Morgunblaðið - 11.09.2002, Blaðsíða 21

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 2002 21
Nýjar og spennandi snyrtivörur
með ótrúlegt litaúrval, ilmefnalausar og ofnæmisprófaðar
og verðið... það gerist ekki betra
KYNNING:
Apótekið Iðufelli
miðvikudag kl. 13-17 Spönginni fimmtudag kl. 13-17
Kringlunni föstudag kl. 13-17
ARNALDUR Indriðason hefur á
undanförnum fimm árum gefið út
jafnmargar sakamálasögur, spennu-
bækur þar sem flett er ofan af víð-
tækum spillingarmálum eða ráðgáta
leyst. Honum hefur tekist á þessum
fáu árum að verða vinsælasti höfund-
ur á íslenska tungu og nú er svo
komið að fjöldi lesenda hans bíður
spenntur eftir næstu bók sem koma
á út fyrir jólin.
Hann hlaut í fyrravor Glerlykil-
inn, norrænu glæpasagnaverðlaun-
in, fyrir bók sína Mýrina, en fram-
haldsleikrit eftir Arnald, byggt á
þeirri bók, var einmitt flutt í útvarp í
fyrrasumar.
Grafarþögn kom út fyrir jólin í
fyrra og er að mörgu leyti skref fram
á við í höfundarferli Arnalds. Það er
kafað dýpra í persónurnar og tengsl-
in milli orsakaþátta og afleiðingar
eru hrein og bein. Að baki eru sam-
særiskenningar sem einkenna
nokkrar fyrri bókanna og við tekur
sálfræðileg stúdía þar sem spilað er
á áhrif uppeldis á skapgerð nokkurra
einstaklinga.
Þegar borin eru saman bók og
framhaldsleikrit kemur í ljós hve gíf-
urleg vinna liggur að baki því að
snúa sögunni í leikrænt form. Arn-
aldur heldur sig að mestu við tilsvör-
in í bókinni en hann þarf að stytta
efnið töluvert til að ná því í fimmtán
stutta þætti, honum tekst þetta án
þess að samhengið rofni og ferst
nokkuð vel úr hendi að halda uppi
spennunni.
Útgangspunktur framhaldsleik-
ritsins er að líkamsleifar finnast í
húsgrunni. Flétta verksins er flókin
því hér eru raktir sam-
hliða fjórir aðskildir
þættir: daglegur fram-
gangur rannsóknar-
innar, sem myndar
ramma um leikritið,
persónuleg saga Er-
lends rannsóknarlög-
reglumanns; og tvær
gamlar harmsögur
sem koma upp á yfir-
borðið eftir því sem
rannsókninni vindur
fram, önnur sem af-
vegaleiðir lögreglu-
mennina en hin sem
smám saman kemur í
ljós að er skýringin á
beinafundinum.
Það meistaralega við þetta fram-
haldsleikrit er hvernig frásögnin af
hinum þremur mannshvörfum sem
við sögu koma tvinnast saman uns öll
kurl eru komin til grafar og áhorf-
endur gera sér grein fyrir hvernig
þau hafa mótað þá er eftir lifðu og
haft óafmáanleg áhrif á líf þeirra
gjörvallt. Aðaltengiliðnum við fortíð-
ina sem lögreglan leitar að, Mikk-
elínu, er lýst svo af sjónarvotti að
hún sé „skökk“. Þó að hægt sé að
nota þetta orð til að lýsa henni lík-
amlega er hún í raun eina persónan
sem hefur sigrast á hörmungum for-
tíðarinnar – hinar hafa allar skekkst
á sálinni og bíða þess aldrei bætur –
og þá Erlendur rannsóknarlögreglu-
maður ekki síst.
Höfundurinn dregur upp dökka
mynd af íslensku nútímaþjóðfélagi
en fortíðin er hér sýnu verri, sú harð-
ýðgi sem persónurnar búa við er
skelfileg og úrræðaleysi þeirra
gagnvart kaldlyndi samfélagsins al-
gjört. Þær neyðast því til að grípa til
örþrifaráða sem marka þá sem næst
þeim standa um eilífð.
Efni leiksins er í eðli sínu meló-
dramatískt en í besta skilningi þess
orðs. Spennan er í fyrirrúmi sem or-
sakar kvíðablandna forvitni hjá
áhorfendum. Sagan er mun áhrifa-
meiri en aðrar sögur Arnalds vegna
þess að hún er trúverðug – allir vita
að forsendurnar eru réttar þó að í
flestum tilfellum hafi fórnarlömbin
borið þjáningar sínar í þögn – og
þegja enn.
