Morgunblaðið - 15.09.2002, Page 14
14 SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er slorlykt í bílnum,“segir Ólafur Haukur Sím-onarson afsakandi áðuren hann vippar sér létti-lega inn í jeppann við
Litla svið Þjóðleikhússins á Lindar-
götunni. Leikhúsið hefur verið hans
annað heimili frá því að æfingar á
nýjasta leikriti hans, Viktoríu og
Georg, hófust fyrir nokkrum vikum.
Nú er ferðinni heitið heim á Spít-
alastíg. „Barn í óreiðu,“ eins og Ólaf-
ur Haukur kemst sjálfur að orði. Á
leiðinni er gengið að honum með
slorið. „Ég hef aðgang að báti vestur
á Snæfellsnesi,“ útskýrir hann hæg-
látlega. „Bíddu. Áttu þá kvóta?“
Ólafur Haukur kímir. „Já, reyndar.
Netakvóta. Ég er einn af þessum
kvótakörlum sjáðu til!“ Stuttu síðar
kemur upp úr dúrnum að Ólafur
Haukur á ekki langt að sækja áhug-
ann á sjósókn. „Pabbi var með dá-
litla útgerð á sínum tíma.“ Ólafur
Haukur hikar. „Hann var nýbúinn
að selja þegar kvótakerfinu var
komið á laggirnar.“ Svipurinn mild-
ast þegar hann rifjar upp að strák-
urinn Ólafur Haukur hafi ætlað að
verða skipstjóri – rétt eins og flestir
frændur hans. „Með tímanum urðu
áherslurnar aðrar. Ég lærði innan-
hússarkitektúr í Kaupmannahöfn og
velti því fyrir mér á tímabili að fara í
arkitektúr. Seinna ætlaði ég að
verða listmálari en lenti í þessu á
endanum.“
Að komast út úr vaxmyndasafni
Skemmst er frá því að segja að frá
því Ólafur Haukur lenti í „þessu“
hefur hann verið eitt afkastamesta
skáld þjóðarinnar. Eftir hann liggja
tugir sönglaga fyrir börn, barna-
bækur, tvö kvikmyndahandrit og
hátt í tuttugu leikrit af öllum stærð-
um og gerðum. Ekki er að undra
þótt nýjasta verkið um ástarsam-
band sænsku skáldkonunnar Victo-
riu Benedictsson og danska bók-
menntajöfursins Georges Brandes
sé Ólafi Hauki ofarlega í huga rétt
fyrir frumsýningu á verkinu í gær.
Eftir að komið er inn á Spítalastígn-
um rifjar hann upp að aðdragandinn
að leikritinu nái jafnvel aftur fyrir
upphafið að rithöfundarferlinum –
sem spannar orðið þrjá ártatugi.
„Ég held meira að segja að ég hafi
kynnst sögunni um Viktoríu og
Georg áður en ég fór til Kaupmanna-
hafnar árið 1962. Upp frá því hef ég
fylgst með því hvernig unnið hefur
verið með söguna í ýmiss konar hug-
myndafræðilegum tilgangi í gegnum
tíðina, t.d. í tengslum við stöðu
kvenna almennt og innan bókmennt-
anna. Minn vandi fólst í því að kom-
ast út úr vaxmyndasafninu og sýna
tvær manneskjur af holdi og blóði,“
segir hann og bætir því við að einn
liður í því hafi verið að varpa fyrir
róða þeirri hugmynd að annað hljóti
að hafa verið sekt og hitt saklaust.
„Skörunin verður einfaldlega miklu
meiri í mannlegum samskiptum. Ég
held reyndar að þessar tvær mann-
eskjur hafi átt mun manneskjulegra
samband sín á milli en oft er gefið til
kynna.“
Tvö kynhlutverk
Ólafur Haukur veltir því upp að
hægt sé að koma að verkinu með
ýmsum hætti, t.d. í tengslum við
sjálfsmorð Viktoríu eða þrá hennar
til þess að marka sér spor í heimi
bókmenntanna. „Viktoría reynir að
gegna tveimur kynhlutverkum í einu
– rétt eins og konur þurftu að gera
til að koma sér á framfæri í heimi
bókmenntanna seint á 19. öldinni.
