Morgunblaðið - 28.11.2002, Page 34

MENNTUN
34 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HVER er staða, starf ogstefna útskrifaðra náms-og starfsráðgjafa frá Há-skóla Íslands? Spurðu
Sigríður Birna Bragadóttir, Bryndís
Helgadóttir og Sigurbjörg Kristjáns-
dóttir nemendur í námsráðgjöf við
Háskóla Íslands í lokaverkefni sínu,
en það er eins árs viðbótarnám eftir
B.Ed eða B.A. próf í uppeldis- og
menntunarfræði eða sálfræði.
Þær gerðu rannsókn og var úrtak-
ið 110 manns og svöruðu 84 þátttak-
endur henni. Framkvæmdin var með
þeim hætti að vefkönnun var send til
þátttakenda viku eftir að þeim hafði
verið sent kynningarbréf í tölvupósti.
Þær notuðu vefkannakerfið Outcome
sem er á vegum Samskiptalausna
EHF (www.outcome.is) undir dyggri
handleiðslu Aart Schalk. Leiðbein-
andi þeirra í Háskóla Íslands var dr.
Guðmundur Arnkelsson dósent.
Flestir innan skólanna
Niðurstöðurnar sýna að fáir eru í
raun starfandi við náms- eða starfs-
ráðgjöf í fullu starfi eða aðeins 20 ein-
staklingar. Aðeins 13% hafa starfað
við náms- eða starfsráðgjöf í sex ár
eða lengur. „Þátttakendur sinna hins
vegar oft mjög fjölbreyttum störf-
um,“ segir Bryndís Helgadóttir, „en
meirihluti þeirra starfar í skólakerf-
inu.“
„Greinilegt er að stöðugildi náms-
ráðgjafa eru of fá í skólunum miðað
við nemendafjölda og virðist það eiga
við um öll skólastig,“ segir Sigur-
björg Kristjánsdóttir. „Ein af skýr-
ingunum á þessu gæti verið sú að
starf náms- og starfsráðgjafans er
oftast mótað út frá hverjum skóla fyr-
ir sig og eru það skólastjórnendur
sem skipa í stöður og ákveða hvert
starfshlutfallið er. „Önnur skýring
gæti þó verið,“ segir hún „að tiltölu-
lega stutt er síðan fyrstu námsráð-
gjafarnir tóku til starfa hér á landi og
að þeir þurfa að hasla sér völl í kerfi
sem er fastmótað.“
Í rannsókninni kom í ljós að helm-
ingur þeirra sem starfa við náms- og
starfsráðgjöf í skólum, kenni með
ráðgjöfinni en sú kennsla er lítil því
helmingur þeirra kennir minna en
20%. „Það þarf ekki að koma á óvart
hversu lítil kennslan er, því rúmlega
helmingur starfandi ráðgjafa telur
kennslu ekki æskilega með starfi,“
segir Sigríður Birna, en hún er fé-
lags-, náms- og starfsráðgjafi, starfar
við námsráðgjöf í Árbæjarskóla og
kennir lítillega með. Bryndís starfar
sem framhaldsskólakennari í Iðn-
skólanum í Hafnarfirði og Sigurbjörg
er aðstoðarforstöðumaður félagsmið-
stöðvarinnar Ársels í Árbæ.
Of fáir þekkja starfið
Mikill meirihluti útskrifaðra náms-
og starfsráðgjafa vill fá handleiðslu,
hafa siðareglur og lögverndað starfs-
heiti sem náms- og starfsráðgjafi, svo
dæmi um niðurstöður í rannsókn
þeirra séu nefndar.
Þær spurðu 57 spurninga, og er
hér aðeins sagt frá broti af þeim, m.a.
spurningar sem leiddu í ljós að þátt-
takendur voru almennt jákvæðir í
garð námsins í Háskólanum og töldu
það hafa nýst sér vel í námi og starfi
eftir útskrift. Margir sögðu einnig að
þeir myndu fara í meistaranám ef það
byðist hér á landi. Mikill meirihluti er
hlynntur því að sett verði á stofn ráð-
gjafarmiðstöð sérfræðiþjónustu fyrir
stéttina og einnig fyrir almenning í
framtíðinni. Af þessu álykta þær að
margt hafi áunnist á stuttum ferli
fagstéttarinnar hér á landi en af nið-
urstöðunum má ráða að enn á eftir að
hnýta marga lausa enda.