Hér er leikið stórt enda verið að
segja frá miklum átök-
um. Hilmir Snær
Guðnason og Finnur
Guðmundsson eru
áhrifamestir sem feðg-
arnir Grímur og Símon,
fulltrúar skefjalausrar
grimmdar og dýpsta
sársauka í verkinu. Sig-
urður Skúlason er ákaf-
lega traustur sem Er-
lendur og Guðrún
Ásmundsdóttir og Mar-
grét Helga Jóhanns-
dóttir sýna mjög hóf-
stilltan leik í
tilfinningaþrungnum
atriðum. Steindór
Hjörleifsson var frábær sem vitni á
síðasta séns. Það mæddi mikið á
Maríu Ellingsen og Brynhildi Guð-
jónsdóttur sem stóðu sig mjög vel og
þá ekki síður Jóhann G. Jóhannsson
sem bandaríski bjargvætturinn,
David. Edda Heiðrún og Magnús
Ragnarsson voru traust sem hjálp-
arkokkar Erlends, Sigurður Óli og
Elínborg. Fjöldi annarra leikara
kom fram og ber að hrósa Hjálmari
Hjálmarssyni fyrir breitt leikaraval,
enda þar með nýttur einn helsti kost-
ur flutnings leikrita í útvarpi. Vinnan
við hljóðmynd verksins var framúr-
skarandi og gaf því mikið gildi.
Flutningi verksins í útvarp er lok-
ið en nokkra næstu daga er hægt að
hlusta á framhaldsleikritið í heild
sinni á slóðinni http://www.ruv.is,
svo er smellt á útvarpsleikhúsborð-
ann með hlæjandi og grátandi
grímu. Þetta ætti að vera aðdáend-
um Arnalds nokkur sárabót meðan
beðið er með óþreyju eftir næstu
bók.
Skökk á sálinni
LEIKLIST
Útvarpsleikhúsið
Höfundur: Arnaldur Indriðason. Leik-
stjóri: Hjálmar Hjálmarsson. Hljóð-
vinnsla: Grétar Ævarsson. Leikarar:
Agnes Jóhannesdóttir, Arnmundur Back-
man, Brynhildur Guðjónsdóttir, Edda
Heiðrún Backman, Finnur Guðmundsson,
Guðrún Ásmundsdóttir, Guðmundur
Ólafsson, Helga Braga Jónsdóttir, Hilmir
Snær Guðmundsson, Hjálmar Hjálm-
arsson, Hjálmar Óli Hjálmarsson, Jóhann
G. Jóhannsson, Jóhann Sigurðarson, Jó-
hanna Vigdís Arnardóttir, Júlíus Brjáns-
son, Karl Guðmundsson, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Magnús Ragnarsson,
María Ellingsen, Margrét Helga Jóhanns-
dóttir, Ólafur Þór Jóhannesson, Pétur Ein-
arsson, Róbert Arnfinnsson, Sigurður
Skúlason, Steindór Hjörleifsson, Valur
Freyr Einarsson og Þóra Friðriksdóttir.
Mánudagur 19. ágúst, þriðjudagur 20.
ágúst, miðvikudagur 21. ágúst, fimmtu-
dagur 22. ágúst, föstudagur 23. ágúst,
mánudagur 26. ágúst, þriðjudagur 27.
ágúst, miðvikudagur 28. ágúst, fimmtu-
dagur 29. ágúst, föstudagur 30. ágúst,
mánudagur 2. september, þriðjudagur 3.
september, miðvikudagur 4. september,
fimmtudagur 5. september og föstudag-
ur 6. september.
GRAFARÞÖGN
Arnaldur Indriðason
Sveinn Haraldsson
MÉR hefur aldrei að tekist að
stytta mér stundir með því að fylgj-
ast með stríðsbrölti eða herkænsku.
Ekki nema áherslan sé á hið mann-
lega drama. Ég var því alls ekki
spennt fyrir þessari mynd og minnt-
ist með hrolli leiðinlegu karlamynd-
arinnar U-571 þegar ég lagði af stað í
bíó. En tilhugsunin um að sjá Ingvar
E. í félagsskap Harrisons Fords og
Liams Neesons létti mér þó sporin.
Þeir síðastnefndu leika tvo ólíka
skipstjóra á rússneskum kjarnorku-
kafbáti árið 1961, þegar kalda stríðið
er í algleymingi. Þeir eru að prufu-
keyra kafbát til að sýna Ameríkön-
unum að þeir búi nú líka yfir öflugum
kjarnorkuvopnum. En það kemur
babb í bátinn; kjarnakljúfurinn
klikkar. Vostrikov skipstjóri (Ford)
er harðpólitíski gaurinn sem vill ekki
biðja Kanana um hjálp og skipar
undirmönnum sínum að reyna að
kippa kljúfnum í lag, þótt það þýði að
þeir menn muni deyja úr geisla-
virkni. Hættan er líka sú að ef verkið
mistekst muni kjarnakljúfurinn
springa og líklega sprengja upp am-
erískan tundurspilli sem er á sveimi í
kring og þar með koma af stað
heimsstyrjöldinni þriðju. Skipstjór-
inn Polenin (Neeson) er hins vegar
föðurlega týpan sem setur velferð
sinna manna í fyrirrúm. Hann reynir
að hafa áhrif á ákvarðanatöku
Vostrikovs, en þeir félagar eru al-
gerlega á öndverðum meiði.
