Morgunblaðið - 11.09.2002, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AÐ undanförnu hafa áætl-anir um stíflugerð ogmyndun lóns við Norð-lingaöldu verið til mikill-
ar umfjöllunar í fjölmiðlum. Í þeirri
umfjöllun hefur ítrekað borið á van-
þekkingu um staðreyndir þessara
áforma og m.a. hefur því verið haldið
fram að með þeim sé verið að kaf-
færa Þjórsárver. Svo er alls ekki því
að stíflan yrði við Norðlingaöldu
sem er um 7 km neðan hinna frið-
lýstu Þjórsárvera. Lónið sem mynd-
ast vatnar upp eftir farvegi árinnar
inn í friðlýsta svæðið. Þar er um að
ræða um 7 km² af 375 km² friðlýsta
svæðisins. Umfangsmiklar rann-
sóknir hafa leitt í ljós að með Norð-
lingaölduveitu er ekki verið að valda
óhæfilegum umhverfisáhrifum í
Þjórsárverum eins og úrskurður
skipulagsstjóra hefur staðfest. Hér
er auk þess um virkjunarkost að
ræða sem er óvenjulega hagstæður
þar sem vatni úr Þjórsá er veitt til
Þórisvatns og þaðan í gegnum virkj-
anir neðan miðlunarinnar við Vatns-
fell og í Tungnaá sem gerir kleift að
auka orkuvinnslu þessara virkjana
án nánast nokkurs annars tilkostn-
aðar en sem nemur kostnaði við
veitumannvirkin. Með þessum fram-
kvæmdum fara því saman mikill
efnahagslegur ávinningur og að fullt
tillit er tekið til verndunar hinnar
sérstöku náttúruperlu sem nefnist
Þjórsárver. Tilgangur þessarar
greinar er að rekja nokkrar stað-
reyndir um mál þetta.
Fyrstu stífluhugmyndir
Fyrsta hugmynd um stíflu við
Norðlingaöldu með tilheyrandi lón-
stæði ofan við var sett fram þegar
árið 1949, af Sigurði Thoroddsen
verkfræðingi, og síðar staðfest í
skýrslu sem kom út árið 1954. Hug-
myndin gerði ráð fyrir að efsta hæð
lónsins yrði 608 m y.s. og að miðl-
unarrými yrði 1200 Gl (1 Gl = millj-
ón rúmmetrar). Hér var byggt á
mjög ónákvæmum upplýsingum þar
sem nákvæm kort voru ekki fyrir
hendi. Seinna þegar nákvæmari
upplýsingar um hæðarlínur lágu
fyrir kom í ljós að þetta lón þyrfti að
hafa efstu hæð í 592 m y.s. til þess að
ná 1.200 Gl miðlunarrými. Í kjölfar
hugmynda Sigurðar settu síðan
ýmsir aðilar fram hugmyndir um
virkjun efri Þjórsár þ.á m. banda-
ríska verkfræðifyrirtækið Harza
Engineering Co. sem hannaði Búr-
fellsvirkjun, Noreno Foundation
sem var samsteypa nokkurra
norskra ráðgjafarfyrirtækja sem
unnu verkið fyrir styrk frá Samein-
uðu þjóðunum og dr. Gunnar Sig-
urðsson, sem gerði virkjunaráætlun
um efri Þjórsá sem út var gefin árið
1973. Allar þessar hugmyndir áttu
það sammerkt að virkja efri Þjórsá
frá upptökum og niður fyrir Sultar-
tanga eða Búrfell án þess að veita
Þjórsá yfir í Þórisvatn. Fyrsta áætl-
un Sigurðar Thorodd-
sen gerði ráð fyrir að
Þjórsá yrði veitt í
Fossölduver sem er
dalverpi fyrir ofan
Háafoss í Þjórsárdal
og virkja fallið þaðan
niður í Fossá.
