Morgunblaðið - 12.12.2002, Blaðsíða 40

MENNTUN
40 FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
E
inn af ungu mönn-
unum sem náðu
hvað bestum ár-
angri í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins
í Reykjavík, Guðlaugur Þór Þórð-
arson, sendi frá sér myndband í
aðdraganda prófkjörsins þar sem
sjá mátti frambjóðandann í faðmi
fjölskyldunnar. Ungur varaþing-
maður Framsóknarflokksins, Páll
Magnússon, gerði það nýverið að
tillögu sinni á Alþingi að kannað
yrði hvort ekki mætti fella niður
virðisaukaskatt af barnafötum.
Þá hefur kollega minn á Morg-
unblaðinu, Þröstur Helgason,
krafið stjórnmálaflokkana um
fjölskyldustefnu hér á þessum
vettvangi, enda telur hann ekki
nægilega vel
búið að fólki
á aldrinum
25 til 45 ára
„sem er að
ala upp börn
og kaupa
húsnæði“.
Það vantar því að mínu mati
ekki málsvara fyrir ungt barna-
fólk í þjóðfélagsumræðunni hér á
landi. Aftur á móti tel ég kominn
tíma til að minna á hóp í samfélag-
inu sem á sér fáa málsvara út á við
og nýtur ekki aðstoðar hins opin-
bera; má þó axla sínar byrðar og
vel það.
Ég er að tala um einhleypt fólk.
Rétt er að demba strax fram
tölulegum upplýsingum sem tala
sínu máli. Þannig ætti að vekja at-
hygli sú staðreynd að af 97.700
heimilum í landinu í fyrra voru
22.400 þeirra einstaklingsheimili,
semsé 22,9% af heildinni – mun
stærra hlutfall en t.d. hlutfall
heimila einstæðra foreldra (8,9%).
Við erum að tala um næstum
fjórðung heimila í landinu.
Þá er rétt að spyrja hvort menn
hafi gert sér grein fyrir því að af
41.549 einstaklingum á aldrinum
25–34 ára eru 18.129 þeirra skráð-
ir einhleypir af Hagstofunni (ég
geri yngra fólk sérstaklega að
umtalsefni, en vitaskuld eru ein-
hleypir á öllum aldri)?
Rétt er að taka fram að mér er
ekki fullkomlega ljóst hvort ég
hef meðvitað valið mér þetta til-
tekna hlutskipti. Líklega má
segja að þetta hlutskipti hafi valið
mig (hvað sem síðar verður).
En þetta er hlutskipti, tíma-
bundið eður ei. Það er fáránlegt
að telja það, að vera einhleypur,
bara eitthvert millibilsástand;
eins og mér sýnist þó bæði „kerf-
ið“ og þorri almennings gera. Og
að einmitt þess vegna þurfi ekk-
ert að huga að hagsmunum þessa
fólks, því það muni nú senn kom-
ast í flokk fulltíða manna, „ná sér í
maka“ og verða hluti af barna-
fólkshópnum sem áður er nefndur
til sögunnar (þá fyrst má það lík-
lega byrja að kvarta).
Að vísu verð ég að viðurkenna
að ég leiði æ oftar hugann að því
hvort ég verði ekki að „fara að
finna mér konu“. Ekki bara til að
láta undan félagslegri pressu,
sem sannarlega er til staðar, held-
ur einfaldlega af því að ég er ekki
viss um að ég hafi efni á því leng-
ur að reka heimili einn.
Á mínu heimili (sem er 55 fer-
metra íbúð í miðbænum) þarf ég
að borga alla reikninga einn (eng-
ar tvær fyrirvinnur þar). Þetta er
farið að slaga hátt í 110 þúsund
krónur á mánuði (húsnæðislán,
námslán, tryggingar, hiti og raf-
magn, sími, RÚV o.s.frv.), fer af
einhverjum ástæðum sífellt
hækkandi (líklega vegna skatta-
álaga fjármálaráðherra sem ætl-
aði sér áreiðanlega að verða fræg-
ur fyrir annað er hann var ungur
sjálfstæðismaður), og það er ekki
mikið eftir af laununum þegar
þessu sleppir – því miður eru
blaðamenn á Íslandi ekki ofaldir
af útborguðum launum sínum.
Þá á eftir að kaupa mat og fatn-
að og allt það annað, sem fylgir
því að búa í henni Reykjavík.
Eins gott að maður er ekki líka
að kaupa sér bíl í áskrift – 30 þús-
und króna reikningur frá Glitni í
hverjum mánuði myndi ríða mér
að fullu. Ekki þannig, að það væri
ekki gaman að eiga góðan bíl.