„Það sem kom okkur mjög á
óvart,“ segir Sigríður Birna Braga-
dóttir, „var að útskrifaðir náms- eða
starfsráðgjafar segjast oft verða fyrir
því að almenningur viti ekki hvað
felst í starfinu og telur því að bæta
þurfi kynningar á því til muna.
Náms- og starfsráðgjafar eru nefni-
lega talsmenn nemenda og foreldra,
því er mjög brýnt að þessir hópar
þekki okkur og viti hvert hlutverk
okkar er.“
Í greinargerð þeirra með rann-
sókninni stendur að eitt af megin-
markmiðum náms- og starfsráðgjafa
sé að hvetja „einstaklinginn til sjálf-
skoðunar með tilliti til þeirrar stefnu
sem hann vill taka í námi og starfi.
Ýmsar hindranir geta verið í vegin-
um sem náms- og starfsráðgjafi að-
stoðar einstaklinginn við að yfir-
stíga“.
Náin samskipti
Náms- og starfsráðgjafar sinna
svo ráðgjöf við nemendur sem eiga í
námstengdum eða persónulegum
vanda, og skiptist starfið í stórum
dráttum í tvennt: ráðgjöf um nám og
störf og persónulega ráðgjöf. „Starfið
getur haft mikið forvarnargildi t.d.
þar sem mikið brottfall er úr fram-
haldsskólum hér á landi, ber því að
styrkja og auka náms- og starfs-
fræðslu,“ segja þær .
Þær segja að allt að 90% þátttak-
enda telji sig vera undir miklu álagi í
starfi sínu og stór hluti telur sig vera
uppgefinn í lok vinnudags. Benda
niðurstöður greinilega til þess að
mikið álag sé á náms- og starfsráð-
gjöfum, en þeir voru í meirihluta
þátttakenda. „Störf þessa fólks
byggjast oft á nánum mannlegum
samskiptum og eru viðfangsefnin
m.a. viðkvæm persónuleg mál,“ segir
Bryndís, „þessi hópur þyrfti því á
handleiðslu að halda, eins og skýrar
óskir þátttakenda báru með sér.“
Þess má geta að sjúkrasjóður KÍ
samþykkti nýlega heimild til fag-
handleiðslu fyrir félagsmenn.
Sýnileg fagstétt
Þeim finnst vert að velta því fyrir
sér hvers vegna það eru ekki fleiri
sem sinna námsráðgjöf af þeim sem
útskrifast hafa frá HÍ. Ástæða þess
getur þó tengst því að of fá stöðugildi
eru í skólum og of margir nemendur
eru að baki hverjum ráðgjafa.
„Vegna þessara fáu stöðugilda skap-
ast mikið álag á þá fáu ráðgjafa sem
eru starfandi,“ segir Sigurbjörg.
Í nýlegum námskrám fyrir bæði
grunn- og framhaldsskóla er lítið
fjallað um námsráðgjöf, en í Kennslu-
skrá HÍ er fjallað um þessa þjónustu
sem stúdentum stendur til boða.
Fræðslan er sýnileg í þessari
kennsluskrá og bent á netfang til öfl-
unar frekari upplýsinga. Þannig
þyrfti þetta einnig að vera á öðrum
skólastigum, að þeirra mati, því það
er í námskránum sem almenningur
leitar að þjónustu þessa faghóps, sem
og annarri þjónustu skólanna. „Mik-
ilvægt er því að gera þessa fagstétt
sýnilegri fyrir almenningi,“ segja
þær að lokum.
Námsráðgjöf/ Vert er að velta því fyrir sér hvers vegna það eru ekki fleiri sem sinna námsráðgjöf af þeim sem útskrifast hafa
frá HÍ. Ástæða þess getur tengst því að of fá stöðugildi eru í skólum og of margir nemendur eru að baki hverjum ráðgjafa.
