Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 14

ERLENT
14 SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SAVAS Xiros lifði lengi tvöföldu
lífi. Nágrannar hans þekktu hann
sem fjörutíu ára gamlan helgi-
myndamálara, en Xiros var einnig
sprengjusmiður og launmorðingi
fyrir hryðjuverkasamtökin 17. nóv-
ember.
Á 27 ára tímabili réðu samtökin
23 menn af dögum og lengi var eng-
ar vísbendingar finna um hverjir
meðlimir þeirra væru. Þá gerðist
það hinn 29. júní síðastliðinn að
sprengja, sem Xiros var að tengja,
sprakk framan í hann við höfn
nærri Aþenu. Xiros, sem lá nánast
blindur eftir með alvarlega sár á
hendi var tekinn fastur. Við yfir-
heyrslur, þar sem hann var ann-
aðhvort sárkvalinn af sárum sínum
eða í móki deyfilyfja, sagði Xiros til
félaga sinna í hryðjuverkasamtök-
unum. Játningar hans leiddu til
þess að fjöldi meðlima 17. nóvem-
ber var handtekinn, þar á meðal
tveir bræður Xiros, og að hulunni
var svipt af starfsemi samtakanna.
Játningar hryðjuverkamannanna
hafa jafnframt varpað nýju ljósi á
sögu Grikklands á tímum herfor-
ingjastjórnarinnar sem var við völd
árin 1967 til 1974.
Vantreystu öllu sem
ekki var grískt
Með handtökunum, og játningum
sem í kjölfarið fylgdu, hafa sam-
særiskenningar um 17. nóvember,
svo sem að samtökin hafi verið
dauðasveit á vegum ríkisins, verið
afsannaðar. Meðlimir hryðjuverka-
hópsins eru í raun furðu venjulegir.
Meðal þeirra sem handteknir hafa
verið eru starfsmaður í bruggverk-
smiðju, fasteignasalar, kennarar og
strætisvagnabílstjóri. Annar bróðir
Savas Xiros, Kristodoulos, var
hljóðfærasmiður og yngri bróðir
þeirra, Vassilis, var bílaþjófur.
Saga bræðranna hefst í norður-
hluta Grikklands á sjöunda ára-
tugnum. Faðir þeirra, Triantafyl-
los, var afar strangur prestur í
rétttrúnaðarkirkjunni og stýrði
heimili sínu með harðri hendi. Svo
fór að synirnir fengu nóg af harka-
legu uppeldinu og fluttu að heiman
hver af öðrum.
Líkt og margir Grikkir leit Krist-
odoulos á kirkjuna sem eina af stoð-
um þeim sem herforingjastjórnin
studdi sig við, og þá voru margir á
þeirri skoðun að stjórnin væri í
raun leppur Bandaríkjastjórnar. Af
þeim sökum m.a. er andúð Grikkja
á Bandaríkjunum mjög rík enn
þann dag í dag. Í upphafi níunda
áratugarins lágu leiðir Kristodoul-
osar saman við hryðjuverkasamtök-
in 17. nóvember, sem draga nafn
sitt af því þegar skriðdrekar her-
foringjastjórnarinnar brutu á bak
aftur mótmæli stúdenta sama dag
árið 1973. Samtökin hófu feril sinn
með morði á sendimanni banda-
rísku leyniþjónustunnar CIA í
Aþenu árið 1975 og höfðu árið 1983
myrt tvo lögreglumenn, skipherra í
bandaríska sjóhernum og grískan
bílstjóra hans.
Meðan herinn var við völd hafði
stjórnarandstaðan að einhverju
leyti lagt blessun sína yfir ofbeldi í
stjórnmálalegum tilgangi. Þegar
Kristodoulos gekk í samtökin voru
herforingjarnir aftur á móti ekki
lengur við völd og 17. nóvember
orðinn útlagahópur sem tók þá af
lífi sem meðlimirnir höfðu vanþókn-
un á hverju sinni. Kristodoulos,
reiður og einmana, hafði fundið fé-
lagsskap að sínu skapi.