Það vita þeir sem vilja vita að
það er hlutfallslega dýrt að elda
mat handa einum. Og ekki fæ ég,
einhleypur karlinn, barnabætur
greiddar eða þriggja mánaða fæð-
ingarorlof (enda engin börnin);
þvert á móti má færa rök fyrir því
að ég taki þátt í að greiða það
kerfi niður án þess að hafa af því
nokkurn hag – kerfið gefur sér að
ég njóti ávaxta þess seinna, þ.e.
komist einhvern tíma í hóp
„barnafólks“ – en af hverju skyldi
það vera sjálfgefið?
Sannarlega get ég ekki nýtt
mér persónuafslátt sambýlis-
konu/manns sem hugsanlega
hefði lægri laun en ég sjálfur.
Skattpíndur er ég því sem enginn
annar að því leyti til að ég fæ ekk-
ert frá hinu opinbera, ef frá eru
taldar vaxtabæturnar í ágúst.
„Kerfið“ og raunar allir í kring-
um mann líta semsé svo á að á
meðan þú ert „óútgenginn“ sértu
„ófullkomin“ manneskja, ó-nýtur
þjóðfélagsþegn, ennþá ekki „full-
orðinn“. Fáránleg afstaða sem
mætti alveg fara að breytast hér á
landi, líkt og gerst hefur erlendis.
Hér á landi miðast allt við fjöl-
skyldufólk: 2 fyrir 1-tilboð í bíó,
verð á pakkaferðum til útlanda,
aðstoð hins opinbera, samfélags-
umræðan sjálf. Fordómarnir í
kringum mann hafa svo vitaskuld
áhrif á hegðun manns; ef þú slig-
ast ekki undan samfélagsþrýst-
ingnum og einmanaleikanum
(sem óhjákvæmilega lætur af og
til á sér kræla) ferðu ósjálfrátt að
reyna að passa inn í „normið“;
verða ekki allir að eiga maka?
Til að svo megi verða þarf auð-
vitað að fara út á djammið, reyna
að hitta góða konu. Það kostar
peninga, peninga sem varla eru til
– og nú síðast var verið að hækka
á mér brennivínið (sem er oftast
fylgifiskur djammsins, hvaða
skoðun sem menn hafa á því)!
Þá má líka nefna að til að ganga
í augun á hinu kyninu þarf maður
að vera bærilega útlítandi. Fata-
kaup verða því mikilvægur liður í
útgjöldunum (ef einhverjir aurar
eru afgangs, þ.e. ef nægilega mik-
il eftirvinna hefur verið unnin
þann mánuðinn). Hver var að tala
um niðurfellingu skatta á barna-
fötum; ég fer fram á að einhleypir
fái afsláttarmiða frá ríkinu í
Hanz, Boss, GK og 17!
Einhleypa
í pólitík
[…] af 97.700 heimilum í landinu í
fyrra voru 22.400 þeirra einstaklings-
heimili, semsé 22,9% af heildinni –
mun stærra hlutfall en t.d. hlutfall
heimila einstæðra foreldra (8,9%).
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
UPPELDI barna krefsttíma og nokkuð skýrrarhugmyndar, en umframallt umhyggju. Foreldr-
ar vilja byggja upp trausta sjálfs-
mynd með börnum sínum og gott
sjálfsmat. Þeir vilja að börnin temji
sér sjálfsaga og verði sjálfstæð í
hugsun, en ekki auðsveipir fylgis-
menn. Þeir búast við að börnin hafi
stjórn á sér í skólastofunni og búi
yfir góðri samskiptahæfni. Einnig
vilja þeir að þau nái góðum náms-
árangri og séu ólíkleg til afbrota.
Til alls þessa þarf ákveðinn grunn.
Dr. Sigrún Aðalbjarnardóttir
nefnir foreldra sem tekst þetta
„leiðandi foreldra“ og hún sagði í
samtali við Morgunblaðið 8. des að
þeir krefjist þroskaðrar hegðunar
af börnum sínum, en séu jafnframt
hlýir við þau og uppörvandi. „Þeir
setja skýr mörk um hvað er til-
hlýðilegt og hvað ekki, nota til þess
útskýringar og hvetja börnin til að
skýra út sjónarmið sín. Þannig
leggja þeir áherslu á að ræða ýmis
mál í daglegu lífi við börnin þar sem
sjónarmið beggja, þ.e. barnanna og
foreldranna, koma fram og reynt er
að samræma þessi sjónarmið, t.d.
við að setja reglur. Afar mikilvægt
er að brýna foreldra í að setja
mörk, setja reglur en gera það ekki
einhliða heldur með börnum sínum
og byggja upp gagnkvæma virðingu
og traust.“ Hún telur að þannig
megi einnig minnka líkurnar á
áhættuhegðun unglinga.
