
8H(6
6
!6
6 : ! 46:6
66%
6463966 $!6!   666 46
6
6$3!(6! 6;
646  66!6!6   64
846
C!6?6
!&
666
>8
(6
6 6
9 636: !!65646'7-76:6%
646; 646!4
 !  !!6 6"426:68!!2
 !64646$$36 646$$36

666E
8(6
6
!639633
4:466 46$!26:6!
36 6;
 9646364$!646$4!6

666 8
8I(6
664$!4:46396%46:6
3%6!  666D6: 6
633
4:46
  633
% 6G
EH6:
6;4
63:3
 ('

Þinghúsið í Búdapest Þótt húsið sé byggt á 19. öld eru aðeins fáein ár síðan raunverulega lýðræðislegt þing tók þar til starfa. Það sem gerir næstu stækk-
unarlotu ESB frábrugðna öllum sem á undan eru gengnar er að flest ríkin sem nú eru að semja um aðild að sambandinu eru fyrrverandi kommúnistaríki og eru að
ganga í gegn um mikið umbyltingarferli á sama tíma og aðildarviðræðurnar standa yfir.