Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
1. sept. 1945: „Í leiðara sín-
um 30. fyrra mánaðar heldur
Þjóðviljinn sjer ennþá við
sama heygarðshornið og end-
urtekur þær fyrri staðhæf-
ingar sínar, að lýðræði í at-
vinnumálum verði best
tryggt með því að ríki eða
bæjarfjelög reki atvinnufyr-
irtækin. Sú blekking sósíal-
ista, að þar sem ríkis- eða
bæjarfyrirtækið sje sameign
borgaranna, þá ráði allir jafn-
miklu um rekstur þeirra, á
óefað mikinn þátt í því fylgi,
sem sameignarstefnan á að
fagna.
En ef betur er aðgætt,
kemur í ljós, að meginmunur
er á þeirri tegund eign-
arrjettar, er maður á t.d.
einkabifreið, og þeim „eign-
arrjetti“, sem er í því fólginn,
að hver Íslendingur er til
dæmis sem almennur
þjóðfjelagsborgari meðeig-
andi í Kleppsbúinu. Í fyrra
dæminu hefir eigandinn full-
kominn yfirráðarjett yfir
eign sinni – auðvitað með
þeim takmörkunum sem um-
ferðarreglur og annað þess
háttar setja á hverjum tíma –
en í síðara dæminu er hann
áhrifalaus með öllu á það
hvernig eignin er notuð. Ef
það skrítna fyrirkomulag
væri tekið upp, að láta for-
stjóra búsins vera þjóðkjör-
inn, þá gæti hver borgari að
vísu fengið að greiða atkvæði
um það, hvort bústjórinn
hjeti Pjetur eða Páll, en þótt
hinn kosni bústjóri væri allur
af vilja gerður, gæti hann
aldrei spurt almenning ráða
um það, hvernig stjórn bús-
ins ætti að haga, þær yrði
hann að taka upp á eigin
spýtur. Sama máli gegnir um
stjórn allra annarra ríkis- og
bæjarfyrirtækja, aðeins í
sjaldgæfum undantekning-
artilfellum yrði hægt að leita
álits almennings um þær
ákvarðanir sem taka þyrfti.“
. . . . . . . . . .
1. sept. 1965: „Milli Hafn-
arfjarðar og Keflavíkur hefur
nú orðið ný bylting í vega-
gerð, sem raunverulega
markar framtíðarstefnuna í
þeim málum. Keflavíkurveg-
urinn nýi er glæsilegt tákn
um kunnáttu Íslendinga í
vegalagningu og hann sýnir
okkur að við höfum nú öðlazt
nægilega tækniþekkingu og
fullkomin tæki til þess að
leggja fullkomna stein-
steypta vegi út um landið.
Framkvæmdir á borð við
Keflavíkurveginn eru mjög
dýrar, en hann mun hafa
kostað um 220 milljónir
króna. Þess vegna er ekki
óeðlilegt, að þeir sem hans
verða aðnjótandi standi að
einhverju leyti undir þessum
mikla kostnaði. En hið mikla
framtíðarverkefni okkar í
vegamálum hlýtur að verða
að leggja allar helztu að-
alsamgönguæðar landsins á
sama hátt. Slíkt mun kosta
geysilegt fé og það er úr-
lausnarefni í sjálfu sér hvern-
ig afla á þess fjár. En mik-
ilvægt er að það takist.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VIÐBRÖGÐ
VIÐSKIPTARÁÐHERRA
Ípistli á heimasíðu sinni segir Val-gerður Sverrisdóttir viðskipta-ráðherra að hún muni leggja
fram nýtt frumvarp um bankamál á
Alþingi í haust í kjölfar átakanna um
SPRON. Viðskiptaráðherra segir um
þetta efni:
„Ég hef í ríkisstjórn rætt málefni
sparisjóða og er ríkisstjórnin sam-
mála um að farið verði yfir lagaákvæði
um sparisjóði í ljósi atburða sumars-
ins. Ég hef óskað eftir að bankalaga-
nefnd taki málið til skoðunar áður en
Alþingi kemur saman.“
Í pistli sínum segir Valgerður
Sverrisdóttir ennfremur: „Átökin um
SPRON og nokkur önnur mál, sem
upp hafa komið í viðskiptalífinu hafa
orðið kveikja að tímabærri umræðu
um siðferði og græðgi í þjóðfélaginu.
