Morgunblaðið - 11.09.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 2002 27
æru undir
andstaða
il þess að
n og nátt-
áð settust
að reyna
álinu.
lag um
eið
ru þessar
eingöngu
uverndar-
dsvirkjun-
ar stofnað
vettvangs
darráðs,
neytisins
tækja og
tt á lagg-
nefnd sem
unda ára-
áratuginn
yndir sem
væmdir í
þetta fyr-
í að sætta
og orku-
kom fram
efri Þjórs-
veita upp-
þverám á
órisvatns.
t að nýta
eðan Þór-
etu vatns-
i Haukur
sem starf-
yndin var
ðunar hjá
rmiði fyr-
si virkjun-
til greina.
ndina var
man hag-
g verndun
erndarráð
mars árið
mkomulag
rndarráðs
rum og í
ðlýst það
úruvernd-
eiginlegu
ð fól í sér
rt utan um
væði sem
ri undan-
y.s. mætti
em teygði
anga sína inn á hið friðlýsta svæði
enda yrði hægt að sýna fram á að
slíkt lón myndi ekki valda því að
náttúruverndargildi veranna rýrn-
aði óhæfilega. Þá fylgdi í samkomu-
laginu að náttúruverndarráð myndi
ekki setja sig upp á móti því að virkj-
unaraðilar gerðu lón á Eyjabökkum
þegar ráðist yrði í virkjun Jökulsár í
Fljótsdal. Töldu ráðsmenn að þótt
eftirsjá væri að Eyjabökkum væru
Þjórsárverin mun verðmætari frá
náttúruverndarsjónarmiði og sú
staðreynd var viðurkennd að til þess
að nýta jökulárnar á hagkvæman
hátt til rafmagnsframleiðslu væri
óhjákvæmilegt að mynda miðlunar-
lón á hálendinu, en flestir voru þá
sammála um nauðsyn þess að nýta
afl þessara vatnsfalla til að styrkja
efnahagslega uppbyggingu í land-
inu. Í samkomulaginu var einnig
kveðið á um að Landsvirkjun myndi
kosta viðamiklar rannsóknir á
Þjórsárverasvæðinu sem síðar væri
hægt að styðjast við þegar ákvörðun
yrði tekin um uppistöðulón neðan
veranna eins og áður er lýst. Til að
fylgjast með þessum rannsóknum
var sett nefnd á laggirnar svokölluð
Þjórsárveranefnd sem í áttu sæti
fulltrúar náttúruverndarráðs,
Landsvirkjunar og heimamanna og
kom hún fyrst saman í mars árið
1984.
Þáttur Þjórsárveranefndar
Skömmu eftir að ofangreint sam-
komulag var gert réð Landsvirkjun
Þóru Ellen Þórhallsdóttur, núver-
andi prófessor í grasafræði við raun-
vísindadeild Háskóla Íslands, til
þess að rannsaka Þjórsárverasvæð-
ið með það að markmiði að hægt yrði
að dæma á málefnalegan hátt, hvaða
umhverfisáhrifa á gróður og dýralíf
myndi gæta af umræddu lóni við
Norðlingaöldu. Vann hún að þessu
verkefni af mikilli kostgæfni í u.þ.b.
áratug og sendi frá sér að því loknu
ítarlega skýrslu um rannsóknir sín-
ar. Landsvirkjun og Þjórsárvera-
nefnd fylgdust náið með starfi Þóru
en þegar náttúruverndarráð var
lagt niður breyttist samsetning
nefndarinnar þannig að náttúru-
vernd ríkisins skipaði formann
nefndarinnar prófessor Gísla Má
Gíslason, en með honum í nefndinni
voru fulltrúar frá Gnúpverjahreppi,
afréttarmálafélagi Flóa og Skeiða,
Ása- og Djúpárhreppi og Lands-
virkjun. Fyrir miðjan tíunda áratug-
inn lagði Landsvirkjun fram þá hug-
mynd að hagkvæmast myndi vera
bæði frá sjónarmiði náttúruverndar
og orkuöflunar að veita vatni frá
Norðlingaöldulóni yfir til Þórisvatns
og var ekki ágreiningur í nefndinni
um það atriði. Hins vegar sýndist
sitt hverjum um lónhæð. Lands-
virkjun hélt því fram að lónhæð í 581
m y.s. væri viðunandi en meirihluti
nefndarinnar var ekki á því máli. Til
sátta lét þá Landsvirkjun athuga
minni lónhæðir og á fundi Þjórsár-
veranefndar á árinu 1998, að sögn
Helga Bjarnasonar þáverandi full-
trúa Landsvirkjunar í nefndinni,
taldi formaður nefndarinnar, Gísli
Már Gíslason, að lónhæð Norðlinga-
öldulóns gæti hugsanlega verið við-
unandi í hæðinni 575 m y.s. en ekki
aðrar lónhæðir, 578 eða 579 m y.s.
sem höfðu verið til skoðunar. Voru
allir nefndarmenn samþykkir því en
fulltrúar Landsvirkjunar og Ása- og
Djúpárhrepps töldu þó að hæðin 578
m y.s. kæmi einnig fyllilega til
greina. Var það þá þegar mat sér-
fræðinga Landsvirkjunar að veru-
lega væri til bóta fyrir umhverfið að
lækka lónið úr 581 í 578 m y.s. en að
