Morgunblaðið - 28.11.2002, Síða 22
ERLENT
22 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HVERSU margir hafa fallið í átök-
um Ísraela og Palestínumanna síð-
ustu tvö árin og hverjir þeirra voru
óbreyttir borgarar en ekki her-
menn? Ekki ber deiluaðilum saman
enda getur oft verið erfitt að slá
nokkru föstu í þessum efnum og oft
snýst málið um skilgreiningar á hug-
tökum eins og stríði og vopnaburði.
En AP-fréttastofan hefur með
reglulegu millibili reynt að kanna
vandlega staðhæfingar hvorra
tveggja og birt niðurstöðurnar – sem
að sjálfsögðu er mótmælt harðlega í
herbúðum hvorra tveggja er ýkja oft
sitt mannfall. Einstaka sinnum reyn-
ir fólk að sjá harmleikinn frá báðum
hliðum. „Þegar við sjáum á sjón-
varpsskjánum konu sem grætur
barn sitt gleymum við eitt augnablik
að spyrja hvort hún sé palestínsk eða
ísraelsk,“ segir ungur palestínskur
kennari frá borginni Ramallah á
Vesturbakkanum, Riham Abdulatif.
„Vegna þess að móðir er móðir.“
Um 2.600 drepnir
Fréttastofan kemst að þeirri nið-
urstöðu að 1934 Palestínumenn og
678 Ísraelar hafi fallið á þessum
tveimur árum, alls 2.612. Eru þá
taldir með útlendingar sem hafa fall-
ið vegna þess að þeir lentu í skotlínu
átakanna eða féllu í tilræðum sjálfs-
morðingja.
Með í heildartölunni eru sjálfs-
morðssprengjumenn Palestínu-
manna, vopnaðir menn úr röðum
óbreyttra borgara og þeir sem hafa
týnt lífi þegar þeir voru að með-
höndla efni í sprengjur, í allt um 200
menn. Ísraelar hafa barist við og
fellt 82 vopnaða liðsmenn herskárra
samtaka, auk þeirra hafa fallið 52
óvopnaðir Palestínumenn sem lentu
í skotlínu ísraelskra hermanna.
Fórnarlömb sjálfsmorðingjanna
eru 309, fallnir ísraelskir hermenn
191, fallnir palestínskir lögreglu-
menn eru að sögn stjórnar Yassers
Arafats 258. Alls hefur 131 landnemi
úr röðum gyðinga á hernumdu
svæðunum fallið. 56 Palestínumenn
hafa verið myrtir af eigin þjóð vegna
gruns um að þeir ættu samstarf við
Ísraela. En Palestínumenn ganga
sumir lengra en starfsmenn AP og
vilja bæta við um 70 manns sem þeir
segja hafa látist af því að þeir fengu
ekki læknishjálp í tæka tíð sökum út-
göngubanns eða tafa við eftirlits-
stöðvar Ísraelshers.
Liðsmenn AP ræddu við lækna,
ættingja og vitni að átökunum, þeir
heimsóttu sjúkrahús og líkhús og
fóru í saumana á yfirlýsingum frá
liðsmönnum leyni- og öryggisþjón-
ustu beggja deiluaðila. Mestur
ágreiningur er um skilgreiningar á
hugtökunum „þátttakendur í átök-
um“ og „saklausir vegfarendur“.
Niðurstaðan skiptir öllu í áróðurs-
stríðinu vegna þess að því fleiri sak-
lausir vegfarendur sem verða fyrir
árásum þeim mun auðveldara er að
lýsa sjálfum sér sem fórnarlömbum
grimmra óvina. Ísraelsk stjórnvöld
segja að í mesta lagi 45% af þeim
sem falla eða særast meðal Palest-
ínumanna séu óvopnaðir og saklaus-
ir borgarar. Er þá átt við að umrætt
fólk hafi ekki tekið þátt í aðgerðum
gegn Ísraelum hvað þá starfi her-
skárra vopnaðra hópa.
En Palestine Monitor, rannsókna-
stofnun sem fylgist með ofbeldinu,
fullyrðir á hinn bóginn að hlutfall
óbreyttra borgara sé 85% og virðist
þá telja með fólk í herskáum hópum
en eingöngu undanskilja liðsmenn
öryggissveita Palestínustjórnar.
Hermenn í leyfi
réttmæt skotmörk?
Stjórnvöld í Jerúsalem halda því
fram að um 80% fallinna Ísraela frá
því uppreisn Palestínumanna hófst í
september 2000 hafi verið vopnlaus-
ir borgarar og telja þeir þá landnem-
ana og hermenn í leyfi með óvopn-
uðum fórnarlömbum. Ekki er
yfirleitt umdeilt að flest ísraelsku
fórnarlömbin eru óbreyttir borgarar
en vandasamara er að ákveða hvert
hlutfallið er. Þorri fullvaxinna Ísr-
aela hefur einhvern tíma gegnt her-
þjónustu, er í varaliði hersins eða er
sem stendur í hernum. Af 191 her-
manni sem hefur fallið voru 38 í leyfi.
