Morgunblaðið - 02.11.2002, Qupperneq 37

38 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
ESS var minnst í vikunni, að 50 ár eru liðin
frá því að Norðurlandaráð var stofnað.
Danir, Íslendingar, Norðmenn og Svíar
stóðu að ráðinu í upphafi en árið 1955
bættust Finnar í hópinn. Var aðildin mik-
ilvæg fyrir Finna, því að hún var til marks um, að þeir
gætu um frjálst höfuð strokið, þrátt fyrir ofurvald
grannans í austri, Sovétríkjanna. Finnar urðu að taka
ríkt tillit til vináttu- og öryggissamningsins við Sov-
étmenn. Meðal annars af tilliti til hans gilti sú regla
innan Norðurlandaráðs fram að hruni Sovétríkjanna,
að þar skyldi ekki rætt um utanríkis- og öryggismál.
Uppnám varð á þingi Norðurlandaráðs snemma árs
1974, þegar Magnús Kjartansson, heilbrigðisráðherra
úr Alþýðuðubandalaginu í vinstri stjórn Ólafs Jóhann-
essonar, flutti þar skammir um Norðmenn vegna
gagnrýni þeirra á þá stefnu ríkisstjórnar Ólafs að rjúfa
varnarsamstarf Íslands og Bandaríkjanna.
Í september 1973 lýsti norska ríkisstjórnin áhyggj-
um af stefnu ríkisstjórnar Íslands. Í desember sama ár
fórum við nokkrir til Noregs í því skyni að kynna okk-
ur varnir Norðmanna og stefnu í öryggis- og utanrík-
ismálum. Fyrstu daga í febrúar 1974 efndu Samtök um
vestræna samvinnu og Varðberg til ráðstefnu með
Norðmönnum um öryggissamstarf þeirra og Íslend-
inga. Um miðjan febrúar kom þing Norðurlandaráðs
saman og þar sagði Magnús Kjartansson frumkvæði
norskra stjórnvalda og norskra stjórnmálaleiðtoga
„nálgast ótilhlýðilega íhlutun í íslensk innanríkismál“.
K.B. Andersen, fyrrverandi utanríkisráðherra
Dana, mótmælti harðlega þessum málflutningi Magn-
úsar og sömu sögu var að segja um Trygve Bratteli,
forsætisráðherra Noregs. Hann neitaði því, að Norð-
menn hefðu blandað sér í íslensk stjórnmál. Gylfi Þ.
Gíslason, fyrrverandi menntamálaráðherra, sagði
ræðu Magnúsar „hneyksli“. Hún hefði verið ókurteisi
gagnvart Norðurlandaþjóðunum og það bæri vott um
siðleysi að halda hana án alls samráðs við forsætisráð-
herra og utanríkisráðherra.
Frá þessu er sagt í bók Vals Ingimundarsonar, Upp-
gjör við umheiminn. Þar segir einnig, að Ólafur Jó-
hannesson forsætisráðherra hafi orðið að bregðast við
bæði á þingi Norðurlandaráðs og Alþingi. Hann hafi
meðal annars minnt á, að utanríkis- og varnarmál
heyrðu ekki undir Norðurlandaráð, og mælst til þess,
að ekki yrði farið að ræða íslensk innaríkismál á þeim
vettvangi. Magnús væri ekki að flytja erindi
ríkisstjórnar Íslands og orðsending norskra
valda út af varnarmálunum væri ekki íhlutun
stjórnmál.
x x x
Þegar litið er til baka, er ekki vafi á því, að
Norðurlandaráðs var farsælt á tímum kalda s
einmitt vegna þess, að helstu ágreiningsefni
í utanríkis- og varnarmálum voru þar ekki á d
Þrjú ríkjanna voru þá eins og nú í NATO: Da
Ísland og Noregur. Svíar voru hlutlausir og F
einnig en með vináttusamning við Sovétríkin
Nú eru þrjú ríki innan Norðurlandaráðs í E
sambandinu (ESB): Danmörk, Finnland og S
Tvö eru fyrir utan ESB en á Evrópska efnah
inu, það er með sérstakan samning við ESB:
Noregur. Þá hefur vegur sjálfsstjórnarsvæða
Álandseyja, Færeyja og Grænlands, vaxið ja
þétt í Norðurlandaráði og koma fulltrúar þei
mikilvægum ákvörðunum, hvort heldur á þin
urlandaráðs eða í ráðherranefndum þess.
x x x
Því var spáð, að vegna aðildar þriggja Nor
að ESB, mundi vegur ráðsins og samstarfsin
þess minnka. Vissulega hefur ESB-aðild haft
áherslur aðildarríkjanna og hún er tímafrek
herra og embættismenn, ekki síst þegar þjóð
með forsæti í málefnum ESB, eins og Danir g
Þrátt fyrir ESB-aðild er enginn málsvari þes
isstjórnum eða á þjóðþingum Norðurlanda, a
urlandaráð verði lagt niður eða hætt verði hin
staka norræna samstarfi á alþjóðavettvangi.