Kristodoulos hóf ferilinn hjá
samtökunum sem ökumaður flótta-
bíla, en árið 1988 sá hann um
sprengjutilræði þar sem bandarísk-
ur sendiráðsstarfsmaður, William
Nordeen, var myrtur. Ökumaður
Kristodoulosar í árásinni var nýliði
í samtökunum, yngri bróðir hans,
Savas. Að sögn lögreglu vakti eldri
bróðir Savas áhuga hans á starfi 17.
nóvember og var Savas hluti af
nýrri kynslóð meðlima þeirra.
Hryðjuverkasamtökin gengu á
þessum tíma í gegnum breytinga-
skeið þar sem grísk þjóðernis-
hyggja varð meira áberandi í mál-
flutningi þeirra, sem áður hafði
einkennst af harðlínu-marxisma.
Upp úr falli Sovétríkjanna jókst
mjög straumur ólöglegra innflytj-
enda inn í Grikkland frá löndum
Austur-Evrópu og útlendingahatur
var áberandi. Fann hinn nýi boð-
skapur hryðjuverkamannanna því
hljómgrunn meðal margra Grikkja.
Fjölmennir útifundir voru haldnir
til að mótmæla notkun nafnsins
Makedónía af íbúum lýðveldis sem
slitið hafði tengslum við Júgóslavíu
og héldu mótmælendur því fram að
með nafngiftinni væri verið að ræna
Grikki hellenskri fortíð þeirra. Ótt-
uðust einnig margir Grikkir vax-
andi áhrif íslamskra hreyfinga í
Tyrklandi. Þá voru bandamenn
Grikklands í vestri afar óánægðir
með stuðning Grikkja við trúbræð-
ur þeirra í Serbíu meðan á átök-
unum í Júgóslavíu og Kósóvó stóð.
Xiros-bræðurnir Kristodoulos og
Savas voru uppfullir af samsæris-
kenningum og óttuðust og van-
treystu öllu sem ekki var grískt. Að
sögn lögreglu hefur Savas, sem
ekki gat slátrað kjúklingum sem
barn, viðurkennt að hafa tekið þátt
í næstum öllum manndrápum sam-
takanna frá árinu 1988. „Ég biðst
afsökunar á því sem ég hef gert [...]
sem meðlimur í 17. nóvember,“
sagði hann. „En ég held að ég sé
einnig fórnarlamb [...] þessarar
hugmyndafræði.“
Óskýr hugmyndafræði
Yngsti bróðirinn, Vassilis, var
mikill áhugamaður um vélhjól en
hafði aldrei efni á slíkum grip sjálf-
ur. Lausn hans á fjárhagsvandan-
um var að ganga til liðs við hóp
bílaþjófa í borginni Þessalóniku í
Norður-Grikklandi. Upp úr miðjum
tíunda áratugnum tóku bræður
hans að notfæra sér hæfileika Vass-
ilis til að útvega samtökunum
flóttabíla. Á sama tíma gengu sam-
tökin í gegnum annað breytinga-
skeið og svipaði nú meira til glæpa-
samtaka á borð við mafíuna en
pólitískra hryðjuverkasamtaka.
Auk Xiros-bræðranna var annar
hópur þriggja bræðra virkur innan
17. nóvember og var aga innan
hópsins viðhaldið með blöndu fjöl-
skyldutengsla og morðhótana.
Nokkrir meðlimir hafa sagt lög-
reglunni að aðeins hafi verið ein
leið út úr samtökunum – í líkkistu.
Lögreglan telur að eldri meðlimir
17. nóvember hafi á þessum tíma
enn haft einhver áhrif á stjórn sam-
takanna, en nýja kynslóðin var
hrifnari af bankaránum en pólitísk-
um morðum og segir lögreglan þau
samtals hafa rænt meira en 8,5
milljörðum íslenskra króna.