Er hermaður í leyfi óbreyttur borg-
ari þegar hann lætur lífið í árás
sjálfsmorðingja?
Ísraelar hafna því að hann hafi
verið eðlilegt skotmark í stríði, segja
að hann hljóti að teljast saklaus veg-
farandi, en Palestínumenn eru á
öðru máli.
Um 3% Ísraela eru svonefndir
landnemar á svæðum sem heyra til
landi Palestínumanna, landnema-
byggðirnar eru ólöglegar ef miðað er
við alþjóðasamninga um stríðsrekst-
ur. Landnemarnir, jafnvel börn
þeirra, eru allir lögleg skotmörk í
augum Palestínumanna vegna þess
að byggðirnar eru meðal mikilvæg-
ustu þröskulda á vegi þeirra til að
stofna eigið Palestínuríki.
Ísraelar segja að öryggissveitir
stjórnar Arafats eigi aðild að hryðju-
verkum, ýmist með beinni þátttöku
eða með því að grípa ekki fram fyrir
hendur sjálfstæðra hryðjuverka-
hópa. Palestínumenn segja að
grimmilegar árásir Ísraelshers á
lögreglustöðvar Palestínustjórnar
sýni vel tvískinnunginn í kröfum
stjórnar Ariels Sharons þegar hún
heimtar að liðsmenn Arafats stöðvi
hryðjuverkamenn.
Deilt er um ásetning. Öllum er
ljóst að sjálfsmorðingjarnir drepa af
ásettu ráði vopnlausa borgara og
jafnvel smábörn. En eru Ísraelar að
gera slíkt hið sama þegar þeir gera
loftárásir á hús hryðjuverkaleiðtoga
þar sem vitað er að innandyra geta
líka verið vopnlausir borgarar, ung-
lingar og börn? Stundum eru hinir
föllnu ekki beinir þátttakendur í
hryðjuverkum en hafa tekið að sér
að vera lífverðir. Eru þeir þá rétt-
mæt skotmörk?
Réttlæting hermdarverka
Í bakgrunni þessara deilna um
ásetning, aðferðir og réttmæti þess
að drepa suma en ekki aðra eru deil-
urnar um hryðjuverk og hvort hægt
sé að réttlæta þau. Beita Ísraelar
„ríkisreknum“ hryðjuverkum þegar
þeir gera árásir á íbúðarhús og er
enginn munur í siðferðislegu tilliti á
slíkum aðgerðum og sjálfsmorðs-
árásunum? Það segja Arafat og
menn hans. Ýmsir Palestínumenn,
sem eru annars andvígir sjálfs-
morðsárásunum, lýsa samt nokkrum
skilningi á þeim sem standa fyrir
þeim, benda á að Palestínumenn séu
hernumin þjóð, andstæðingurinn
ráði yfir margfalt öflugri herbúnaði
og þess vegna eðlilegt að Palestínu-
menn noti þau fáu ráð sem þeim gef-
ist til að reyna að jafna taflið.
Ísraelar segja að Palestínumenn
hvetji unglinga til að ráðast á her-
menn og sé þetta gert í von um að
mannfall meðal unglinga aukist, þá
hljóti Palestínumenn aukna samúð.
Þegar óbreyttir borgarar falli í árás-
um Ísraelshers sé ekki um ásetning
að ræða heldur mistök eða óhjá-
kvæmilegt mannfall þegar hermdar-
verkamenn skýli sér á bak við sak-
lausa borgara í von um að gera
hernum erfitt fyrir.
Hani Al-Hassan, yfirmaður ör-
yggismála hjá Palestínustjórn, gefur
lítið fyrir þær röksemdir. „Haldið
þið að þetta séu fullnægjandi svör
fyrir fjölskyldur sem hafa misst sak-
lausa ættingja, að þetta hafi verið
mistök?“ spyr hann. Og svarar:
„Þetta eru ríkis-hermdarverk.“
Suma er leyfi-
legt að drepa
en hverja?
Reuters
Palestínumenn í Hebron á Vesturbakkanum halda á börum með líki átta
ára drengs, Jihad Faqeeh, og hrópa slagorð gegn Ísraelum á mánudag.
Palestínumenn og Ísraelar deila um
„réttmæt skotmörk“ í átökum sínum
Jerúsalem. AP.
’ Niðurstaðanskiptir öllu í áróð-
ursstríðinu. ‘
SEXTÍU ár voru í gær liðin frá fæðingu Jimi
Hendrix, líklega eins mesta listamanns, sem
Seattle-borg hefur alið af sér. Þar í borg er þó
fátt, sem minnir opinberlega á manninn, sem
margir telja einn mesta gítarsnilling allra
tíma og áhrifamesta gítarleikara rokksög-
unnar. Engin gata, ekkert torg, enginn skóli,
aðeins einn steinn, sem komið var fyrir í Afr-
íkudeild dýragarðsins.
Charles Cross, höfundur væntanlegrar ævi-
sögu Hendrix, segir, að þetta ræktarleysi við
minningu hans sé allt að því „glæpsamlegt“.