Þvert á móti má færa rök fyrir því, að ríkis
norrænna ESB-ríkja sjái sér hag af því, að le
rækt við Norðurlandaráð, og tryggja, að það
traustum fótum. Unnt er með vísan til svæðis
samstarfs innan ráðsins að skapa sér sérstöð
þarf að halda, á vettvangi ESB. Er það freka
fallið að styrkja stöðu norrænu ESB-ríkjann
vangi Evrópusambandsins en veikja. Hið sam
segja af vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Þar
ESB-aðild ekki dregið úr mikilvægi hins norr
starfs.
Finnar og Svíar standa enn utan NATO. R
VETTVANGUR
Norðurlandaráð í fi
Eftir Björn Bjarnason
H
AUSTVINDARNIR í ís-
lenskum stjórnmálum blása
ekki með aðild Íslands að
ESB. Það gefur fátt tilefni til
að ætla að kosið verði um að-
ild eða aðildarviðræður í vor. Stuðnings-
menn aðildar hafa reynt að ná þessu bar-
áttumáli sínu á flot í haust en ekki fengið
byr í seglin, enda bæði sterk andstaða og lít-
ill áhugi. Hvorttveggja andstaðan og áhuga-
leysið byggjast á gildum rökum. Það er
nefnilega ekkert sem knýr á um aðild Ís-
lands að ESB í dag. Við stöndum vel í sam-
anburði við aðildarríki ESB í flestu tilliti
auk þess sem óvissa ríkir um framtíð sam-
bandsins.
Það verður ekki litið framhjá þeirri öfga-
lausu og skynsamlegu afstöðu margra and-
stæðinga aðildar að rétt sé að bíða og sjá
hvers konar samband verður til eftir þær
breytingar sem ESB gengur nú í gegnum.
Hvað gerist þegar ESB breytist úr sam-
bandi 15 ríkja í samband 25 ríkja? Þegar við
vegum og metum hagsmuni Íslendinga inn-
an og utan ESB verðum við að vita um
hvaða Evrópusamband við erum að tala. Í
þennan streng tók forsætisráðherra Nor-
egs, Kjell Magne Bondevik, en hann sagði á
afmælisþingi Norðurlandaráðs í vikunni að
aðild Norðmanna að ESB yrði ekki á dag-
skrá norskra stjórnmála fyrr en vitað væri
hvernig ESB liti út, sem yrði ekki á næst-
unni.
Á Íslandi er líka fátt sem bendir til þess
að aðildin verði á dagskrá stjórnmálanna á
næstunni. Það þýðir ekki að umræða um
málin sé ekki á dagskrá. Hún er alltaf á dag-
skrá. Á þessu er grundvallarmunur. Af-
staða Sjálfstæðisflokksins og Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs er skýr. Það
verður örugglega ekki á stefnuskrám þess-
ara flokka í vor að sækja um aðild að ESB.
Af ummælum forystumanna Frjálslynda
flokksins undanfarið að dæma virðist sama
þar uppi á teningnum. Skoðanakannanir
hafa sýnt að sterk andstaða er við aðild
meðal kjósenda Framsóknarflokksins og
ýmsir áhrifamenn í flokknum telja hags-
munum Íslendinga betur borgið utan sam-
bandsins. Og í sterkasta vígi aðildarsinna,
Samfylkingunni, galt aðeins um fimmtungur
atkvæðisbærra manna einni þríhlaðinni
spurningu jáyrði sitt í nýafstaðinni Evrópu-
kosningu. Á þeim bláþræði hangir stefna
forystu Samfylkingarinnar í Evrópumálum.
Erfitt er að álykta nokkuð á grundvelli nið-
urstöðunnar um afstöðu almennra flokks-
manna eða kjósenda Samfylkingarinnar til
aðildar Íslands að ESB. Það blasir við á
hversu veikum pólitískum grunni málið
byggist á Íslandi.
Er þá einhver ástæða til þess að spyrja
hvort kosið verði um aðild að ESB í vor?
Kannski ekki. Ef til vill er málið sjálfdautt.
