Morgunblaðið - 27.11.2002, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
J
ÓN Óttar Ragn-
arsson, rithöfundur
og kvikmyndagerð-
armaður, er um
þessar mundir að
leggja lokahönd á sjónvarps-
þátt um Stein Steinarr skáld.
Þátturinn verður sýndur á
Skjá einum um jólin. Jón Óttar
er ennfremur að undirbúa
gerð kvikmyndar um Stein.
„Árni Vigfússon hjá Skjá ein-
um hefur unnið með okkur að
framleiðslu þáttarins um Stein,
en við ætlum líka að nota þátt-
inn til að vekja athygli á því að
við erum að fjármagna gerð
kvikmyndar um hann. Það er
stórt verkefni sem við sjáum ekki fyrir endann
á ennþá og það tekur tíma að ná öllum endum
saman. Ég vona hins vegar að þegar fólk sér
hvaða efni við erum með í höndunum vaxi
mönnum ásmegin.“
Jón Óttar segir að mikill áhugi sé á því í
Evrópu að gera kvikmyndir sem varða bæði
menningu einstakra þjóða og álfunnar allrar.
„Steinn er að margra dómi okkar allra besta
ljóðskáld, að minnsta kosti á 20. öld, og höfðar
líka gríðarlega vel til nútímans.“
Jón Óttar og Margrét Hrafnsdóttir, kona
hans, reka kvikmyndafyrirtækið Othar-Raven
Pictures í Los Angeles. Framleiðsla bæði
þáttarins og kvikmyndarinnar er í höndum
þess, en Skjár einn er sem fyrr segir með-
framleiðandi að þættinum. „Þetta er auðvitað
verkefni sem Ríkissjónvarpið eða Stöð 2 hefði
átt að vinna fyrir löngu. Skjár einn
er að gera þetta af vanburðum mið-
að við hinar stöðvarnar, en ég er
mjög ánægður með undirtektir
þeirra og gríðarlegan áhuga.“
Á erindi, ekkert síður
en Björk og Eminem
Jón Óttar segir ástæðuna fyrir
áhuga sínum á Steini þá að hann
eigi erindi við samtímann, ekkert
síður en Björk og Eminem. „Það
hefur bara sáralítið verið þýtt af
ljóðunum hans og það þarf að fara
að vinna í því. Það verður mikið
verk, en ég er viss um að ef við
náum að koma einum af þessum
mönnum okkar út í heim getur öll
þessi kynslóð fylgt í kjölfarið. Halldór Lax-
ness fékk auðvitað athygli frá öðrum löndum
út á Nóbelsverðlaunin, en það þarf að gera
það sama fyrir ljóðskáldin.“ Jón Óttar kynnt-
ist Steini sem drengur og segir hann skáldið
hafa haft mikil áhrif á sig. „Hann hefur alltaf
staðið mér nærri og eftir því sem ég hef búið
lengur erlendis hef ég betur gert mér grein
fyrir því að hann er maðurinn sem best hefur
skilgreint hugmyndafræði Íslendinga fyrir
framtíðina. Saga hans er gríðarlega harm-
þrungin. Hann kom úr lægstu stigum þjóð-
félagsins, var hreppsómagi og þurfti að þola
illa meðferð í æsku, bæði föðurlaus og móð-
urlaus, en náði samt þessum gríðarlega ár-
angri. Þetta er sú tegund af sögu sem allir
elska.“ Jón Óttar segir að fáir hafi getað sett
sig í spor Steins, en að með þættinum skilji
fólk betur hver hann í raun og veru var. „Það
er heilmikil sálarfræði og sársauki á bak við
sögu hans. Hvers vegna orti hann til dæmis
bara í um tíu ár og hætti því að mestu í lok
stríðsins? Eftir það sneri hann sér að því að
skrifa pistla og þvíumlíkt og lifir bara sem
frægt atómskáld. Ég held að fólk eigi eftir að
átta sig á því bæði hver hann var og hvers
vegna hann gerði þá hluti sem hann gerði og
eigi auðveldara með að fá samúð með honum.
Margir líta á Stein sem vinstrimann og komm-
únista. Staðreyndin er hins vegar sú, að hann
var sá eini af þessari kynslóð sem fór til Sov-
étríkjanna og gekk af trúnni. Hann söðlaði um
og var ekkert að hika við að segja skoðun sína.