Með því er hann þó ekki að segja, að höfundur
„Purple Haze“ sé ekki í miklum metum hjá
íbúum Seattle-borgar, öðru nær. Þar á hann
marga aðdáendur og raunar um allan heim.
Þegar Paul Allen, einn af stofnendum
Microsofts, kom á fót gagnvirka tónlist-
arsafninu Experience Music Project eða EMP
gerði hann það í minningu Hendrix og þar
var sextugsafmælis hans minnst á sunnudag,
meðal annars með þátttöku blússnillingsins
Buddy Guy. Á vegum einkafyrirtækis var
komið upp lítilli bronsstyttu af listamann-
inum og í skólanum, sem hann sótti, má finna
af honum brjóstmynd og veggmynd. Á vegum
borgarinnar var hins vegar ekkert um að
vera.
Eiturlyfin eru ástæðan
Casey Corr, talsmaður Greg Nickels, borg-
arstjóra í Seattle, segir ástæðuna hafa verið
þá, að afmælið og minning Hendrix hafi ein-
faldlega ekki þótt mjög brýnt mál. Hann bætti
þó við, að Hendrix væri vissulega meðal allra
frumlegustu gítarista og orðstír hans ykist
fremur en hitt eftir því sem árin liðu.
Hin raunverulega ástæða fyrir rækt-
arleysinu er hins vegar eiturlyfjaneysla
Hendrix en vegna hennar hafa borgaryf-
irvöld sem minnst viljað af honum vita.
Jimi Hendrix lést 18. september 1970, kafn-
aði í sinni eigin ælu. Hafði hann verið að
drekka léttvín fram á nótt og skellti síðan í
sig átta svefnpillum eins og hann gerði oft á
hljómleikaferðum. Að þessu sinni var hann
með þýskar pillur, sem voru fjórum sinnum
sterkari en amerísku pillurnar, sem hann var
vanur að taka.
Steinninn í dýragarðinum
Útvarpsstöðin KZOK-FM þáði boð frá dýra-
garðinum í Seattle 1981 um að koma þar upp
minnismerki um Hendrix og safnaði í því
skyni nokkrum milljónum króna frá hlust-
endum. Við gerð merkisins hafði höfundurinn
í huga þrjú laga Hendrix: „Fire“, sem end-
urspeglaðist í rauðleitum, logalíkum flísum
gangstéttarinnar; „Purple Haze“ vegna purp-
uralitaðs laufsins á japönsku runnunum um
kring og „Third Stone from the Sun“. Á stein-
inum er bronsplata í mynd sólarinnar.
Er Hendrix samdi „Third Stone“ hafði
hann í huga geimferðalang, sem kemur til
jarðarinnar og finnst margt undarlegt við líf-
ið og tilveruna hér.
Margir gestir dýragarðsins koma að minn-
ingarsteininum en þá aðallega til að príla upp
á hann til að sjá betur gíraffana í grennd.
Jim Maxwell, sem vann að því á vegum
garðsins að koma steininum fyrir, segir, að
hann sé vel heppnaður út frá listrænu og
táknrænu sjónarmiði. Hann láti hins vegar
mjög lítið yfir sér og viti fólk ekki af honum,
þá fari hann yfirleitt framhjá því.
Hendrix ólst upp í Seattle og þar voru eft-
irlætishljómsveitirnar hans skipaðar jafnt
hvítum mönnum sem svörtum. Sjálfur varð
hann einn af fyrstu svörtu listamönnunum,
sem áttu sér aðallega aðdáendur meðal
hvítra, og þegar Jimi Hendrix Experience var
stofnuð var hún ein af fyrstu rokkhljómsveit-
unum þar sem aðalmaðurinn var svartur en
aðrir hvítir. Raunar var Hendrix ekkert gef-
inn fyrir pólitíska auglýsingamennsku en trú-
lega hefur þetta haft sín áhrif á skoðanir
margra í kynþáttamálum.
Janie Hendrix, hálfsystir Jimi, segir að
hann hafi ætlað sér að setjast aftur að í
Seattle þótt það sé kannski ekki líklegt, að
hann hefði gert það hefði honum enst aldur
til. „Það væri hins vegar gaman ef borgin
rausnaðist til að nefna eins og eina götu í höf-
uðið á honum,“ segir hún.
Bestur allra
Í kosningu, sem breska tónlistartímaritið
Total Guitar efndi til fyrr í ár var Hendrix
kjörinn besti gítarleikari allra tíma. Næstur
honum var Jimmy Page í Led Zeppelin og
Eric Clapton sá þriðji. Scott Rowley, ritstjóri
tímaritsins, segir þetta sýna, að lesendur hans
kunni að greina á milli sannra hæfileika og
ímyndar.
Frægasti sonur-
inn hundsaður
Reuters
Jimi Hendrix hefði orðið sextugur í gær en í heimaborg hans er nafni hans lítið haldið á lofti.
’ Engin gata, ekkert torg, enginn skóli, aðeins
einn steinn, sem komið
var fyrir í Afríkudeild
dýragarðsins. ‘
Seattle. AP.