Allar næstu hug-
myndir gengu út á það
að virkja efri Þjórsá í
farvegi sínum eða með
því að veita Þjórsá um
skurð frá Norðlinga-
öldu niður að Gljúfur-
leitarfossi (hugmynd
dr. Gunnars). Í öllum
tilfellum var gert ráð
fyrir lóni við Norð-
lingaöldu með hæsta vatnsborði yfir
590 m y.s. Í áætlun dr. Gunnars var
þó rannsakað hvaða áhrif það hefði á
arðsemi ef reiknað yrði með lægra
vatnsborði allt niður í 581 m y.s. sem
talið var þá að myndi hlífa Þjórsár-
verum að langmestu leyti. Varð nið-
urstaðan sú að virkjun efri Þjórsár
yrði eftir því ódýrari á hverja orku-
einingu sem lónhæð í Norðlinga-
öldulóni yrði hærri, en gert var ráð
fyrir í þessari áætlun að hæsta
vatnsyfirborð í lóninu sem til greina
kæmi yrði í 593 m y.s.
Andstaða við lón í 593 m y.s.
Í lok sjöunda áratugarins upphóf-
ust deilur um lón í Þjórsárverum.
Ljóst var að lónhæð í Norðlinga-
öldulóni sem gæti farið upp í 593 m
y.s. myndi færa verin á kaf að mestu
leyti. Landsvirkjun fól dr. Gunnari
Sigurðssyni að gera þá áætlun um
virkjun efri Þjórsár sem hér að ofan
er getið en dr. Gunnar var yfirverk-
fræðingur Landsvirkjunar frá stofn-
un hennar fram til ársins 1970 þegar
hann hætti störfum hjá fyrirtækinu
og setti á fót eigið verkfræðifyrir-
tæki. Á fyrstu árum áttunda áratug-
arins fór gagnrýni vaxandi á þær
virkjunarhugmyndir sem gerðu ráð
fyrir að Þjórsárverum yrði sökkt að
mestu leyti. Þar var Náttúruvernd-
arráð í broddi fylkingar. Beindust
spjót gagnrýnenda að Landsvirkjun
fyrir að hafa slíkar áætlanir á prjón-
unum. Þessar virkjunarhugmyndir
voru kynntar á fjölmennum fundi í
Gnúpverjahreppi í mars árið 1972 og
kom þá fram að meirihluti fundar-
manna lýsti sig andvígan því að
Þjórsárver fæ
vatn. Þessi
leiddi síðan ti
Landsvirkjun
úruverndarrá
á rökstóla til
að leysa úr m
Samkomu
sáttale
Í fyrstu vor
viðræður
milli náttúru
ráðs og Land
ar en síðar va
til samráðsv
náttúruvernd
iðnaðarráðun
og orkufyrirt
svokölluð SINO-nefnd set
irnar í því skyni. Í þessari n
starfaði frá um miðbik áttu
tugarins og fram á tíunda á
var fjallað um allar hugmy
uppi voru um nýframkv
orkukerfinu og reyndist þ
irkomulag heilladrjúgt í því
sjónarmið náttúruverndar
nýtingar.
Á áttunda áratugnum k
ný hugmynd um nýtingu e
ár sem gekk út á það að v
takakvíslum Þjórsár og þ
austurbakkanum til Þó
Með þessu móti var unnt
þetta rennsli í virkjunum ne
isvatns og auka miðlunarge
ins. Þessa hugmynd átti
Tómasson jarðfræðingur, s
aði á Orkustofnun. Hugmy
tekin til gagngerðrar skoð
Landsvirkjun og frá sjónar
irtækisins virtist sem þess
artilhögun gæti vel komið t
Stóri kosturinn við hugmyn
sá að með henni fóru sam
kvæm virkjunartilhögun og
Þjórsárvera. Náttúruve
féllst á þessa tilhögun og í m
1981 var undirritað sam
milli SINO og náttúruver
um friðland í Þjórsárver
framhaldi af því var frið
svæði sem þáverandi náttú
arráð skilgreindi sem hin
Þjórsárver. Samkomulagið
að dregnar voru línur á kor
Þjórsárverin þ.e.a.s. það sv
friðlýsa átti þó með þeirr
tekningu að lón í 581 m y
mynda neðan við verin se
Norðlingaöldu
– Þróun og st
Því miður hefur umræðan í fjölmiðlum um
Norðlingaölduveitu oft byggst á misskilning
margir gera sér ekki ljóst að heimild fyrir m
unarlóni var, með tilteknum skilyrðum, hlu
friðlýsingunni, segir Jóhann Már Maríuss
Um þetta varð samkomulag milli Landsvir
unar og náttúruverndarráðs.