Ég held að hann hafi verið fyrsti listamað-
urinn í Evrópu sem benti á glæpina í Kreml
og hafði jafnframt kjark til að benda á þá,
fjörutíu árum áður en aðrir fóru að gera sér
grein fyrir þeim. Það voru mörg borgaraleg
skáld í Reykjavík á þessum tíma, Tómas og
fleiri, og maður hefði kannski ímyndað sér að
þau færðu okkur borgaralega hugmynda-
fræði, en svo var það þessi sveitarómagi frá
Ísafjarðardjúpi sem gerði það og skrifaði um
Reykjavík af meiri skilningi en allir aðrir. Það
er kominn tími til að það skapist ákveðin þjóð-
arsátt um Stein, því hann var alltaf tilbúinn til
að segja þjóð sinni sannleikann umbúðalaust
og til syndanna ef á þurfti að halda. Ég lít á
Stein Steinarr sem eitt af mestu stórmennum
okkar á 20. öldinni fyrir það að hann hafði
hugrekki sem mjög fáir aðrir höfðu í sama
mæli.“
Ekki er búið að velja leikara eða aðra lista-
menn til þátttöku í myndinni. Jón Óttar segir
að á meðal þeirra sem komi til greina séu
„sterk erlend nöfn“ en að íslenskir leikarar
beri hitann og þungann af leiknum. Sjálfur
semur hann handrit myndarinnar. „Annars
verður þetta fjölþjóðaframleiðsla milli Am-
eríku og Evrópu og ég er að vonast til þess að
við fáum verulegan fjárstuðning frá Evrópu-
löndum.“ Reiknað er með að það taki ár að
ganga frá fjármögnun myndarinnar og samn-
ingum og að tökur geti hafist sumarið 2004.
Jón Óttar Ragnarsson gerir sjónvarpsþátt og leikna kvikmynd um ljóðskáldið Stein Steinarr
„Þetta er sú
tegund af sögu
sem allir elska“
Morgunblaðið/Þorkell
Jón Óttar Ragnarsson: Það er heilmikil sálarfræði og sársauki á bak við sögu Steins.
Steinn Steinarr
PETREA Óskarsdóttir flautu-
leikari og Þórarinn Stefánsson pí-
anóleikari flytja verk eftir Camille
Saint-Saëns, Gabriel Fauré og
Philippe Gaubert á hádegistón-
leikum í Norræna húsinu í dag kl.
12.30.
Þetta eru síðustu tónleikar
haustmisseris. Aðgangseyrir er
500 kr. en ókeypis er fyrir hand-
hafa stúdentaskírteina.
Smáverk í
hádeginu
Þórarinn Stefánsson og Petrea
Óskarsdóttir.
ÞAÐ var snjöll hugmynd að koma
á virku samstarfi skartgripahönnuða
á Norðurlöndum með því að stofna
til þríærings.
Satt að segja hefði innbyrðis nor-
ræn samvinna í öllum geirum mynd-
lista og hönnunar að ósekju mátt
vera mun meiri í áranna rás, þeir um
leið sýnilegri á alþjóðavettvangi og
ber að fagna allri stefrnubreytingu í
þeim efnum. Norrænir hafa lengst-
um verið meiri þiggjendur en gef-
endur að örfáum einstaklingum und-
anskildum, sem hafa oftar en ekki
farið eigin leiðir og haslað sér völl úti
í hinum stóra heimi, sem var.
Heimurinn hefur skroppið saman
og nú tala menn um alheimsþorpið,
sem minni þjóðarheildir virðast helst
gína við ekki síst Norðurlönd, en yf-
irsést að stóru þjóðirnar leitast efna-
hags- og menningarlega séð við að
gleypa hinar smærri.
Hin viðvarandi minnimáttar-
kennd sem þjóðirnar hafa verið
haldnar á menningarsviðinu þó full-
komlega óþörf, þær hafa í ljósi sér-
stöðu sinnar og menningararfleifð-
ar ekki minna að gefa en þiggja og
aldrei verið ljósara en á undan-
gengnum árum. Norrænir menn
hafa sýnt og sannað að þeir sem ein-
staklingar eru jafn vel gerðir og
hæfileikaríkir sem einstaklingar
stærri þjóðablakka og hafa sannað
það áþreifanlega í öllum kimum ver-
aldar ef þeir hafa haft skilyrði til
svipmikilla athafna. Stærsti þrösk-
uldurinn á heimaslóðum hefur verið
einangrunarstefna, minnimáttar-
kennd og undirlægjuháttur gagn-
vart umheiminum, menn hafa þegið
molana að utan á meðan þeir hafa
leyft erlendum að göslast óhindrað í
þeirra eigin menningarlegu land-
helgi. En norrænir eiga að hugsa
stórt, ekki í höfðatölu heldur metn-
aði eins og stórþjóðirnar sem víg-
girða sína eigin menningarlegu land-
helgi og aldrei meir en á undan-
gengnum árum á sama tíma og
norrænir traðka á uppruna sínum.
Meginveigurinn hlýtur að vera að
gera innbyrðis framtak sýnilegt á
öllum sviðum myndlistar og hönnun-
ar, allt í senn með sameiginlegum
listakaupstefnum, tví- og þríæring-
um. Sundraðir erum við fámennir og
tvístraðir, sameinaðir sigrum við
eins og máltækið hermir.