Margir nefna að staða málsins í kosning-
unum ráðist af afstöðu Halldórs Ásgríms-
sonar, formanns Framsóknarflokksins. For-
ystumönnum Samfylkingarinnar muni ekki
takast óstuddum að halda áhuga kjósenda.
Þetta er sennilega rétt mat. Á ráðstefnu ASÍ
í haust um Evrópusamvinnu og hagsmuni
launafólks sagði Halldór eftirfarandi:
„Spurningin um Evrópuaðild okkar er því
ekki aðeins á dagskrá – hún hlýtur að verða
kosningamál eins og aðrar spurningar sem
snerta lífskjör og aðstöðu okkar til lengri
tíma litið.“ Í viðtali við DV sem birtist eftir
ráðstefnuna, sagði hann svo: „Hvort aðild að
Evrópusambandinu sem slík verður kosn-
ingamál er svo annað mál.“ Þar sem fullyrð-
ingarnar stönguðust á sagði hann til nánari
útskýringar: „Við hljótum að meta það þeg-
ar nær dregur kosningum hvernig okkur
hefur gengið að tryggja stöðu samningsins
um Evrópska efnahagssvæðið. Við hljótum
að meta stöðu okkar varðandi þá samninga
sem eru framundan við ESB um tolla og
önnur réttindi okkar sem munu breytast við
stækkun sambandsins. Þannig að þetta mál
er á mikilli ferð. Að hve miklu leyti það kem-
ur inn í kosningabaráttuna hlýtur að ráðast
af stöðu málsins þegar nær dregur kosn-
ingum.“
Anders Fogh Rasmussen, forsætisráð-
herra Dana, sem gegna nú formennsku inn-
an ESB, gerði grein fyrir þeirri stefnu ESB
á afmælisþingi Norðurlandaráðs að ganga
Verður kosið um aði
Eftir Birgi Tjörva Pétursson
Tvær kon
Pólland á
NÝJAR ÁHERZLUR
Lesendur Morgunblaðsinsmunu taka eftir nokkrumbreytingum á blaðinu í dag, á
89. afmælisdegi þess. Veigamesta
breytingin er á forsíðu blaðsins, sem
héðan í frá verður blönduð fréttasíða
með bæði innlendum og erlendum
fréttum. Þar með er rofin sú hefð að
forsíðan sé undantekningarlítið lögð
undir erlendar fréttir. Sú hefð er
e.t.v. ekki eins gömul og margur
heldur. Eins og rakið er í grein Frey-
steins Jóhannssonar í blaðinu í dag
hefur meginreglan verið sú frá um
1970 að erlendar fréttir séu á forsíð-
unni en innlendar á baksíðunni.
Fréttir af stærstu viðburðum innan-
lands hafa þó verið birtar á forsíð-
unni.
Rökin fyrir því að hafa erlendar
fréttir á forsíðu blaðsins hafa m.a.
verið þau að með því væri stærsta
dagblað landsins að opna einangraðri
eyþjóð glugga út í heim. Þau rök eiga
ekki lengur við. Tæknibyltingin hef-
ur gert að verkum að innlendir ljós-
vakamiðlar flytja hvern dag nýjar
fréttir frá útlöndum og senda út
beint frá stórviðburðum. Fjöldi fólks
hefur aðgang að erlendum gervi-
hnattastöðvum, sem senda út fréttir
allan sólarhringinn. Þá hefur Netið
gert það að verkum að almenningur
getur hvern dag lesið fréttir af at-
burðum erlendis jafnóðum og þær
gerast, á vef Morgunblaðsins og ann-
arra íslenzkra fjölmiðla jafnt og á
vefjum erlendra fjölmiðla. Jafnframt
hefur íslenzkt þjóðfélag tekið þeim
stakkaskiptum að þar er frá fleiru að
segja og iðulega hafa þær fréttir al-
þjóðlega skírskotun, t.d. fréttir úr
atvinnulífi, menningarlífi og stjórn-
málum. Skilin á milli erlendra frétta
og innlendra hafa þar með orðið
óljósari.
Framvegis verða því á forsíðu
Morgunblaðsins helztu fréttir dags-
ins, hvort sem þær eru erlendar eða
innlendar. Með þessu er Morgun-
blaðið ekki að draga úr áherzlu sinni
á erlendar fréttir. Blaðið mun áfram
verða í fararbroddi íslenzkra fjöl-
miðla hvað varðar erlendar fréttir og
verður þeim gefið meira vægi inni í
blaðinu, meðal annars með því að
flytja þær framar í blaðið.
