Morgunblaðið - 30.11.2002, Page 56

UMRÆÐAN
56 LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÁÆTLAÐ er að um 2,2 milljónir
manna í veröldinni séu bundnar
hjólastól vegna skaða á mænu sem
hlotist hefur vegna slysa. Um 92 þús-
und manns skaðast árlega og eru
flestir á aldrinum 16–30 ára. Í flestum
tilfellum hlýst mænuskaði vegna um-
ferðar- og vinnuslysa, glæpa, styrj-
alda og vegna íþrótta. Árlegur kostn-
aður vegna mænuskaða í
Bandaríkjunum sem orsakast vegna
slysa er 9,73 milljarðar dala en áætla
má að kostnaður vegna þessa sé ívið
minni í Evrópu. Skaði á mænu veldur
lömun og tilfinningaleysi, stjórnleysi
að öllu eða einhverju leyti á þvagfær-
um, ristli, kynfærum og á stundum
öndunarfærum, ásamt mikilli mann-
legri þjáningu.
Að kveikja ljós þótt lítið sé
Á sl. tveimur áratugum hefur orðið
mikil framför á sviði mænuskaðavís-
inda og vitað er að mikil vannýtt
þekking er fyrir hendi sem liggur
dreifð um veröldina og nýta mætti til
bættrar meðferðar og frumlækninga
á mænuskaða, ef þekkingin yrði sam-
einuð og virkjuð. Vegna þessa héldu
WHO og heilbrigðisráðuneyti Íslands
fund árið 2001 með 25 brautryðjend-
um á þessu sviði vísinda. Þar var m.a.
skoðað hvernig best væri að nálgast
þá þekkingu sem fyrir hendi er og
nýta hana til framþróunar á sviðinu.
Niðurstaða fundarins varð sú að
WHO hleypti af stokkunum alþjóð-
legu átaki til framþróunar á sviðinu
með stofnsetningu gagnabanka um
mænuskaða, þangað sem safnað
skyldi upplýsingum um allt sem
stuðlað gæti að bættri meðferð eða
lækningu.
Í desember sl. sendi Gro Harlem
Brundtland, forstjóri WHO, Jóni
Kristjánssyni heilbrigðisráðherra
bréf þar sem hún óskaði eftir að kom-
ið yrði á fót í Reykjavík samstarfs-
setri WHO og Íslands á þessu sviði og
skyldi miðpunktur samstarfsins
verða stofnsetning alþjóðlegs gagna-
banka um mænuskaða sem lyti for-
ystu Íslands.
Vegna þessa liggur nú fyrir fjár-
laganefnd Alþingis beiðni um 20 millj-
óna króna fjárveitingu til stofnsetn-
ingar og rekstrar umrædds
gagnabanka árið 2003. Verði fjárveit-
ing þessi að veruleika hafa Íslending-
ar stigið mikið gæfuspor mannkyni til
heilla.
Hver ferð hefst á einu skrefi
Áætlað er að umrætt átak taki 3–5
ár, þ.e.a.s. frá því upplýsingasöfnun
hefst og þar til tekist hefur að móta
bætta meðferðarstefnu eða frum-
lækningastefnu fyrir mænuskaða
byggða á upplýsingum sem bankan-
um munu berast. Leitað mun verða
eftir samstarfi við gagnabanka um
mænuskaða sem nú þegar eru til
staðar með því markmiði að allir slík-
ir gagnabankar verði aðilar að gagna-
banka WHO og Íslands. Leitað mun
verða eftir samstarfi við brautryðj-
endur í lækna- og vísindastétt og við
félög mænuskaðaðra. Sérstök áhersla
mun verða lögð á að gefa læknum og
vísindamönnum þriðja heimsins tæki-
færi til virkrar þátttöku, en í þeim
heimshluta er mikil vísindaþekking
sem erfiðlega hefur gengið að koma á
framfæri aðallega vegna tungumála-
örðugleika, fátæktar og pólitísks
ástands í ýmsum löndum þar.
Næg þekking
Þegar ég hafði í mörg ár skoðað
vísindasvið mænuskaðans og gert
mér grein fyrir að trúlega væri fyrir
hendi í veröldinni næg þekking til að
taka fyrstu skrefin til lækningar eða
til verulega bættrar meðferðar á
þeim er mænuskaða hljóta fór ég að
viðra skoðanir mínar innan mænu-
skaðaheimsins en með litlum árangri.