Rithöfundum hefur aldrei reynst
auðvelt að skapa sér sess innan bók-
menntanna og baráttan hefur lengst
af reynst konum erfiðari en körlum.
Verkið fjallar líka um hvernig er að
ætla sér að verða listamaður – sér-
staklega á tímum Viktoríu og
Georgs – þótt ýmislegt eigi jafn vel
við í nútímanum. Og hvernig per-
sóna sem ætlar að þjóna listagyðj-
unni verður að ganga á ákveðna
þætti í sínum eigin persónuleika.“ Á
hvaða heimildum byggir þú leikrit-
ið? „Viktoría lét eftir sig feikimikið
safn dagbóka þegar hún lést og stór
hluti af því fjallar einmitt um sam-
band þeirra Brandesar. Eins og flest
verkanna um samband listamann-
anna tveggja er leikritið aðallega
byggt á dagbókunum. Lýsingarnar
eru því í megindráttum hennar þó að
hún lýsi Brandes og skoðunum hans
ágætlega. Gagnrýni hans hefur ef til
vill að einhverju leyti átt við rök að
styðjast. Á einum stað segir hann að
vandi hennar felist í því að hún sé of
sjálfhverf. Hún verði að varpa frá
sér sínum eigin sársauka til að geta
skrifað verk með almenna skírskot-
un. Skáldsögurnar hennar tvær
urðu heldur aldrei sérlega vinsælar.
Ég hef heyrt að gerð hafi verið frá-
bær sjónvarpsþáttasería eftir skáld-
sögunni Marianna. Þó held ég að
flestir séu sammála um að merkasta
framlag hennar felist í sjálfum dag-
bókunum og ekki síst lýsingunni á
sambandinu við Brandes.“
Engin kúvending
Leikritið um Viktoríu og Georg
hefur legið fullbúið í Þjóðleikhúsinu í
rúm þrjú ár. Ólafur Haukur segir að
á því séu eðlilegar skýringar.
„Stundum verða svona stíflur í pípu-
lögnunum,“ segir hann og ypptir öxl-
um. Varfærnislega er ýjað að því að
Viktoría og Georg sé að ýmsu leyti
ólíkt fyrir verkum höfundarins. Per-
sónurnar séu mun færri en í fyrri
leikritum Ólafs Hauks. Sögusviðið
fjarlægara í tíma og rúmi. „Þetta er
engin kúvending. Ég hef gert sitt af
hverju tagi og ætla að halda því
áfram. Mér finnst heldur engu máli
skipta að sambandið milli þessara
tveggja manneskja átti sér stað fyrir
hundrað árum. Það sem skiptir máli
er hið tímalausa; barátta listanna við
sjálfseyðingarhvötina, togstreitan
milli tveggja einstaklinga – tveggja
hugsjóna,“ segir hann og viðurkenn-
ir að umgjörð leiksýningarinnar feli
einmitt í sér tilraun til að leysa upp
tímann og undirstrika tímaleysið.
„Við erum í rauninni að tala um
ákaflega sérstaka ástarsögu,“ held-
ur hann áfram. „Leyndardómurinn
er fólginn í djúpum og flóknum til-
finningum. Fyrir honum var hún ein
af mörgum konum í lífi hans þótt
hún hljóti líka að hafa haft sérstaka
þýðingu fyrir hann. Annars hefði
hann ekki leitað hana uppi hvað eftir
annað. Hennar tilfinningar eru mun
sterkari. Meðan á sambandinu
stendur fyllir hann út í sjóndeildar-
hring hennar. Hann er maðurinn
sem hún elskar. Hann er lærifaðir
hennar – sá sem hún samtímis elsk-
ar, óttast og hatar. Að vissu leyti lík-
ist samband hennar við Brandes
sambandi hennar við föður hennar.