Það er engum blöðum um það að fletta
að markaðshagkerfi það, sem við Ís-
lendingar búum við hefur fært okkur
velsæld. En það kemur sífellt betur í
ljós, hér á landi sem annars staðar, að
markaðsbúskapur má ekki vera óheft-
ur. Það verða að vera í gildi skýrar
reglur um gangverk viðskiptalífsins.“
Morgunblaðið sér sérstaka ástæðu
til að fagna þessum ummælum við-
skiptaráðherra. Í umræðum fyrr í
sumar vegna átakanna um SPRON
lýsti blaðið þeirri skoðun, að Alþingi
yrði að taka í taumana með því að gera
nauðsynlegar breytingar á lögum um
viðskiptabanka og sparisjóði. Það er
ánægjulegt að nú liggur skýrt fyrir af
hálfu ráðherra að það verði gert. Um
málefni sparisjóðanna sérstaklega
segir ráðherrann:
„Verði sú túlkun viðurkennd að
heimilt sé að selja stofnfjárbréf á yf-
irverði er búið að gerbreyta eðli stofn-
fjárbréfa og gera þau að hlutabréfa-
ígildi. Augljóst er af lestri
greinargerða með lögum allt frá því að
fyrstu lög um sparisjóði voru sett árið
1915 að það hefur aldrei verið mark-
mið löggjafans. Litið hefur verið á
stofnfjáreigendur sem hollvini og
gæzlumenn sjálfseignarfjár sparisjóð-
anna.“
Þetta er hárréttur skilningur hjá
viðskiptaráðherra.
Valgerður Sverrisdóttir hefur líka
rétt fyrir sér í því að atburðarás und-
anfarinna vikna og mánaða hefur leitt
í ljós hversu nauðsynlegt er að skýrar
leikreglur gildi í viðskiptalífinu.
Frjálsræðið, sem rutt hefur sér til
rúms í viðskiptum og ekki sízt við-
skiptum á milli landa á síðasta áratug
m.a. vegna EES-samningsins, er af
hinu góða en sennilega hefur okkur Ís-
lendingum ekki verið nægilega ljóst,
að því frjálsræði verða að fylgja skýr-
ar og í sumum tilvikum strangar regl-
ur, eins og tíðkast í öðrum löndum og
þá ekki sízt í Bandaríkjunum. Hafa
þær ströngu reglur þó ekki dugað til
þess að koma í veg fyrir misferli af því
tagi, sem uppvíst hefur orðið um þar í
landi á undanförnum mánuðum, sem
sýnir hversu mikilvægt er að sterkur
agi ríki í kringum viðskiptalífið.
Það er líka ljóst, að þau eftirlits-
kerfi, sem byggð hafa verið upp til
þess að fylgjast með því að viðskipta-
lífið hlíti settum reglum hafa tæpast
haft bolmagn til að sinna því hlutverki
af nægilegum krafti. Þar er átt við að
þær stofnanir, sem um er að ræða
þurfa að hafa yfir að ráða nægilegum
fjölda starfsmanna, þekkingu og fjár-
magni til þess að takast á við algerlega
ný viðhorf í viðskiptalífinu.
Ummæli Valgerðar Sverrisdóttur
vekja bjartsýni um að ríkisstjórn og
Alþingi muni taka þau vandamál, sem
augljóslega eru til staðar í viðskipta-
lífinu sterkum tökum jafnframt því,
sem gerðar verði nauðsynlegar ráð-
stafanir til þess að tryggja að þau
markmið, sem Alþingi hafði sett sér
varðandi framtíð sparisjóðanna nái
fram að ganga.