Smám saman gerði ég mér grein fyrir
að það sem sviðið vantaði væri forysta
og trúlega væri vænlegast að hlut-
lausir aðilar tækju þá forystu, s.s.
eins og fólk í stjórnmálum. Ég leitaði
því á náðir íslenskra stjórnvalda sem
brugðust vel við og tengdu málið til
WHO með þeim árangri sem að fram-
an er rakinn.
Sú ákvörðun að snúa sér til stjórn-
málamanna um forystu hefur trúlega
verið rétt því á dögunum var tillögu
Láru Margrétar Ragnarsdóttur al-
þingismanns og fleiri Evrópuráðs-
þingmanna til ráðherranefndar
þingsins um fjárstuðning Evrópu-
þjóða við umrætt átak ekki ýtt af
borðinu, heldur vísað til undirnefndar
ráðherranefndar. Svara má vænta frá
ráðherranefnd á fyrsta fjórðungi
næsta árs.
Það yrði óneitanlega gleðiefni ef
við Íslendingar bærum gæfu til að
eiga frumkvæði að og stýra alþjóð-
legu góðgjörðarstarfi.
Um mænuskaða
og gagnabanka
Eftir Auði
Guðjónsdóttur
„Verði fjár-
veiting
þessi að
veruleika
hafa Íslend-
ingar stigið mikið gæfu-
spor mannkyni til
heilla.“
Höfundur er hjúkrunarfræðingur.
ÞAÐ er undarlegt að árið 2002
skuli Leikskólar Reykjavíkur kjósa
að breyta starfsemi sinni á þann hátt
að loka öllum leikskólum Reykjavík-
ur í 4 vikur yfir sumartímann. Með
þessu á að spara 12 milljónir en
hvers vegna má ekki halda skólunum
opnum yfir sumarið og skapa at-
vinnu fyrir fullt af sumarstarfsfólki?
Reykjavíkurborg leggur víst aðrar
eins fjárhæðir í það að skapa atvinnu
yfir sumartímann.
Hert eftirlit
Því miður er það orðið viðvarandi
vandamál í okkar annars ágæta
þjóðfélagi að fólk skrái sig ekki í
sambúð vegna þess að það nýtur
skattalegs hagræðis og borgar t.d.
lægri leikskólagjöld. Þannig getur
fólk sparað tugi eða hundruð þús-
unda á ári í leikskólgjöldum, því mið-
ur á kostnað okkar hinna. Það væri
hugsanlega hægt að innheimta
margar milljónirnar með því að
herða þetta eftirlit og þá er spurning
hvort ekki mætti minnka þessa
hækkun sem hefur verið boðuð og
hafa leikskólana opna allt sumarið.
Mikilvægar samverustundir
fjölskyldunnar
Mikilvægt er að fjölskyldan geti
verið saman í fríinu. Ef leikskólarnir
loka á sumrin getur það orðið þess
valdandi að foreldrar verða einhvern
veginn að púsla þessu saman, hafa
jafnvel ekki efni á því að kaupa pöss-
un þennan tíma og því endar það oft
svo að foreldrarnir verða að skipta
þessum tíma á sig. Annað foreldrið
er með barninu í tvær vikur og hitt
svo næstu tvær og fjölskyldan fær
engan veginn það frí út úr sumar-
leyfinu sem annars hefði getað orðið.
Það eru nefnilega alls ekki allir for-
eldrar sem geta valið sinn sumarfrís-
tíma.
Enginn skilningur
R-listafulltrúarnir í leikskólaráði
hafa engan skilning á þessu og því
vorum við sjálfstæðismenn með svo-
hljóðandi bókun varðandi þetta mál
á síðasta fundi leikskólaráðs: „Sjálf-
stæðismenn í leikskólaráði telja að
sumarlokanir í 4 vikur samræmist
ekki þeim markmiðum sem borgar-
yfirvöld hafa sett sér í leikskólamál-
um. Ekki er um að ræða aðrar lausn-
ir fyrir þennan aldurshóp. Á Íslandi
tíðkast það ekki að fyrirtæki loki í
stórum stíl, t.d. í júlímánuði eins og
tíðkast víða erlendis. Með því að gefa
foreldrum kost á að velja hvaða 4
vikur um ræðir eru mun meiri líkur á
að foreldrar geti sjálfir verið með
börnum sínum í sumarfríinu.“ Það er
von okkar að R-listinn endurskoði
þessa ákvörðun með hag barnanna í
huga því það er nú einu sinni svo að
börnin okkar eru betur sett á leik-
skólanum sínum þann tíma sem for-
eldrarnir eru að vinna, jafnvel þó það
komi inn óvant sumarstarfsfólk og
vinirnir séu á víxl í fríi. Það er miklu
betra fyrir barnið en að þurfa að
þvælast á milli misviljugra ættingja
eða fá mishæfar barnapíur eða vera
hent á milli gæsluvalla og vinnu for-
eldra, en gæsluvellirnir bjóða ekki
upp á gæslu yfir hádegið auk þess
sem börnin geta ekki verið inni ef
veður er slæmt.