Hún bæði elskar hann og hatar.“
Sveigjanlegur vinnutími
Ólafur Haukur er spurður að því
hvort hann vinni á ákveðnum tímum
dagsins. „Við hjónin rekum stórt
heimili. Börnin eru þrjú og eitt
þeirra langveikt. Þess vegna hef ég
þurft að tileinka mér sveigjanlegan
vinnutíma. Ég vinn talsvert á vinnu-
stofunni minni hérna heima. Síðan
er ég með aðra vinnustofu úti í bæ.
Þangað getur verið ágætt að fara til
að fá frið. Mitt eina ankeri í dagsins
önn er að fara alltaf í sund í laugina
úti á Nesi klukkan átta á hverjum
morgni. Á meðan ég syndi gefst mér
gott ráðrúm til að velta ýmsu fyrir
mér. Á eftir get ég verið viss um að
hitta fyrir skemmtilegt fólk í pott-
unum.“ Ólafur Haukur segist hafa
tileinkað sér ákveðin vinnubrögð við
leikritunina. „Ég byrja á því að
skrifa að því er ég tel fullbúið leikrit.
Engu að síður hefur mér lærst að
með því að hlusta á fagfólkið inni í
leikhúsunum er alltaf hægt að gera
gott betra. Góður leikari er gæddur
afar sérstakri gáfu – eins konar til-
finningaviti. Þegar orðin lifna við á
vörum hans áttar hann sig ósjálfrátt
á því hvað er of og hvað er van.
Hvaða möguleikar í handritinu séu
vannýttir. Þá er nauðsynlegt að vera
sveigjanlegur og með hraðar hend-
ur. Ég breyti og bæti allt æfinga-
tímabilið og lít í rauninni svo á að
leikritið sé ekki fullklárað fyrr en á
frumsýningunni.“
Reynslan ekki í nægum metum
„Ástæðan er ekki sú að ég geti
ekki unnið með öðrum leikstjórum,“
segir Ólafur Haukur þegar rifjað er
upp að hann hafi aðallega unnið með
Þórhalli Sigurðssyni þegar leikrit
hans hafi verið sýnd í Þjóðleikhús-
inu. „Ég er bara þeirrar skoðunar að
það geti verið gott ef höfundur og
leikstjóri ná að læra hvor inn á ann-
an og mynda með sér bandalag. En
svo bregða menn sér á aðra bæi eins
og gengur. Stutt er síðan ég vann
með Viðari Eggertssyni í Borgar-
leikhúsinu og Hilmari Jónssyni í
Hafnarfjarðarleikhúsinu. Mér
fannst gaman að koma aftur inn í
leikhóp þar sem allir gera allt eins
og í Alþýðuleikhúsinu á sínum tíma.
Við verðum líka að stuðla að því að á
Íslandi þrífist leikhús af ólíku tagi og
ekki öll með sömu skyldur á herðum
sínum og Þjóðleikhúsið þótt þar sé
gott að vinna. Rétt eins og ég er að
reyna núna í samskiptum mínum við
Hlín Agnarsdóttur, leikstjóra Vikt-
oríu og Georgs. Almennt hefur mér
reyndar fundist reynsla stundum
ekki nægilega vel metin á Íslandi,“
heldur Ólafur Haukur áfram hugsi.
„Grænjöxlum hefur verið haldið á
lofti undir því yfirskini að með þeim
komi ferskir vindar. Engin hætta er
á því að hæfileikaríkt ungt fólk komi
sér ekki á framfæri. Við verðum að
vara okkur á því að kasta ekki fyrir
róða dýrmætri reynslu og þekkingu
í hópi höfunda, leikara og leikstjóra.
Hið sama mætti reyndar segja um
bókmenntirnar. Íslenskir höfundar
eiga afar litla tryggð meðal lesenda.