Hugmyndafræði samtakanna,
sem aldrei var skýr, varð enn
gruggugri en áður. „Í fyrstu trúði
ég því að samtökin hefðu rétt fyrir
sér og væru að breyta heiminum til
hins betra,“ segir Kristodoulos,
sem talinn er hafa tekið þátt í
morðum á níu manns. „Ég gerði
mér svo grein fyrir því að árang-
urinn var enginn.“ Hryðjuverka-
samtökin skýrðu aldrei frá mark-
miðum sínum. Þau börðust hvorki
fyrir byltingu né breytingum á
stjórnkerfi Grikklands. Óljóst var
einnig hverja samtökin álitu óvini
sína þar sem fórnarlömb þeirra
komu úr öllum áttum.
Vassilis virðist ekki hafa haft
mikið vit á því sem fram fór í kring-
um hann. Hann sagði síðasta fórn-
arlamb 17. nóvember, Stephen
Saunders, breskan herforingja,
hafa verið myrtan vegna þess að
„hann tók þátt í hrottalegum loft-
árásum í Persíu“, en Grikkir kalla
Íran enn því nafni. Í tilkynningu
samtakanna sem gefin var út eftir
morðið segir á hinn bóginn að
morðið hafi verið hefnd fyrir loft-
árásir NATO á Júgóslavíu árið
1999. „Ég vissi aldrei mjög mikið,“
segir Vassilis.
„Höfum ekki sofnað“
Gríska lögreglan segist hafa með
handtökunum undanfarnar vikur
brotið samtökin á bak aftur og að
búið sé að upplýsa alla glæpi sem
17. nóvember hafi framið á und-
anförnum 27 árum, þar á meðal
nokkra sem þau gengust ekki við.
Þessi árangur er talinn mjög mik-
ilvægur fyrir grísk stjórnvöld, sem
sætt hafa alþjóðlegri gagnrýni fyrir
að vera veikur hlekkur í baráttunni
gegn alþjóðlegum hryðjuverkum.
Sumt bendir þó til að ekki sé allt
fjör úr 17. nóvember. Að minnsta
kosti einn leiðtogi samtakanna, bý-
flugnabóndinn Dimitris Koufod-
inas, gengur enn laus og í upphafi
ágústmánaðar var brotist inn í eitt
vopnabúra gríska hersins og tölu-
verðum fjölda vopna stolið. Í til-
kynningu sem sögð er koma frá 17.
nóvember segir að samtökin hafi
vopnin undir höndum. „Við höfum
ekki sofnað,“ sagði í tilkynningunni.
„Við munum fljótlega sanna mátt
okkar.“
Reuters
Vopn og skotfæri ásamt myndum af Karli Marx, Che Guevara og grísk-
um vinstrimanni sjást hér á áróðursmynd hryðjuverkasamtakanna 17.
nóvember. Á myndinni sést einnig fáni samtakanna.
Marxismi
og þjóð-
ernisöfgar
Gríska lögreglan segist loksins hafa
ráðið niðurlögum hryðjuverkahópsins
17. nóvember. Hér er sögð saga þriggja
bræðra sem frömdu fjölda voðaverka í
nafni samtakanna, sem talin eru hafa
myrt 23 menn á 27 árum.
Aþena. AP.
AP
Frá vinstri: Bræðurnir Kristodoulos Xiros, Savas Xiros og Vassilis Xiros.
’ Aðeins ein leið varfær út úr samtök-
unum – í líkkistu. ‘
ÞAÐ KANN að hljóma eins og meining-
arlaust bull í eyrum fullorðinna, en ung-
barnahjal er í raun og veru nauðsynleg æf-
ing í notkun tungumáls, sem hjálpar
ungviðinu að búa sig undir framtíð fulla af
talmáli. Þegar ungbarn hjalar er það „að
reyna að skilja hljóðkerfi tungumáls þess
sem talað er í kringum það, og hvernig
þessum hljóðum verður raðað saman í orð,“
segir Laura-Ann Petitto, rannsóknarmaður
hjá Dartmouth-háskóla og aðalhöfundur
greinar um efnið, sem birtast mun í vís-
indaritinu Science í dag.