Baksíða blaðsins verður áfram inn-
lend fréttasíða. Með því að stærstu
fréttirnar birtast á forsíðu, verður til
meira svigrúm á baksíðunni fyrir
fjölbreyttari fréttir, sem endur-
spegla betur lífið í landinu og fjöl-
breytt áhugamál lesenda blaðsins.
Á blaðsíðu tvö verður gerð sú
breyting að þar birtist daglega stutt
fréttayfirlit þar sem vísað verður á
aðrar fréttasíður, í því skyni að auð-
velda lesendum að glöggva sig á
skömmum tíma á helztu fréttum
blaðsins. Tilvísanir á forsíðu, undir
blaðhausnum, þjóna jafnframt þeim
tilgangi að vekja athygli á innblaðs-
efni og gera það aðgengilegra fyrir
lesendur.
Samfara þessum nýmælum verða
nokkrar breytingar á útliti útsíðna
blaðsins, en þó ekki meiri en svo að
hefðbundið svipmót Morgunblaðsins,
sem lesendur eiga að venjast, helzt í
öllum aðalatriðum.
Morgunblaðið leitast við að vera
fjölmiðill, sem svarar kalli tímans en
byggir þó á gömlum merg hefðar og
venju og mótast þessar breytingar af
hvoru tveggja. Starfsfólk blaðsins
vonast til að lesendur taki vel þeim
breytingum, sem nú eru gerðar.
HAGRÆÐING Í ÚTGERÐ
OG AUÐLINDAGJALD
Kristján Ragnarsson, formaðurLandssambands íslenzkra út-
vegsmanna, nefndi athyglisverðar töl-
ur um hagræðingu í útgerð í ræðu
sinni á aðalfundi samtakanna í fyrra-
dag. Hann benti á, að fyrir tæpum
tveimur áratugum hefðu 106 togarar
verið gerðir út en nú væru þeir 70 og
hluti þeirra veiddi úthafsrækju. Upp-
sjávarveiðiskip væru nú 38 en hefðu
verið 52. Á árinu 1984 hefðu verið
gerðir út 518 bátar stærri en 20 rúm-
lestir en þeir væru nú 233.
Engin spurning er um að þessar töl-
ur sýna að mikil hagræðing hefur orð-
ið í útgerð á tveimur áratugum. Þessi
mikla hagræðing er ein af megin-
ástæðum þess, að sjávarútvegurinn
stendur nú með svo miklum blóma,
sem raun ber vitni og er það sérstakt
fagnaðarefni.
Af þessum sökum m.a. á sjávarút-
vegurinn mun auðveldara með að
greiða gjald fyrir réttinn til að nýta
fiskimiðin, þ.e. auðlindagjald, en Al-
þingi hefur sett lög um slíkt gjald, sem
greiðslur hefjast á innan tveggja ára.
Í ræðu Kristjáns Ragnarssonar
gætti hins vegar grundvallar misskiln-
ings um einn þátt þess máls. Hann
sagði m.a.: „Í tillögum svonefndrar
auðlindanefndar var gert ráð fyrir að
leggja gjald á allar auðlindir, auk
fiskimiðanna, eins og orku, ljósvak-
arásir og aðgang að sérstæðum nátt-
úrusvæðum. Þessu var öllu gleymt og
sjávarútvegurinn situr einn uppi með
þessa miklu gjaldtöku.“
Þetta er áreiðanlega of mikil svart-
sýni hjá formanni LÍÚ. Auðvitað er
það grundvallaratriði að eitt skuli yfir
alla ganga í þessum efnum. Það hefur
ekki farið mikið fyrir umræðum um
auðlindagjald af öðrum auðlindum í al-
mannaeigu. Í því sambandi má ekki
gleyma að ekki er langt um liðið frá
því, að niðurstaða fékkst á Alþingi um
þau málefni, sem snúa að sjávarútveg-
inum.
Hins vegar ættu ummæli Kristjáns
Ragnarssonar nú að verða til þess að
þráðurinn verði tekinn upp á ný og að
umræður hefjist um gjaldtöku vegna
nýtingar annarra auðlinda. Það var að
sjálfsögðu meginatriði í þeirri ákvörð-
un sjávarútvegsins að fallast á gjald-
töku að hið sama ætti við um aðrar at-
vinnugreinar sem á einn eða annan
veg nýta auðlindir í þjóðareigu. Það er
eðlileg krafa þeirra, sem starfa í út-
gerð.
Það er tímabært að ríkisstjórn og
Alþingi taki aðra þætti þessa máls til
meðferðar.