Norræni skartgripaþríæringurinn
er gleðilegt spor í rétta átt, en engin
er rós án þyrna og ekki laust við að
hin hamlandi miðstýringarárátta
skjóti hér upp kollinum. Tjáfrelsi
felst ekki í því að setja slíkar fram-
kvæmdir í bás og marka þeim stefnu,
heldur ryðja framsæknum viðhorf-
um braut hvaðan sem þau koma, að
öðrum kosti er verið að sigla undir
fölsku flaggi. Fáránlegt að nýjungar
helgist af yngri kynslóðum sem er al-
veg nýr flötur á hugsunarhætti
mannsandans varðandi listhugtakið.
Sögu skartgripagerðar má rekja allt
til krómagnon-manna sem komu til
Evrópu um miðbik síðasta jökul-
skeiðs, líkast til upprunnir í Asíu,
leifar menningar þeirra hafa og
fundist á Kanaríeyjum. Þeir komu
fram á sjónarsviðið fyrir 40.000 ár-
um en hurfu af sjónarsviðinu fyrir
um 10.000 árum. Tilhneigingin til
skreyti, jafnt á sjálfum sér og með
aðfengnum hlutum er þannig jafn-
gömul þróunarsögu mannsins.
Finnst einnig í dýraríkinu og ekki
einungis af praktískum ástæðum hér
þekkja menn hve haninn og/eða pá-
fuglinn eru stoltir af fjaðraskrauti
sínu.
Ekkert nýtt að grípa til aðskilj-
anlegustu efna úr nágrenninu, en
hins vegar eru komin ný efni fram á
sjónarsviðið sem búa yfir nýjum
möguleikum, og til viðbótar ný og
fullkomnari tæki til skartgripagerð-
ar. Afar hæpið að tala um hefð-
bundna skartgripagerð á nýrri tím-
um, en hins vegar hafa ýmsar gerðir
þeirra verið öðrum vinsælli á af-
mörkuðum tímaskeiðum og að sjálf-
sögðu eru til hefðir í gerð þeirra sem
tengjast trúartáknum og heitum
milli fólks svo sem giftingahringir og
því erfitt að breyta. En skartgripa-
gerð í sjálfu sér er heillandi við-
fangsefni og hefur verið svo frá örófi
alda, alltaf er maður að rekast á eitt-
hvað nýtt á söfnum sem er tímalaus
núlist og svo lengi sem skynfærin
eru virk heldur listgreinin áfram að
þróast.
Þessar hugleiðingar eru fram
komnar fyrir þá sök, að hið fyrsta
sem fyrir augu ber þá upp á stiga-
pallinn er komið, eru verk Torunn
Bûlow Hûbe, sem er gestur sýning-
arinnar (!), en hún er langelst þátt-
takendanna, fædd 1927, en annars
eru flestir fæddir um 1970, nokkrir
aðeins fyrr, einn á fimmta áratugn-
um þrír á sjötta, en aðrir seinna. Ég
fæ ekki með nokkru móti séð að
framlag hennar sé hefðbundnara en
margra annarra langtum yngri þótt
sumir séu óneitanlega framúrstefnu-
legri. Og eftir skoðun sýningarinnar
hvarflar að manni að hún hefði orðið
til muna sterkari og sannferðugri ef
verkin sjálf en ekki aldur og nýj-
ungagirni hefðu í ríkari mæli ráðið
för. Þetta er nefnilega eina tækifær-
ið sem fjöldi manna hefur til sam-
anburðar á norrænni skartgripalist
og því farsælast að það sé gert í víðu
samhengi þannig að yfirsýnin verði
sem skilvirkust.
Að sjálfsögðu er margt um fallega
og athyglisverða gripi á sýningunni,
en það fer minna fyrir henni sem
skyldi í hinu mikla og opna rými,
nálgunin var til að mynda mun meiri
á fyrsta þríæringnum sem ég sá í
Listiðnaðarsafninu í Kaupmanna-
höfn. Hér hefði að ósekju mátt hafa
makasipti í húsnæðinu, skartið kom-
ið betur til skila í Sverrissal og Apó-
tekinu og efri hæðin verið spennandi
kostur fyrir hina fjölþættu sýningu
Handverks og hönnunar.
Gefin hefur verið út falleg og vel
hönnuð sýningarskrá/bók í tilefni
þríæringsins, þar sem hverjum ein-
um sýnenda eru gerð skil í mynd og
máli og er hinn eigulegasti gripur.
Sýningartíminn, tvær vikur, full-
knappur fyrir slíkan viðburð.
Norrænt
skart
MYNDLIST
Hafnarborg
Sýningunni er lokið.
AÐALSALUR
NORRÆNI SKARTGRIPA-
ÞRÍÆRINGURINN
25 LISTAMENN
Margaret Bridgwater, Dk: Háls-
festi, gull, akrýl, nælon, silkisiffon.
Torunn Bûlow-Hûbe, Svíþjóð:
Armbandsúr, silfur.
Bragi Ásgeirsson