M
IÐAÐ við yfirlýsingar
bandarískra ráðamanna
í liðinni viku um hugs-
anlega árás á Írak
mætti halda að málið
snúist ekki um það
lengur hvort af árásinni
verður heldur hvenær
hún verður gerð, hverjir muni taka þátt í henni
og hversu miklu afli Bandaríkjastjórn muni
kjósa að beita til að steypa Saddam Hussein af
stóli.
Yfirlýsingar síðustu daga eru þess eðlis að erf-
itt er að sjá hvernig hægt verður að breyta um
stefnu nema til komi stórkostlegar tilslakanir af
hálfu íraska leiðtogans eða þá að atburðir annars
staðar í heiminum geri að verkum að fresta verði
herförinni gegn Saddam Hussein. George W.
Bush Bandaríkjaforseti hefur gert það að for-
gangsverkefni í utanríkismálum að stuðla að
stjórnarskiptum í Írak. Það er vandséð, miðað
við yfirlýsingar forsetans, hvernig hann á að
geta gengið til kosninga á nýjan leik án þess að
hafa látið til skarar skríða gegn Saddam Huss-
ein. Samt blasir við að enginn stuðningur er við
hernaðaraðgerðir meðal bandamanna Banda-
ríkjanna og mjög skiptar skoðanir á Bandaríkja-
þingi og jafnvel innan Repúblikanaflokksins.
Í liðinni viku hafa tveir af valdamestu mönnum
Bandaríkjastjórnar, þeir Dick Cheney varafor-
seti og Donald Rumsfeld varnarmálaráðherra
fært rök fyrir því að nær óhjákvæmilegt sé að
ráðist verði á Írak. Á síðustu vikum hafa einnig
margir þungavigtarmenn úr röðum repúblikana
haft uppi varnaðarorð vegna hugsanlegrar árás-
ar. Má nefna þá Brent Scowcroft, sem var þjóð-
aröryggisráðgjafi George Bush Bandaríkjafor-
seta í Persaflóastríðinu og James Baker, sem var
þá utanríkisráðherra í stjórn Bush.
Röksemdir
Cheneys og
Rumsfelds
Síðastliðið ár hefur
farið fram mikil um-
ræða innan Banda-
ríkjastjórnar um það
hvort rétt sé að ráðast
gegn Saddam Huss-
ein. Yfirlýsingar þeirra Cheneys og Rumsfelds í
liðinni viku eru af sumum taldar til marks um að
þeirri umræðu sé nú lokið. Þeir sem ráðast vilji
til atlögu hafi orðið ofan á í umræðunni og nú sé
að hefjast herferð til að sannfæra Bandaríkja-
menn og bandamenn þeirra um réttmæti þess að
steypa Saddam Hussein af stóli.
Það vekur hins vegar einnig athygli að forset-
inn sjálfur hefur ekki gefið jafnafdráttarlausar
yfirlýsingar upp á síðkastið og þeir Cheney og
Rumsfeld. Það má því velta fyrir sér hvort túlka
beri yfirlýsingar þeirra sem enn einn kafla í bar-
áttunni innan Bandaríkjastjórnar um hernaðar-
aðgerðir í Írak eða hvort þetta sé fyrsta skref
stjórnarinnar til að afla hernaðaraðgerðum
fylgis meðal almennings.
Dick Cheney flutti á mánudag ræðu í Nash-
ville í Tennessee þar sem hann rökstuddi afstöðu
Bandaríkjastjórnar. Ræðuna endurtók hann að
mestu leyti í San Antonio í Texas á fimmtudag.
Í ræðunni lagði Cheney áherslu á að Saddam
Hussein myndi innan skamms ráða yfir kjarn-
orkuvopnum ef ekkert yrði að gert. Varaforseti
Bandaríkjanna sagði meðal annars: „Mörg okkar
eru sannfærð um að Saddam Hussein muni bráð-
lega ráða yfir kjarnorkuvopnum. Hversu langur
tími mun líða þar til það gerist er erfitt að meta.