Gunnar Hersveinn ræddi við nemendur sem gerðu rannsókn á stöðu, starfi og stefnu útskrifaðra náms- og starfsráðgjafa frá HÍ.
Talsmenn
nemenda og
foreldra
Morgunblaðið/Jim Smart
Fólk virðist ekki þekkja hlutverk náms- og starfsráðgjafa nógu vel, segja Sigríður Birna, Bryndís og Sigurbjörg.
 Greinilegt er að stöðugildi náms-
ráðgjafa eru of fá í skólunum
 Brýnt að kynna vel hlutverk náms-
og starfsráðgjafa
guhe@mbl.is
 Könnuð var staða, starf og
stefna útskrifaðra náms- og
starfsráðgjafa frá Háskóla Ís-
lands árin 1990–2001, samtals
110 manns skv. nemendaskrá HÍ.
Alls 84 þátttakendur svöruðu
könnuninni sem er tæplega 79%
svörun, þar af voru 79 konur og 5
karlar.
 Aldur þátttakenda var frá 20
ára til 70 ára, flestir á aldrinum
31 árs til 60 ára er könnunin var
gerð.
 Þátttakendur sinntu fjöl-
breyttum störfum. Meirihluti
(55%) þeirra starfaði sem náms-
og starfsráðgjafar eða í öðrum
störfum tengdum skóla og
stjórnun.
 Athygli vakti að aðeins tæp-
lega 13% þátttakenda höfðu
starfað við náms- og starfs-
ráðgjöf í sex ár eða lengur.
 27 náms- og starfsráðgjafar
störfuðu á grunnskólastigi, 16 á
framhaldsskólastigi og 7 á há-
skólastigi
 Athygli vakti að af þeim 84
sem tóku þátt í könnuninni og
hafa útskrifast frá HÍ störfuðu
aðeins 24% sem náms- og starfs-
ráðgjafar í 100% starfi.
 Algengast var að einn náms-
og starfsráðgjafi starfaði við
skóla eða í 62% tilvika og tveir í
24%. Háskóli Íslands skar sig úr
með sex ráðgjafa enda fjölmenn-
asti skólinn á landinu.
 46 þátttakendur töldu ekki
æskilegt að kenna með starfinu
en 5 töldu það geta gengið ef
kennt væri við sama skóla.
 25 þátttakendur sögðust
kenna með náms- og starfs-
ráðgjafarstarfinu en starfshlut-
fall 10 þeirra var minna en 20%.
 Mikill meirihluti, eða 92%
þátttakenda, var hlynntur lög-
verndun stéttarinnar
 Alls 87% töldu vanta siða-
reglur fyrir stéttina. Vitað er að
FNS (Félag náms- og starfs-
ráðgjafa) er að vinna að þeim
málum.
Athyglisvert var að 63% náms-
og starfsráðgjafa urðu oft fyrir
því að almenningur vissi ekki
hvað fælist í starfi þeirra.
 Taldi mikill meirihluti þátt-
takenda eða 75% að gera þyrfti
starfið sýnilegra í þjóðfélaginu.
 Nær allir þátttakendur töldu
sig vera undir miklu álagi í starfi
óháð starfsvettvangi eða vinnu-
tíma eða um 88%. Þetta vakti
upp spurningar um handleiðslu
eða aðra aðstoð við stéttina.
 76% töldu æskilegt að stofna
miðstöð sérfræðiþjónustu, er
hefði það að markmiði að efla
faglega námsráðgjöf í landinu.
Einnig hafa verið hugmyndir
uppi um að þessi miðstöð taki
þátt í að koma á fót náms- og
starfsráðgjöf sem yrði opin al-
menningi.
Nokkrar niðurstöður
GILDI náms- og
starfsráðgjafar kom
sterklega fram í erindi
sem Hrafnhildur Tóm-
asdóttir flutti á Degi sí-
menntunar í septem-
ber sl. Hún sagði að í
skýrslum OECD væri
lögð sérstök áhersla á
mikilvægi náms- og
starfsráðgjafar í
tengslum við eflingu og
þróun símenntunar.