Jóhann Már
Maríusson
ELLEFTI SEPTEMBER
Ár er í dag liðið frá því að eitthvertskelfilegasta hryðjuverk sög-unnar var framið, árásin á Tví-
buraturnana í New York og bandaríska
varnarmálaráðuneytið í Washington.
Myndirnar af breiðþotunum er skullu á
turnunum munu seint falla úr minni.
Frá upphafi var ljóst að þessi atburð-
ur myndi hafa mikil áhrif á gang sög-
unnar. Hvernig og hversu mikið á hins
vegar eftir að koma í ljós.
Það er vissulega rétt að oft virðist
sem lítið hafi í raun breyst. Lífið gengur
aftur sinn vanagang. Þegar betur er að
gáð eru breytingarnar hins vegar mikl-
ar. Árásirnar hafa breytt leikreglunum
á hinu alþjóðlega taflborði. Eftir tólf
ára millibilsástand að kalda stríðinu
loknu erum við að sigla inn í nýtt tíma-
bil.
Líklegt má telja, að það sem helst
muni ógna öryggi Vesturlanda í fyr-
irsjáanlegri framtíð verði árásir á borð
við þær sem áttu sér stað ellefta sept-
ember. Ekki er heldur lengur hægt að
útiloka þann möguleika, að Al-Qaeda,
eða önnur áþekk samtök, komist yfir og
beiti gjöreyðingarvopnum. Sú tækni og
þekking sem liggur að baki sýkla- og
efnavopnum verður sífellt aðgengilegri.
Það sama á við um þá þekkingu er þarf
til að smíða kjarnorkuvopn. Þar er það
hins vegar aðgangurinn að kjarnkleyf-
um efnum, sem er erfiðasti þröskuld-
urinn.
Bandaríkjamenn hafa brugðist við
þessari ógn af festu. Talibana-stjórn-
inni í Afganistan, sem hafði skotið
skjólshúsi yfir Osama Bin Laden og Al-
Qaeda, var vikið frá. Unnið hefur verið
að því að skrúfa fyrir fjárstreymi til Al-
Qaeda og annarra hryðjuverkasamtaka.
Samstarf milli ríkja á sviði öryggismála
og upplýsingaöflunar hefur verið eflt til
muna auk þess sem öryggisgæsla, t.d. í
millilandaflugi, hefur verið stóraukin.
Líklega er það ekki síst því að þakka að
ekki hefur komið til nýrra hryðjuverka
frá ellefta september. Til dæmis tókst
að stöðva tilraunir til árása á bandarísk
skotmörk í Singapúr og Róm. Við meg-
um hins vegar ekki gleyma því að stund-
um hefur litlu munað, s.s. þegar farþegi
var yfirbugaður af flugáhöfn og farþeg-
um er hann reyndi að kveikja í sprengju
er var falin í skóm hans í desember í
fyrra.
Bandaríkin hafa gegnt forystuhlut-
verki í baráttunni gegn hryðjuverkum
líkt og eðlilegt er. Það var ráðist á
Bandaríkin og þau eru jafnframt það
ríki sem líklegast er að reynt verði að
koma höggi á í framtíðinni. Hernaðar-
aðgerðirnar í Afganistan voru gerðar í
náinni samvinnu við fjölmörg ríki. Nú
virðist Bandaríkjastjórn staðráðin í að
láta til skarar skríða gegn stjórn Sadd-
ams Husseins í Írak. Þótt enginn dragi í
efa að stjórnarskipti í Írak yrðu heim-
inum til góðs er mikilvægt að alþjóð-
legar leikreglur ráði ferðinni. Ef svo er
ekki er hætta á að brestir fari að mynd-
ast í samstöðunni gegn hryðjuverkum.