Harrison og Neeson eru mjög
sannfærandi í hlutverkum sínum –
jafnvel með léttrússneskan hreim –
og spennan þeirra á milli er áþreif-
anleg. Bigelow tekst að skapa virki-
lega sterka innilokunarkennd meðal
skipverja og vænisjúka stemmningu
um borð. Allt leggur það grunninn að
hápunkti myndarinnar, þegar menn-
irnir eru sendir inn í geislavirka klef-
ann. Þetta atriði kemur manni samt
algerlega í opna skjöldu og er rosa-
lega áhrifaríkt, eiginlega svo hrika-
legt að erfitt er að horfa á.
Og tónlistin er flott, með þessum
rússneska undirtóni, þessum sára
trega og dásamlega drunga sem
hentar efni myndarinnar mjög vel og
hjálpaði til við að gera stemninguna
áhrifaríka.
Myndin er hins vegar of löng, sér-
staklega fyrri hlutinn, sem er mjög
tæknilegur og þurr. Seinni hlutinn
er mun meira spennandi, drama-
tískari og mannlegri, samt ekki nóg
að mínu mati – eins og ég óttaðist.
Hér er verið að segja frá sönnum at-
burðum, en eins og alltaf í bíómynd-
um þarf auðvitað að dramatísera at-
burðina svo bíómyndin virki. Hér er
eins og bara sé farið hálfa leið í þeim
efnum. Hvernig hefði t.d. verið að sjá
meira af Ingvari, liðsforingjanum
Gorelov, hetjunni í lykilatriðinu? Það
hefði skapað vissa andstæðu við
Vadím nokkurn kjarnaofnsstjórn-
anda, líkt og Ford og Neeson eru
andstæður. Við kynntumst gung-
unni, af hverju ekki líka hetjunni?
Það er hrikalegt að vera innilokaður
í svona litlu rými neðansjávar – efni
til alls konar mannlegra átaka,
skemmtilegra hliðarsagna, sem
hefðu undirstrikað enn frekar hrika-
leika þessara atburða.
Mér fannst líka vanta einhvern út-
gangspunkt til að hleypa boðskap að.
Handritið er margslungið á pólitísk-
an og siðferðilegan máta, samt er
ekki beint verið að segja neitt, bara
segja frá. Þetta er í raun saga
„vonda“ karlsins, sem Ford leikur,
og hann lærir sína lexíu í myndinni.
Persónubreyting hans er þó fullhast-
arleg og frekar óraunveruleg. Það,
ásamt endi sem er ofaukið, kemur
með væmni inn í myndina sem engin
var. Þetta er nefnilega engin venju-
leg Hollywood-mynd – sem allir geta
sagt sér strax þar sem hún fjallar um
Rússa í kalda stríðinu – og mun
drungalegri og flóknari en venja er.
Þessi stórmynd, sem nokkrir Ís-
lendingar koma að – og allir hinir
hafa beðið með eftirvæntingu – virk-
ar. Hún er tæknilega vel úr garði
gerð. Stórmerkileg saga af mönnum
sem fórnuðu lífi sínu til að afstýra
heimsstyrjöld. Hrikaleg saga og
sönn. Samt ekki nógu minnisstæð.
Ég mun þó alltaf muna eftir Ingvari
E. þar sem hann stendur trekk í
trekk á milli Ford og Neeson – eins
og ekkert sé sjálfsagðara.
Í stríði við
sjálfa sig
„Þetta er engin venjuleg Hollywood-mynd – sem allir geta sagt sér
strax þar sem hún fjallar um Rússa í kalda stríðinu – og mun drunga-
legri og flóknari en venja er,“ segir meðal annars í umsögninni.
KVIKMYNDIR
Smárabíó, Regnboginn og
Borgarbíó
Leikstjórn: Kathryn Bigelow. Handrit:
Louis Nowra og Christopher Kyle. Kvik-
myndataka: Jeff Cronenweth. Tónlist:
Klaus Badelt. Aðalhlutverk: Harrison
Ford, Liam Neeson, Peter Skarsgaard og
Ingvar E. Sigurðsson. Bandar./Bretl./
Þýs. 138 mín. Paramount Pictures
2002.
K-19: The Widowmaker/K-19: Ekkjusmið-
urinn
Hildur Loftsdóttir
Moggabúðin
Stuttermabolir, aðeins 1.000 kr.