„Niðurstaða þeirra er
að öflug og árangursrík
náms- og starfsráðgjöf
sé lykilatriði í því að al-
menn þátttaka í sí-
menntun verði að veru-
leika,“ sagði hún og nefndi að marks
um þetta leggi Evrópusambandið
áherslu á þennan málaflokk í nýjustu
starfsmenntaáætluninni eða Leon-
ardo da Vinci áætluninni, þar sem
náms- og starfsráðgjöf er eitt af
þremur forgangsatriðum á næsta
umsóknartímabili.
Ráðgjöf vantar víða
Hrafnhildur sagði að sér þætti
ljóst að náms- og starfsráðgjöf þyrfti
að vera víða í boði, ekki bara í skóla-
kerfinu, heldur einnig hjá vinnumiðl-
unum og fyrir fólk á vinnumarkaði
sem hefur hug á að afla sér frekari
menntunar og/eða skipta um starf,
svo dæmi sé tekið.
„Það þarf ekki að
orðlengja það að miklar
breytingar hafa orðið á
vinnumarkaði sem gera
auknar kröfur um
þekkingu og ævilanga
símenntun,“ sagði hún.
„Líklegt er að fólk
muni skipta um starfs-
vettvang oftar en einu
sinni á ævinni og mun
því menntun í öllum
sínum myndum, ásamt
starfsþjálfun og
reynslu skipta sköpum
fyrir einstaklinginn til
að geta tekist á við þær
breytingar sem fram-
undan eru og sýnt þann
sveigjanleika sem til þarf.“
Í máli hennar kom fram að Félag
náms- og starfsráðgjafa hafi lengi
unnið að þeirri hugmynd að boðið
verði upp á ráðgjöf sem opin yrði al-
menningi.
Hún sagði að þau væru sannfærð
um mikilvægi náms- og starfsráð-
gjafar í þróun símenntunar, og að
nauðsyn væri á að gera slíka ráðgjöf
aðgengilegri og sýnilegri öllum al-
menningi.
„Við trúum því að í kjölfar niður-
stöðu fyrrnefndrar könnunar OECD
verði teknar raunhæfar ákvarðanir
um uppbyggingu á ráðgjafarþjón-
ustu fyrir almenning,“ sagði hún,
„við erum töluvert á eftir í útbreiðslu
þessarar þjónustu, en það gefur okk-
ur líka tækifæri til að læra af því sem
vel hefur tekist og forðast það sem
miður hefur farið.“
Ráðgjafamiðstöð
Hún sagði að náms- og starfsráð-
gjafar sjái fyrir sér ráðgjafamiðstöð
sem gæti verið samstarfsverkefni
margra aðila, auk mennta- og félags-
málaráðuneytis, aðrar opinberar
stofnanir, samtök í atvinnulífinu,
stéttarfélög og einkaaðilar.
Hún taldi að slík ráðgjafamiðstöð
gæti sinnt eftirfarandi verkefnum:
 Ráðgjöf um náms- og starfsval
 Ráðgjöf um starfsþróun
 Upplýsingagjöf um nám og störf
 Aðstoð við náms- og starfsleit
 Fagleg greining á áhugasviði
 Mat á hæfni og ráðgjöf um hæfn-
isuppbyggingu
 Greining á fræðsluþörfum fyrir-
tækja og stofnana
 Samstarf og samráð við fræðslu-
aðila
 Samstarf við aðra sérfræðinga og
tilvísanir.
Hrafnhildur, sem er náms- og
starfsráðgjafi, sagði í lokin að
„náms- og starfsráðgjafar líti með
bjartsýni til framtíðar og eru sann-
færðir um að sá meðbyr sem náms-
og starfsráðgjöf nýtur í Evrópu
berst til Íslands til heilla fyrir sí-
menntun í atvinnulífinu.
Ráðgjöf vegna símenntunar
Hrafnhildur
Tómasdóttir