minna skipti í þessu tilliti hvort lónið
stæði í 578 eða 575 m y.s. Á árunum
1999 til 2002 var því mikil áhersla
lögð á að rannsaka áhrif vatnsborðs-
hæðarinnar 575 m y.s. á náttúru-
verndargildi Þjórsárvera. Þessar at-
huganir leiddu í ljós að unnt var að
halda vatnsborðinu stöðugu í efstu
hæð frá júníbyrjun til nóvember og
tryggja stöðuga hæð þess þrátt fyrir
hugsanleg flóð. Þannig væru líkur á
uppblæstri úr lónbotni í framtíðinni
hverfandi. Þá var sýnt fram á að
auðvelt væri að varna öldurofi á við-
kvæmum stöðum með einföldum að-
gerðum eins og m.a. hefur verið gert
við Blöndulón með ágætum árangri.
Þrátt fyrir þessa niðurstöðu lagðist
Gísli Már að lokum gegn þessari lón-
hæð einnig og fylgdu honum að máli
þeir tveir fulltrúar heimamanna
vestan Þjórsár sem áttu sæti í
nefndinni en fulltrúar Landsvirkj-
unar og Ása- og Djúpárhrepps voru
meðmæltir hugmyndinni eins og að
framan er sagt. Þess má geta hér að
land sem fer undir vatn er minna að
flatarmáli vestan við Þjórsá en að
austan en ívið meiri gróður myndi
fara undir lón að vestanverðu.
Þegar hugmyndin um lónhæðina
575 m y.s. kom fram taldi Lands-
virkjun að fundin væri sáttaleið sem
Þjórsárveranefnd gæti sameinast
um. Var því í vinnu vegna mats á
umhverfisáhrifum öll áhersla lögð á
að rannsaka þann möguleika sem
vandlegast. Það sýndi sig að slík lón-
hæð myndi hafa þau áhrif að aur-
keilumyndun gerði endingartíma
lónsins óhæfilega stuttan og þess
vegna yrði að gera setlón í upp-
takakvíslum Þjórsár ofan við Þjórs-
árverin til að taka aurinn úr og dæla
honum á ógróin svæði með vissu
millibili og ef til vill gera lága varn-
argarða eitthvað upp með árfarveg-
inum fyrir ofan lónið.
Úrskurður Skipulagsstofnunar
Nú standa mál þannig að Skipu-
lagsstofnun hefur fellt úrskurð um
Norðlingaöldulón og komist að
þeirri málefnalegu niðurstöðu með
stuðningi í þeim ítarlegu rannsókn-
ar-gögnum sem um þessa fram-
kvæmd hefur verið safnað að lón-
hæð í 575 m y.s. valdi ekki
umtalsverðum umhverfisáhrifum,
að teknu tilliti til þeirra skilyrða sem
stofnunin setur og Landsvirkjun
hefur fallist á. Þá bendir Skipulags-
stofnun á að lónhæð í 578 m y.s. sé
ekki síður góður kostur frá sjónar-
miði umhverfisverndar.
Því miður hefur umræðan í fjöl-
miðlum um Norðlingaölduveitu oft
byggst á misskilningi, og margir
gera sér ekki ljóst að heimild fyrir
miðlunarlóni var, með tilteknum
skilyrðum, hluti af friðlýsingunni.
Um þetta varð samkomulag milli
Landsvirkjunar og náttúruverndar-
ráðs eins og áður er lýst. Þetta sam-
komulag hefur Landsvirkjun ætíð
síðan haft að leiðarljósi. Með þeim
framkvæmdum sem Landsvirkjun
hefur nú á prjónunum um Norð-
lingaölduveitu er ekki verið að kaf-
færa Þjórsárver heldur er hér um
framkvæmd að ræða sem bæði er
mjög hagkvæm til orkuöflunar og
viðunandi með tilliti til umhverfis-
áhrifa. Sérfræðingar Skipulags-
stofnunar hafa staðfest meginniður-
stöðu matsskýrslu Landsvirkjunar
að þau atriði sem gera Þjórsárver að
náttúrperlu sem beri að vernda,
verði eftir sem áður til staðar, þótt
til komi Norðlingaöldulón í 575 eða
578 m y.s. Vona ég að ofangreindar
upplýsingar skýri sögu málsins og
aðdraganda, þannig að lesendur geti
betur gert sér grein fyrir stöðu þess.
uveita
taða
m
gi og
miðl-
uti af
son.
rkj-
Höfundur er aðstoðarforstjóri
Landsvirkjunar.
&'



 
  
   












 



 



  







 

 
 

  









 


!  


 











 




 






 

 
 


 


   
     "

#$  
 
   
%
 


&

 

! 
 



  


!" 



#$


%&
 
'& 



     
( )( 
'

 













 










*+
-+./
"
, .+ 
 +
0+/+
,/

1,
2 ,
,
0 

0++,


,
344/ )((*
,

   

 




  
 



 

   
   
( )( 



 
  

 $
-./
.

.





     





 

 
 

  


!  


 









 


 

 
 


       


&

 





!" 

 '

$












 



  




&'
*+
-+./
"
, .+ 
 +
0+/+
,/

1,
2 ,
,
0 

0++,


,
344/ )((*
,

   

!. 
Morgunblaðið/RAX