Morgunblaðið - 21.09.2002, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. SEPTEMBER 2002 37
LAUGARDAGINN
31. ágúst birtist grein
í Morgublaðinu eftir
forstöðumann dönsku
umhverfismatsstofn-
unarinnar, Björn
Lomborg. Birting
greinarinnar hefur
vakið talsverða athygli
nú þegar heimsþing
Sameinuðu þjóðanna
um sjálfbæra þróun
stendur yfir í Jóhann-
esarborg. Grein Lom-
borg ber nafnið „Þró-
un en ekki
sjálfbærni“, sem er
nokkuð athyglisvert í
ljósi þess að upphaf-
lega greinin heitir „The Environ-
mentalists are wrong“. Sjálfsagt
hefur ákvörðun verið tekin um að
breyta titlinum til að milda yfir-
bragð greinarinnar. En látum það
liggja á milli hluta, yfirlýsingagleði
Lomborg er næg þó að breytt sé
um titil á greininni. Hvert er inn-
tak greinar hans? Eins og oft áður
þykist Lomborg vera að leiðrétta
blekkingar sem vísindamenn og
umhverfisverndarsinnar hafi haldið
að almenningi.
Ekki tekst Lomborg ætlunar-
verk sitt enda gengur hann manna
harðast fram í blekkingum og út-
úrsnúningum. Nokkur atriði langar
mig að nefna í þessu sambandi.
Lomborg er mjög gjarn á að stilla
upp afarkostum í grein sinni. Hann
stillir upp þróun gegn sjálfbærni
eins og þessir kostir geti ekki farið
saman. Flestir myndu sjálfsagt
þvert á móti segja að sjálfbærni
væri merki um þróun. Einnig stillir
hann upp fjármagni sem þarf að
nota til að framfylgja Kyoto-sátt-
málanum sem ímyndaðri hindrun
gegn fjárhagsaðstoð til þriðja
heimsins. Þetta gerir hann til að slá
ryki í augu manna og gera þannig
Kyoto-sáttmálann tortryggilegan,
sem þann samning er komi í veg
fyrir myndarleg fjárframlög til þró-
unaraðstoðar. Það er að sjálfsögðu
algjörlega út í hött að halda því
fram að þeir fjármunir sem hugs-
anlega gæru sparast við að uppfylla
ekki Kyoto-bókunina myndu renna
sjálfkrafa til þróunaraðstoðar.
Lomborg beitir einnig blekking-
um þegar hann talar um Kyoto-
bókunina sem lokamarkmið í bar-
áttunni gegn útblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda og segir:
„Að auki benda öll reiknilíkön til
að Kyoto-samþykktin muni hafa
hverfandi áhrif á loftslag og ein-
ungis fresta loftslagsbreytingum
sem spáð er að verði fyrir árið 2100
um sex ár. Þrátt fyrir það er áætl-
aður kostnaður við Kyoto-bókunina
á bilinu 150–350 milljarðar dollara
árlega.“
Svo virðist sem Lomborg sé einn
um að átta sig ekki á því að Kyoto-
bókunin er fyrsta skrefið til að
draga úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Gildistími
Kyoto-bókunarinnar
er hins vegar aðeins
frá 2008–2012 eða
fjögur ár. Margoft
hefur Lomborg verið
bent á þetta atriði en
hann skellir skollaeyr-
um við. Staðreyndir
skipta ekki mestu máli
fyrir hann heldur að
þeim sé hagrætt með
fyrirfram ákveðna nið-
urstöðu í huga.
Villandi tölfræði
,,Þrátt fyrir að okk-
ur finnist við þurfa að
grípa til róttækra aðgerða vegna
loftslagsbreytinga sýna hagfræði-
legir útreikningar fram á að það er
miklu dýrara að grípa til róttæks
niðurskurðar á útblæstri koltvísýr-
ings en greiða þann kostnað sem
hlýst af aðlögun að hlýrra loftslagi.
Hvaðan hefur Lomborg þessar
tölur? Er það til að mynda ljóst að
það verði alltaf jafn dýrt um alla
framtíð að minnka útblástur gróð-
urhúsalofttegunda? Hugmyndin að
baki Kyoto-bókuninni er meðal
annars sú að við leitum nýrra leiða
við að leysa vandamálin. Við Ís-
lendingar gerum til að mynda
metnaðarfulla tilraun með því að
nota vetni til að knýja bíla. Eigum
við að hætta við hana vegna þess
að kostnaðurinn við að byggja
vetnisstöðvar í stað bensínstöðva
og kaupa nýja vetnisbíla í stað
bensínbíla sé svo mikill? Auðvitað
ekki!