Þau verkefni sem framundan eru
krefjast víðtækrar samvinnu alþjóða-
samfélagsins og fæst þeirra verða leyst
með hernaðaraðgerðum. Það verður að
brúa bilið á milli ríkra þjóðra og fá-
tækra. Til þess að það megi takast verð-
ur að ná samstöðu um jafnt aukna,
markvissa þróunaraðstoð sem opnari
markaði og frjáls viðskipti. Það verður
að nást alþjóðleg samstaða um eftirlits-
kerfi með þeirri tækni, sem notuð er til
smíði gjöreyðingarvopna. Það verður að
koma í veg fyrir að ríki hrynji, líkt og
gerðist til dæmis í Afganistan og Sómal-
íu. Það verður að leggja allt kapp á að
finna lausn á deilu Ísraela og Palest-
ínumanna, sem er það mál er ýtir hvað
mest undir spennu í Mið-Austurlöndum.
Aldrei verður hægt að tryggja að at-
burðir á borð við þá er áttu sér stað ell-
efta september muni ekki endurtaka
sig. Fátt er hins vegar mikilvægara en
að draga úr líkunum á því að það gerist.
SVAR BORGARSTJÓRA
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgar-stjóri gaf í gær endanlegt og af-
dráttarlaust svar þeim, sem að undan-
förnu hafa skorað á hana að bjóða sig
fram til Alþingis fyrir Samfylkinguna á
næsta ári. Þrýstingur á borgarstjóra að
fara í þingframboð jókst mjög í síðustu
viku, þegar skoðanakönnun sýndi að
fylgi Samfylkingarinnar gæti aukizt
talsvert, gæfi Ingibjörg Sólrún kost á
sér. Ýmsir stuðningsmenn borgarstjór-
ans hafa farið þess á leit við hana að
hún endurskoðaði þá afstöðu sína, sem
hún margítrekaði í kosningabaráttunni
í vor, að hún hefði ekki hug á framboði
að ári liðnu.
„Ég hef vegið og metið þessi mál með
sjálfri mér og í samræðum við aðra á
síðustu dögum. Ég hef meðal annars
hugleitt stöðuna út frá þeim skuldbind-
ingum sem ég hef tekist á hendur fyrir
kjósendur Reykjavíkurlistans og þeim
markmiðum sem ég hef sett mér í starfi
borgarstjóra. Niðurstaða mín er sú að
ekkert það hafi gerst á vettvangi
stjórnmálanna sem knýi á um að ég
breyti þeirri afstöðu sem ég tók í vor og
söðli um,“ segir í yfirlýsingu þeirri, sem
borgarstjóri sendi frá sér í gær.
Með þessu svari hefur borgarstjóri
styrkt persónulega stöðu sína sem
stjórnmálamaður sem stendur við orð
sín. Hún gaf kjósendum mjög afdrátt-
arlaus loforð um það í vor að hún yrði
áfram borgarstjóri og sneri sér ekki að
öðru snemma á kjörtímabilinu. Hún
gengur ekki á bak þeirra orða sinna,
þótt hún hafi fengið upp í hendurnar
freistandi tækifæri til að láta til sín
taka á vettvangi landsmálanna eftir níu
ára starf sem borgarstjóri. Vafalaust
hefðu ýmsir aðrir stjórnmálamenn
gripið þetta tækifæri, jafnvel þótt þeir
hefðu þar með lent í mótsögn við sjálfa
sig.
Á hitt ber að líta að afdráttarlausar
yfirlýsingar Ingibjargar Sólrúnar sl.
vor um að hún hygði ekki á framboð til
þings voru innan Reykjavíkurlistans
álitnar lífsnauðsynlegar til að tryggja
sigur í borgarstjórnarkosningunum.
Undanfarna daga hefur líka verið ljóst
af viðbrögðum ýmissa samherja borg-
arstjóra í Reykjavíkurlistanum að þeir
mega ekki til þess hugsa að hún hverfi
af vettvangi borgarmálanna.
Þetta varpar hvort tveggja ljósi á
þann Akkilesarhæl Reykjavíkurlistans
að þar er aðeins einn leiðtogi, Ingibjörg
Sólrún, og arftaki hennar er hvergi í
augsýn. Líklegt verður að teljast að
Ingibjörg Sólrún hefji senn leit að trú-
verðugum eftirmanni, þannig að hún
geti um frjálst höfuð strokið eftir
næstu borgarstjórnarkosningar. Hvort
einhver getur leikið það eftir að halda
vinstri flokkunum í borgarstjórninni
saman í þrjú kjörtímabil er önnur saga.