Njósnastarfsemi er ekki nákvæm vísindi jafnvel
við bestu aðstæður. Það á ekki síst við þegar við
er að eiga alræðisstjórn sem hefur gert það að
sérstakri vísindagrein að blekkja alþjóðasam-
félagið.
Ég skal nefna ykkur dæmi um hvað ég á við. Í
aðdraganda Persaflóastríðsins komu æðstu
leyniþjónustumenn Bandaríkjanna á skrifstofu
mína í varnarmálaráðuneytinu og sögðu að ein-
ungis væru fimm eða tíu ár þangað til Saddam
tækist að framleiða kjarnorkuvopn. Að stríðinu
loknu komumst við að því hann var mun nær því
marki en talið var. Jafnvel einungis einu ári frá
því að takast áætlunarverk sitt.“
Cheney rifjaði einnig upp störf eftirlitsmanna
í Írak og hvernig þeim hefði tekist að eyðileggja
hundruð tonna af efnavopnum þótt þeir hefðu
jafnframt verið beittir kerfisbundnum blekking-
um. Hann sagði Saddam hafa fullkomnað blekk-
ingarleikinn og að það myndi litlu skila þótt sam-
ið yrði um að starfsemi eftirlitsmanna fengi að
hefjast að nýju.
„Þvert á móti gæti það valdið fölsku öryggi ef
við teldum að búið væri að króa Saddam af á nýj-
an leik. Á meðan myndi hann halda ráðabruggi
sínu áfram. Ekkert hefur stöðvað hann á síðast-
liðnum tólf árum. Ekki þær einlægu samþykktir
er hann hefur gert, ekki uppgötvanir eftirlits-
manna, ekki uppljóstranir flóttamanna, ekki
gagnrýni og útskúfun alþjóðasamfélagsins og
ekki fjögurra daga sprengjuárásir Bandaríkj-
anna árið 1998.
Hann er að reyna að vinna tíma til að geta
haldið áfram að fjárfesta í framleiðslu efna- og
lífefnavopna og komast yfir kjarnorkuvopn.
Allar tegundir gjöreyðingarvopna yrðu þar
með í höndum einræðisherra sem hefur sýnt að
hann er reiðubúinn að beita þeim, jafnt í stríðinu
við Íran sem gegn sinni eigin þjóð.
Með vopnabúr af þessu tagi og þar að auki um
10% af olíuforða veraldar má búast við að Sadd-
am reyni að ná yfirráðum yfir öllum Mið-Aust-
urlöndum, ráða yfir stórum hluta af orkuforða
veraldar, ógna vinum Bandaríkjanna í þessum
heimshluta með beinum hætti og kúga Bandarík-
in og önnur ríki í skjóli kjarnorkuvopna sinna.
Það leikur enginn vafi á því að Saddam Huss-
ein ræður nú yfir gjöreyðingarvopnum, það leik-
ur enginn vafi á því að hann er byggja upp slíkt
vopnabúr til að beita gegn vinum okkar, banda-
mönnum okkar og okkur sjálfum. Og það leikur
enginn vafi á því að svæðisbundinn metnaður
hans mun leiða til átaka við nágranna hans,
átaka þar sem þau vopn sem hann býr yfir í dag
munu koma við sögu sem og þau vopn er hann
mun halda áfram að þróa með olíuauði sínum.“
Var það niðurstaða Cheneys að sú áhætta er
fylgdi því að grípa til aðgerða væri mun minni en
sú áhætta er fælist í því að gera ekki neitt.