Lomborg er þekktur fyrir að
nota tölfræði á villandi hátt. Í
greininni nefnir hann að aðeins
0,7% dýrategunda verði útdauð
næstu 50 árin. Flestir hugsa eflaust
sem svo að þetta sé ekki há tala,
einmitt eins og Lomborg er að ýta
undir. En prósentutalan segir ekki
hálfan sannleikann þegar rætt er
um útrýmingu dýra. Lomborg get-
ur þess auðvitað ekki að mjög stíf-
ar reglur gilda um það hvenær
megi skrá dýr sem útdautt og þar
af leiðandi segir þessi tala okkur
frekar lítið. Áhyggjur vísinda-
manna snúa að því að dýrateg-
undum sé útrýmt nú með meiri
hraða en áður hefur þekkst. Við
verðum líka að hafa í huga að þó að
0,7% sé lágt hlutfall er stór tala á
bak við það og að hver dýrategund
er einstök. Ef röksemdafærsla
Lomborg væri tekin bókstaflega
ættu menn hér á landi að yppa öxl-
um yfir því ef rjúpan dæi út með
vísan til þess að hún sé einungis
agnarsmá prósenta af dýralífi jarð-
ar. Tegund sem deyr út verður
ekki lífguð við aftur.
Morgunblaðið og
umhverfismál
Fleiri dæmi er hægt að tína til úr
grein Lomberg og það er í sjálfu
sér ótrúlegt þar sem greinin er
annars mjög stutt. En helsta
áhyggjuefni mitt er þetta: Hvað
verður til þess að Morgunblaðinu
finnst það þurfa að birta jafn lélega
grein um umhverfismál og raun ber
vitni? Fjöldi greina hefur birst um
ástand umhverfismála í tengslum
við umhverfisráðstefnuna í Jóhann-
esarborg sem hefði heldur verið
ástæða til að birta í blaðinu. Þar
hefur ekki skort vandaðar greinar
sem lýsa efasemdum um markmið-
in sem þar eru sett ef það var það
sem Morgunblaðið var að leita eft-
ir. Lomborg kemur hins vegar
óorði á efahyggju vegna þess að
hann þykist beita raunverulegum
vísindum en er í raun slægur áróð-
ursmaður. Margir geta stært sig af
því að vinna með vísindalegar nið-
urstöður án þess að um vísindi sé
að ræða, til að mynda sköpunar-
sinnar og stjörnuspekingar. En
myndi Morgunblaðinu detta í hug
að láta sköpunarsinna eða stjörnu-
spekinga fá miðopnu laugardags-
blaðsins til að hrekja staðhæfingar
viðurkenndra vísinda? Eflaust ekki
og enn síður ef okkur bærust frétt-
ir utan úr heimi um þing líffræð-
inga eða stjarnfræðinga.
Umhverfismálum hefur síst verið
sinnt of mikið í Morgunblaðinu og
hefði verið gaman að sjá miklu
meiri umfjöllun og útskýringar á
því sem fram fer í Jóhannesarborg
þessa dagana. Það voru því veruleg
vonbrigði þegar loksins var smuga
fyrir Morgunblaðið að gera um-
hverfismálum góð skil að það skyldi
leita á náðir Björns Lomborg. Mikil
barátta hefur verið háð fyrir því að
vekja fólk á Vesturlöndum til vit-
undar um umhverfismál. En ekki
er nóg að gert og er það meðal
annars vegna þess sem heimsþing
Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra
þróun stendur yfir í Jóhannesar-
borg. Við stöndum frammi fyrir
mörgum flóknum umhverfisvanda-
málum sem taka þarf á. Ekki þýðir
alltaf að segja að allt sé í himnalagi
eins og Lomborg virðist telja réttu
viðbrögðin. Betra er að gera sér
grein fyrir því að náttúran þarf að
njóta vafans. Umhverfisspjöll og
ummhverfissóðaskapur sem Lom-
borg þykist ekki taka eftir verða
ekki tekin aftur.
Blekkingar Björns Lomborg
Huginn Freyr
Þorsteinsson
Umhverfismál
Betra er að gera
sér grein fyrir því,
segir Huginn Freyr
Þorsteinsson, að
náttúran þarf að
njóta vafans.
Höfundur er nemi og í stjórn ungra
vinstri grænna.
MIKIL umskipti
fylgja því þegar fólk
hverfur af vinnumark-
aði. Fyrir marga er
slíkt þó tilhlökkunar-
efni því ótal möguleikar
bjóðast eldri borgurum
hvað tómstundir varð-
ar og eins gefst fólki
fjöldi tækifæra til að
ferðast, innanlands
sem utan. Metnaðar-
fullt starf er unnið á
þessum vettvangi m.a.
á Akureyri og starfs-
fólk er reiðubúið að
mæta óskum þeirra
sem þjónustunnar
njóta, þannig að á
stundum kemst eldra fólk ekki yfir
að taka þátt í öllu því sem hugur þess
stendur til.