R-listinn skipti um skoðun
Lokanir koma illa við fleiri, t.d. allt
sumarstarfsfólkið sem hefur haft at-
vinnu hjá leikskólum Reykjavíkur
yfir sumartímann, margir koma
jafnvel ár eftir ár og þeir leikskóla-
stjórar sem kjósa að hafa opið hjá
sér eru sammála um að það hafi aldr-
ei verið vandamál að manna þessar
afleysingar yfir sumartímann. Ég tel
algjörlega óhæft að bjóða börnum og
foreldrum upp á svona þjónustu og
legg til að horfið verði frá þessari
fyrirætlan hið snarasta
Sumarlokanir
leikskólanna
Eftir Jórunni
Frímannsdóttur
„Það eru
alls ekki all-
ir foreldrar
sem geta
valið sinn
sumarfrístíma. “
Höfundur er varaborgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í leik-
skólaráði.
SÁ, sem þetta skrifar, var
staddur í Bandaríkjunum þegar
haldinn var leiðtogafundur NATO
í Prag og vakti hann verðuga at-
hygli vestra. Stækkun bandalags-
ins var fagnað og þar með m.a. því
að Eystrasaltsríkin, sem svo lengi
voru undir járnhæl Sovétríkjanna,
gengu nú í NATO án mótmæla
Rússa, svo ótrúlegt sem það hefði
verið talið fyrir nokkrum árum. Sú
afstöðubreyting væri að sjálfsögðu
vegna atburðanna 11. september
en spurningin, sem vaknaði, var
öllu fremur hvernig það bandalag
væri, sem Austur-Evrópa tengist.
Erfitt væri að meta gildi NATO á
21. öldinni miðað við það sem var á
dögum kalda stríðsins. Ósk Banda-
ríkjanna var greinilega að eiga
samstarf við hin ýmsu Evrópulönd
til aðgerða vegna ógnunar við frið-
inn og að NATO hafi á að skipa
herstyrk, sem hægt sé að grípa til
vegna skjótra aðgerða gegn
hryðjuverkastarfsemi hvar sem
væri. Ef NATO á að geta gegnt
því hlutverki þurfa Evrópulönd að
verja fjármunum í auknum mæli
til varnarmála og Bandaríkin fyrir
sitt leyti að vilja þetta samstarf í
stað einhliða aðgerða. Þessi mál
tengdust óhjákvæmilega Íraksdeil-
unni en einmitt þá dagana voru
Blix og hans menn að hefja vopna-
eftirlit sitt samkvæmt langþráðu
samkomulagi Öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna um aðgerðir til upp-
rætingar gereyðingavopna Íraka.
Það tilheyrir nú sögunni, að við
lok seinni heimsstyrjaldarinnar
var því almennt treyst að SÞ
myndu tryggja varðveislu friðar í
heiminum enda það hið eiginlega
hlutverk samtakanna. Ekki vantar
að stofnskráin hefur ákvæði um
aðgerðir Öryggisráðsins sé friði
ógnað. Ef friðsamleg lausn deilu-
mála næst ekki er ráðinu heimilt
að grípa til aðgerða, þ.m.t. hern-
aðaraðgerða. Hermálanefnd skyldi
starfa með Öryggisráðinu, sem í
sætu herráðsformenn þeirra ríkja
sem fasta setu hafa í ráðinu. Þá
eru ákvæði um rétt til sjálfsvarnar
gegn árás með einhliða hernaðar-
aðgerðum. Með stofnun Samein-
uðu þjóðanna var ætlun vestur-
veldanna að efna til gagngerra
úrbóta frá því sem verið hafði í
Þjóðabandalaginu, sem brást hrap-
allega í að afstýra yfirgangi og
ófriði. Ljóst var að Þjóðabandalag-
ið og Versalafriðurinn hefði farið í
vaskinn meðfram vegna þess að
Bandaríkjaþing hafnaði þátttöku í
þessu hugarfóstri Wilsons forseta
þeirra. Þegar höfundur var við
nám í Boston í fyrstu háskóla-
stofnuninni, sem stofnuð var á
sviði alþjóðastjórnmálafræði, voru
vonir enn bundnar við Sameinuðu
þjóðirnar. Ekki var það síst vegna
þess, að Bandaríkjamenn voru nú
heldur betur með og aðalbæki-
stöðvarnar fyrir allra augsýn í
New York. Virtir háskólaprófess-
orar héldu fast við að lög og réttur
hlytu að festast á alþjóðasviðinu.