Donald Rumsfeld varnarmálaráðherra, sem er
í hópi þeirra er hafa barist hvað harðast fyrir því
innan Bandaríkjastjórnar að ráðist verði gegn
Saddam Hussein, vék einnig að Írak er hann
ávarpaði hermenn í Pendleton-herstöðinni í
Kaliforníu á þriðjudag. Þótt ráðherrann hafi lýst
því yfir við upphaf fundarins að hann vildi ekki
tjá sig um Íraksmálið, það væri verkefni forset-
ans og varaforsetans, fékk hann ítrekað spurn-
ingar, er tengdust Írak. Rumsfeld lagði líkt og
Cheney áherslu á þá hættu er stafaði af gjöreyð-
ingarvopnum. Hann sagði menn nú vera í þeirri
stöðu að vega og meta kosti og galla þess að
grípa til aðgerða. „Ég veit ekki hvaða ákvörðun
forsetinn mun taka…Ég veit ekki hversu mörg
ríki munu taka þátt ef forsetinn kemst að þeirri
niðurstöðu að það sé hættulegra að gera ekkert
en að ráðast til atlögu. Það sem er mikilvægast í
mínum huga er að taka réttar ákvarðanir og
meta hlutina rétt. Það er reynsla mín í gegnum
árin að ef okkar ríki leggur rétt mat á hluti og
tekur réttar ákvarðanir þá öðlumst við stuðning
annarra ríkja og þau taka þátt.“
Síðar er Rumsfeld svaraði annarri spurningu
um hugsanlegan stuðning annarra ríkja sagði
hann að ekkert ríki hefði enn verið beðið um að
taka þátt í hernaðaraðgerðum, þar sem engin
ákvörðun hefði enn verið tekin varðandi slíkar
aðgerðir. Hann líkti ástandinu nú við aðdrag-
anda síðari heimsstyrjaldarinnar og minnti á að
þá hefðu fáir haft áhyggjur af Adolf Hitler. Eng-
in samstaða hafi verið um aðgerðir gegn honum.
„Það voru margir sem sögðu „við skulum ekki
gera neitt, hann hættir þessu. Hann mun ekki
gera neitt hræðilegt“. Og þegar hann hertók
hvert landið á fætur öðru var það ekki fyrr en að
ráðist hafði verið á viðkomandi land að menn
sögðu „já, líklega hafði Winston Churchill rétt
fyrir sér“. Hugsanlega var þessi eina rödd er
lýsti yfir áhyggjum sú er hafði rétt fyrir sér.“
Rumsfeld sagði að mikilvægara væri að taka
rétta ákvörðun og grípa til réttra aðgerða en að
ná algjörri samstöðu.
Rök Scowcrofts
og Bakers
Á síðustu dögum hafa
birst greinar í banda-
rískum dagblöðum
eftir áhrifamenn í
Repúblikanaflokknum, þar á meðal þá James
Baker og Brent Scowcroft, þar sem Bush er
hvattur til varfærni í málefnum Íraks.
Scowcroft gerir ekki lítið úr þeirri ógn sem
stafar af Saddam Hussein, í grein sem hann ritar
í The Wall Street Journal 15. ágúst, en segir árás
á Írak á þessum tímapunkti ekki forgangsverk-
efni og jafnvel andstæða hagsmunum Bandaríkj-
anna. Í greininni segir Scowcroft m.a.: „Saddam
er einráður árásarmaður, sem kemur kunnug-
lega fyrir sjónir og markmið árásargirni hans
eru hefðbundin. Það er fátt sem bendir til að
árásargirni hans beinist að Bandaríkjunum sjálf-
um. Það sem helst virðist angra hann við Banda-
ríkin er að þau standa í vegi fyrir markmiðum
hans. Hann kemur sér ekki upp gjöreyðingar-
vopnum í því skyni að afhenda þau hryðjuverka-
mönnum heldur til að koma í veg fyrir að við get-
um stöðvað árásargjörn áform hans.
Það getur vel verið, í ljósi svæðisbundinna
markmiða Saddams, grimmdar hans og ófyr-
irsjáanleika, að það komi að því að skynsamlegt