Skoðanamótunin er eins og kvika-
silfur. Einn höfundur er „in“ (inni)
einn daginn og „out“ (úti) þann
næsta. Hér vantar tilfinnanlega ein-
hvers konar verðmætamatsgrunn.“
Brandes skýtur aftur upp kollin-
um. „Brandes er í rauninni alveg
hreint ótrúlegur maður. Hann kem-
ur úr samfélagi gyðinga í Kaup-
mannahöfn. Gyðingar höfðu umtals-
verð áhrif bæði í fjármála- og
menningarheiminum í borginni á
þessum tíma. Eins og alls staðar í
heiminum brýndu foreldrar af gyð-
ingaættum fyrir börnum sínum að
mennta sig og gæta reglusemi.
Vissulega hefur hjálpað til að hann
var talsvert agaðri og reglusamari
en flestir í hans hópi. Hann var eins
konar poppstjarna þeirra tíma. Fyr-
irlestrum hans mætti líkja við popp-
konserta í dag. Hann var líka tals-
vert spámannlega vaxinn. Hélt á
lofti höfundum eins og Nietzsche,
Björnstjerne Björnson, Ibsen og
Strindberg. Hann skrifaði merka
bók um Byron og stóð í bréfaskrift-
um við höfunda vítt og breitt um
heiminn.“ Hafði hann eitthvert beint
samband við Ísland. „Ekki svo ég
viti. Aftur á móti var bróðir hans,
Edvard Brandes, fjármálaráðherra í
Danmörku í fimmtán ár og eftir hon-
um var einu sinni haft að hann væri
orðinn þreyttur á þessu eilífa röfli í
Íslendingum.“ Ef að líkum lætur á
ástarsaga Viktoríu og Georgs Bran-
des eftir að koma fyrir augu fleiri
áhorfenda en íslenskra leikhúsgesta.
„Ég er búinn að skrifa undir samn-
ing við danska, íslenska og eistneska
aðila í tengslum við gerð kvik-
myndar,“ upplýsir Ólafur Haukur og
tekur fram að drög að handriti liggi
fyrir. „Ég skrifaði þau í samvinnu
við eistneskan leikstjóra. Kvik-
myndin verður talsvert ólík leikrit-
inu. Lagt var upp með að sagan hefði
almenna skírskotun og persónurnar
væru gerðar að samtímamönnum
okkar. Ef allar áætlanir standast er
gert ráð fyrir því að tökur hefjist í
Kaupmannahöfn og Eistlandi næsta
vor.“
Eigum að segja alvöru bíósögur
Þú skrifaðir ásamt Baltasar Kor-
máki kvikmyndahandritið að Hafinu
upp úr samnefndu leikriti þínu.
Hvernig gekk samvinna ykkar
tvegga? „Fyrir mína parta var sam-
vinnan ákaflega ánægjuleg. Baltasar
svaraði held ég eitthvað í svipuðum
dúr þegar hann var spurður að því
sama einhvers staðar. Ég kom til
þessarar samvinnu með ákaflega
opnum huga. Við byrjuðum á því að
kasta hugmyndum okkar í sameig-
inlegan pott. Að því loknu skrifaði ég
uppistöðuna á meðan hann vomaði
yfir mér og var sífellt að skjóta að
mér góðum hugmyndum. Eftir
ákveðna grunnvinnu kom svo óhjá-
kvæmilega að því að hin listræna
ábyrgð færðist alfarið yfir á herðar
Skoðana-
mótunin
eins og
kvikasilfur
Óhætt er að segja að liðin vika hafi verið
uppskerutíð hjá einu afkastamesta skáldi þjóð-
arinnar – Ólafi Hauki Símonarsyni. Anna G. Ólafs-
dóttir fékk far með Ólafi Hauki og tækifæri til að
spyrja hann út úr um leikritið Viktoríu og Georg,
Hafið og flest annað.
Morgunblaðið/Kristinn
Ólafur Haukur Símonarson er með mörg járn í eldinum.