Petitto segir að rannsókn hennar á tíu
ungbörnum, milli fimm og tólf mánaða
gömlum, sýni að eiginlegt barnahjal eigi sér
upptök í einum hluta heilans meðan önnur
hljóð sem barnið gefur frá sér, sem og svip-
brigði, komi frá öðrum hluta hans. „Þetta
gefur til kynna að málstöðvar heilans
þroskist mjög snemma,“ segir hún.
Í rannsókninni fylgdust þær Petitto, sem
er prófessor í sál- og taugafræði, og Siobh-
an Holowka með munnhreyfingum ung-
barna þegar þau hjöluðu, gáfu frá sér önn-
ur hljóð og þegar þau brostu. Börnin, fimm
frá enskumælandi fjölskyldum og fimm
börn frönskumælandi foreldra, voru kvik-
mynduð meðan þau gáfu frá sér alls kyns
hljóð. Þær Petitto og Holowka horfðu síðan
á kvikmyndirnar á litlum hraða til að geta
greint hverja brosvipru og önnur svipbrigði
barnanna.
Niðurstaða rannsóknarinnar er að þegar
börn hjala ber meira á hreyfingum í hægra
munnviki, þegar þau brosa er vinstra
munnvik virkara, en þegar þau gefa frá sér
meiningarlaus hljóð er munnurinn sam-
hverfur, þ.e. að ekki er merkjanlegur mun-
ur á hreyfingum þeirra. Petitto segir þenn-
an mun felast í því að heilahvelin tvö eru
misvirk eftir því hvað barnið er að gera.
Segir hún að þar sem vinstra heilahvelið
stjórni hægri helmingi andlitsins gefi það
til kynna að það sendi hjalskipanirnar.
„Vinstra heilahvelið er tengt tungumála-
námi,“ segir hún en bætir við að rann-
sóknin sýni að námið „hefjist mun fyrr en
áður var talið“. Bros eiga sér hins vegar
upptök í hægra heilahvelinu, þar sem til-
lfinningastöðvar heilans er að finna. „Rann-
sókn okkar sýnir að strax við fimm mánaða
aldur eru tilfinningasvæði heilans tekin til
starfa,“ segir Petitto.
Hún segir að sérfræðingar hafi fyrir
löngu lært að gera greinarmun á eiginlegu
hjali og meiningarlausum hljóðum sem
ungbörn gefa frá sér. Raunverulegt hjal,
eða babl, inniheldur bæði sér- og samhljóða
og einsatkvæðis orðlíki sem endurtekið er í
sífellu. „Þegar barn segir da-da-da-da eða
ba-ba-ba-ba, er auðvelt að gera sér grein
fyrir hvað er á seyði,“ segir Petitto. „Þetta
er hjal og er frábrugðið hljóði sem ekki fel-
ur í sér þessa endurtekningu en er eitt
langt hljóð eins og aaaaaaaaaa. Það er ekki
hjal.“
Gæti hjálpað talmeinafræðingum
Petitto segir að rannsóknin hafi náð yfir
börn frá bæði ensku- og frönskumælandi
fjölskyldum til að ganga úr skugga um að
svipbrigði ungbarna séu ekki mismunandi
eftir tungumálum. Segist hún fullviss um að
munnhreyfingar ungbarna séu þær sömu
um heim allan „hvort sem barnið er að læra
ensku, frönsku, rússnesku eða hvaða
tungumál annað“.
Petitto vonast til að hægt verði að nota
niðurstöður rannsóknarinnar til að greina
málgalla fyrr en nú er mögulegt. „Þegar
börn eiga við málhelti að stríða er stærsta
vandamál talmeinafræðinga að bíða verður
þangað þau byrja að tala áður en hægt er
að greina þau,“ segir hún. „Greining svip-
brigða og munnhreyfinga strax í vöggu
gæti hjálpað sérfræðingum að greina vand-
ann áður en barnið byrjar að tala.“
Lesið í ung-
barnahjal
Washington. AP.