Alþjóðastarfsemi er háð
vilja aðildarríkjanna
En því miður fór á annan veg en
ætlað var með friðarhlutverk Sam-
einuðu þjóðanna. Ákvörðunin á
stofnþinginu í San Francisco 1945
um ákvæðið að Öryggisráðinu
skyldi lagt til herlið til að gæta
friðar og öryggis kom aldrei til
framkvæmda. Ég hef það eftir
þeim gamalkunna fréttaskýranda
Alistair Cooke, að á 57 undanförn-
um árum hafi SÞ gert samþykktir
og ályktunartillögur vegna meira
en 240 hernaðarátaka víðs vegar
um heim, því miður til lítils gagns.
Reyndar kallar Cooke þetta papp-
írssamþykktir til athlægis eins. En
þessi dómur er ósanngjarn. Öll al-
þjóðastarfsemi er háð vilja aðild-
arríkjanna um samstarf. Það þarf
ekki að fjölyrða um að ástæðan
fyrir gæfuleysi SÞ var lengi sú, að
Sovétríkin sálugu vildu síður en
svo binda hendur sínar í heims-
yfirráðastefnunni af samtökum,
sem var ofur einfalt að gera mátt-
laus, en hafa á hinn bóginn sem
gagnlegan vettvang til áróðurs.
Skömmu eftir að seinni heims-
styrjöldinni lauk varð því að grípa
til annarra ráða til að tryggja frið-
inn. Vestur-Evrópulöndin hófu því
gifturíkt samstarf við Bandaríkin
með stofnun NATO og þátttöku í
Marshall-aðstoðinni og henni
tengdri efnahagssamvinnu, sem
með tímanum gat af sér ESB. Í
Evrópu, þar sem hættan á átökum
og stórstyrjöld var mest, hélst
friður vegna tvíþættrar stefnu
NATO um varnir og viðleitni um
takmarkanir vopnabúnaðar. Nú,
eftir rúmlega hálfrar aldar sam-
vinnu Evrópu og Bandaríkjanna,
er svo komið, að Evrópusamvinnan
þróast stöðugt, síðast með stækk-
un NATO og ESB um sjö og tíu
aðildarríki. Í svokölluðu Euro-Atl-
antic Partnership Council – EAPC
– tengjast NATO hlutlausu löndin,
Austurríki, Finnland, Írland, Sví-
þjóð og Sviss, þau ríki sem fyrr
voru Sovétsamveldið og önnur að-
ildarríki Varsjárbandalagsins sál-
uga eða úr Júgóslavíu fyrri.
Á tímum umróts og breytinga er
vert að minnast þess, að það var
samstarf Evrópuríkja við Banda-
ríkin, sem tryggði friðinn frá
stofnun NATO árið 1949 þar til að
Sovétríkin liðu undir lok 40 árum
síðar. Þótt ástand heimsmála skapi
brýna þörf samstarfs nýrrar Evr-
ópu og Bandaríkjanna eru þeir
sem telja sig sérfróða ekki á einu
máli um hvernig takast muni til.
Margt má tína til um sögulegar og
menningarlegar hefðir og viðhorf,
sem gerir þjóðir ólíkar og hefur
valdið deilum og hvers kyns karpi.
Það átti heldur betur við á dögum
kalda stríðsins, svo sem við Íslend-
ingar þekkjum vel. En mergurinn
málsins er að Evrópa og Bandarík-
in hafa skilað frábærum árangri í
alþjóðasamstarfi í Atlantshafs-
bandalaginu og hafa alla burði til
að svo megi enn vera. Og er ekki
vel viðeigandi að viðurkenna skip-
brotin sem Þjóðabandalagið og
Sameinuðu þjóðirnar voru fyrir al-
þjóðasamfélagið á liðinni öld en
byggja samstarf á reyndum,
traustum grundvelli Atlantshafs-
bandalagsins?
Samstarf
Evrópu og
Bandaríkjanna
Eftir Einar
Benediktsson
Höfundur er fv. sendiherra.
„En merg-
urinn máls-
ins er að Evr-
ópa og
Bandaríkin
hafa skilað frábærum
árangri í alþjóðasam-
starfi í Atlantshafs-
bandalaginu og hafa
alla burði til að svo
megi enn vera.“
Moggabúðin
Stuttermabolir, aðeins 1.000 kr.