Hæfilegt er heilmikið
En hvernig má auka líkurnar á
því að uppeldið heppnist, og hvernig
má hugsanlega laga það sem hefur
farið úrskeiðis. Nýlega flutti Jen
Illsley Clarke fyrirlestur hér á landi
um uppeldi og samhliða því var gef-
in út bók hennar og Connie Dawson
Að alast upp aftur – annast okkur
sjálf, annast börnin okkar. (Helga
Ágústsdóttir þýddi fyrir ÓB Ráð-
gjöf ehf. Reykjavík 2002).
Clarke sagði þá í samtali við
blaðamann Morgunblaðisins (22.
nóv.) að hún hefði m.a. gert rann-
sóknir á ofdekri og að ofdekruð
börn tileinki sér gjarnan „lært
bjargarleysi“. „Málið er að læra að
vita hvað er nóg, því nákvæmlega
nóg er heilmikið,“ segir hún.
Hún segir að sem foreldrar ráð-
geri allir að veita börnunum það
sem þá skorti sjálfa í uppvextinum.
„Okkur langar til að þau upplifi ást
og gleði, velgengni og hamingju og
okkur langar að þau öðlist tilfinn-
ingu fyrir eigin gildi. Við viljum að
þau öðlist sjálfsvirðingu, trú á eigin
getu og gildi og upplifi sig þess virði
að vera elskuð […] Okkur dreymir.
Við hugsum og tölum um hve ást-
ríkir foreldrar við munum verða.“
(bls. 9.)
Í fótspor foreldra
Eftir að barnið fæðist verður
draumurinn hinsvegar að veruleika,
og hvíldarlaust þurfa foreldrar að
bregðast við og helst að búa yfir
vitneskju til að gera það sem gæti
leitt til heilla eða eins og Clarke
orðar það: „vita hvað á að gera, hve-
nær á að gera það og hvernig á að
gera það og svo framkvæma það“.
Hún segir að sumt framkvæmi for-
eldrar í linnulausri endurtekningu,
en annað geri þeir aðeins einu sinni.
Verst er þegar foreldrar uppgötva
að þeir standa í því að ala upp börn-
in sín nákvæmlega eins og þeir ætl-
uðu ekki að ala þau upp. Beita að-
ferðum sem þeim gramdist sjálfum
að foreldrar þeirra notuðu. Aðferðir
sem áttu að vera víti til varnaðar.
Nokkuð ljóst er því að foreldrar
þurfa að læra að gera það sem þeir
ætla að gera og einnig til að forðast
það sem þeir ætla ekki að gera.
Hugmyndin hjá Jean I. Clarke er
að það sé aldrei of seint, og í raun
sé hægt að endurvinna uppeldið, og
er bók hennar m.a. um það. Hún
segir að mannverunar fæðist með
margvíslegar þarfir en því miður
litla kunnáttu. „Eitt af því sem börn
þarfnast alltaf er óskilyrt ást,“ segir
hún, „þau þarfnast hennar til að
vaxa og þroskast, til að læra að
elska sig sjálf og aðra.“
Hún kallar þessa ást sem felst í
orðum, snertingu og umhyggju,
næringu: Óskilyrta ást, en hún dug-
ar hinsvegar ekki án ramma. Börn-
in þurfa að læra hvar mörkin liggja
og þau þurfa að tileinka sér kunn-
áttu til að fylgja þeim. Foreldrar
þurfa að nema hæfni barnsins og
kenna því að nota hana og hvetja
það til þess. Það er formgerðin er
því önnur hliðin í uppeldinu, nær-
ingin er hin. Jean Clarke vill leggja
sitt af mörkum til að kenna for-
eldrum þetta tvennt, bæði til að ala
upp börnin og einnig þá sjálfa, því
uppeldi barna felur í raun óhjá-
kvæmilega í sér endurvinnslu eigin
uppeldis ef vel á að vera.
Að gera alveg öfugt
Fólk sem ólst upp við vanrækslu,
slæma meðferð eða ofdekrun, er
nefnilega stundum svo ákveðið í að
gera sig ekki sekt um sömu mistök
gagnvart börnum sínum, að það
getur lent í andstæðum öfgum í
uppeldinu; Sá sem bjó við ósveigj-
anleika setur of fá mörk. Sá sem bjó
við ónóga ást, gæti ofdekrað börnin
o.s.frv.
Uppeldi/ Form og mörk eru nauðsynleg börnum bæði á heimilum
og í skólum. Gunnar Hersveinn spurði Jean Illsley Clarke um upp-
eldi og las bók hennar Að alast upp aftur – annast okkur sjálf.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Ef barn er í vanda kannar Jean Clarke fyrst heilsu þess; svefn, matarvenjur og líðan, svo íhugar hún hvað hægt sé
að endurskoða í uppeldi þess og í skólanum. Skortir barnið næringu (ást) eða formgerð (aga)?
Aðferð til að endur-
reisa sjálfan sig
 Foreldrar geta alið upp börn á
gagnlegan eða gagnlausan hátt
 Börn læra að vera örugg með því að
hlýða ófrávíkjanlegum reglum