Þannig ganga hlutirnir fyrir sig í
nokkur góð ár. Nú á tímum ná æ
fleiri háum aldri og að því kemur að
halla fer undan fæti, heilsunni hrak-
ar eftir því sem aldurinn færist yfir. Í
kjölfarið verður erfiðara með úrræði.
Fæstir hafa aðstöðu til að taka las-
burða foreldra sína inn á heimili sitt,
enda yfirleitt enginn heimavið yfir
daginn til að sinna þeim. Gamla fólk-
ið er sett á biðlista – og svo er beðið.
Þetta ástand hafa margir upplifað á
síðustu misserum, því mikill skortur
er á plássum fyrir aldraða sjúka.
Hefur fólk lent í umtalsverðum vand-
ræðum þegar foreldrar þeirra eða
aðrir ástvinir komast í þennan hóp.
Það fólk sem nú lifir sitt ævikvöld
er fólkið sem lagði grunninn að því
nútímavelferðarþjóðfélagi sem við
lifum í. Það hefur skilað sínu ævi-
starfi, greitt sína skatta og staðið við
sínar skyldur. Það á það síst af okkur
skilið að við bjóðum því ekki upp á
viðunandi aðstæður þegar það í lok
ævi sinnar á við veikindi að stríða.
Það er verulega slæm upplifun fyrir
þetta sjúka gamla fólk, sem allar
bjargir eru bannaðar, að finna að fyr-
ir það er hvergi pláss.
Þótt sjúkdómar af
margvíslegu tagi herji
á líkamann eru flestir
með fullu viti og þykir
illt að ganga í gegnum
þessa bitru reynslu.
Sjúkrahúslegur
verða tíðari og lengri en
áður, en inn á milli er
fólk sent til síns heima,
jafnvel þótt það hafi
ekki nokkrar aðstæður
til að vera þar fársjúkt
og þá í flestum tilfellum
upp á aðstandendur
sína komið. Stundum er
það svo að sjúkrahúsin
eru að létta af sér álag-
inu og senda fólkið heim of snemma.
Þegar aftur er snúið inn á sjúkra-
húsið, ef til vill eftir einungis einn til
tvo daga, þarf að fara í gegnum
slysadeild þar sem innlögnin er
skráð en slíkt ferli getur tekur frá
þremur og upp í fimm klukkustundir
meðan beðið er eftir niðurstöðum úr
hinum ýmsu rannsóknum. Það segir
sig sjálft að slíkt tekur á. Á meðan
niðurstaðna er beðið má svo kannski
heyra lækna segja að verið sé að leita
að plássi á deildum, en þegar þangað
er komið er ekki óalgengt að við blasi
auð og uppbúin rúm. Þetta á las-
burða gamalt fólk erfitt með að
skilja.
Mikið hefur áunnist í réttindabar-
áttu fatlaðra á undanförnum árum og
er vel að þeim hópi búið. Öðru máli
gegnir um sjúka aldraða og á þeim
vettvangi er margt eftir óunnið. For-
eldrar fatlaðra barna hafa myndað
sterkan hagsmunahóp og orðið mikið
ágengt á umliðnum árum. Margir
hafa á síðustu árum upplifað þær að-
stæður að aldraðir foreldrar þeirra
veikjast og eiga sér þá ekki öruggt
athvarf, þar sem þörfum þeirra er
sinnt. Misjafnt er hversu langan tíma
ferlið tekur, þ.e. frá því brýn þörf er
fyrir hjúkrunarrými fyrir einstak-
linginn og þar til líf hans fjarar út.
Það næst því ekki að mynda sterkan
hagsmunahóp til að berjast af afli
fyrir réttindum þessa gamla sjúka
fólks. Menn eru virkir rétt á meðan á
þeirra eigin baráttu fyrir plássi
stendur og þá miðar hún mest að því
að koma sínum manni að í kerfinu.
Þegar það tekst eða einstaklingurinn
deyr á fólk ekki lengur brýnna hags-
muna að gæta. Þessu verður að
breyta, við verðum að gera bragar-
bót varðandi öldrunarmálin. For-
eldrar okkar eiga skilið að ævikvöld-
ið verði hlýtt og notalegt.
Aldraðir sjúkir
útundan í heil-
brigðiskerfinu
Þyri
Þorvaldsdóttir
Höfundur er sjúkraliði á Kristnes-
spítala í Eyjafjarðarsveit.
Heilbrigðisþjónusta
Aldraðir eiga það síst af
okkur skilið, segir
Þyri Þorvaldsdóttir, að
við bjóðum þeim ekki
upp á viðunandi að-
stæður þegar þeir í lok
ævi sinnar eiga við
veikindi að stríða.