Morgunblaðið - 12.12.2002, Blaðsíða 49

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 2002 49
HVERS vegna er ég á móti virkj-
unum og annarri eyðileggingu há-
lendisins norðan Vatnajökuls og í
Þjórsárverum?
Þegar ég skoða hug minn, þá er það
auðfundið að þar eru tilfinningar í fyr-
irrúmi. Fyrstu viðbrögð við eigin
spurningu verða því þau, að ég hef
það bara á tilfinningunni að rangt sé
að skerða þetta hálendissvæði. En er
hægt að taka mark á tilfinningum
þegar um harða pólitík er að ræða?
Það er auðvitað erfitt að leggja til-
finningar á vogarskál og meta ná-
kvæmlega þyngd þeirra.
En samt hafa tilfinningar heilmikið
að segja í pólitík, sem og í öðrum þátt-
um lífsins, og tilfinningar tengjast
jarðbundnum veruleika beint eða
óbeint, eins og til dæmis þeim veru-
leika að lifa af og eins hvernig lífsins
er notið. Tilfinningar eru vegvísar á
sannleika, öðruvísi vegvísar að sann-
leikanum en útreikningar verkfræð-
inga. Stundum leiða þessir ólíku veg-
vísar okkur að sömu niðurstöðu, þótt
mér finnist að í verkfræðiútreikninga
vanti oft samhengi hlutanna í tíma og
rúmi.
Auðvitað þurfum við að nýta móður
Jörð og lifa af landinu, en farsælast
væri fyrir okkur að nýta Jörðina með
samhengi hlutanna að leiðarljósi. Ef
ráðamenn hleyptu tilfinningum að
þeim pólitísku málum sem þeir glíma
við og skoðuðu síðan vel rætur tilfinn-
inganna, þá er ég viss um, að þeir
sæju betur þetta samhengi hlutanna í
tíma og rúmi, en tækju síður ákvarð-
anir út frá þröngsýnum sjónarmiðum.
Nú líta allir hreyknir til Sigríðar í
Brattholti fyrir þann tilfinningahita
sem hún sýndi í baráttu sinni til að
bjarga Gullfossi frá eyðileggingu fyrir
nærri 100 árum síðan.
Hún var tengd fossinum sterkum
tilfinningaböndum og hefur eflaust
fundið fyrir þeirri næringu, sem
ótamin náttúran gefur okkur mönn-
unum. Faðir hennar Tómas Tómas-
son í Brattholti var eigandi fossins
ásamt öðrum bónda. Ýmsir kaup-
sýslumenn föluðust eftir fossinum til
kaups eða leigu á þessum árum og
buðu eigendum gríðarmikið fé. Tóm-
as neitaði lengi vel, lét þó tilleiðast og
20. febr. 1909 var gerður samningur
við Þorleif Guðmundsson á Stóru Há-
eyri til 150 ára um leigu á Gullfossi til
iðnreksturs. 20. mars sama ár fram-
seldi Þorleifur kaupmanni í Reykja-
vík samninginn, en hann tók síðan
gildi 1912. Tómas fékk bakþanka og
upp frá því hófust málaferli, þar sem
hann reyndi að fá samninginn ógild-
an. Sigríður barðist, af mikilli þraut-
seigju, með föður sínum, fyrir afnámi
samningsins í þau sex ár sem mála-
ferlin stóðu, en dómurinn féll 21. okt.
1918, þeim feðginum í óhag. Þá hótaði
Sigríður að henda sér í fossinn þegar
fyrsta skóflustungan yrði tekin vegna
virkjunarframkvæmda.
Á meðan málaferlin stóðu yfir var
árleg leiguupphæð lögð inn í banka og
beið niðurstöðu dómsins. Tómas not-
aði féð til að greiða málskostnað eftir
að dómur landsyfirréttar var upp
kveðinn. Árið 1928 hætti leigugjald að
berast fyrir fossinn og gekk leigu-
samningurinn því til baka. Ekki veit
ég hvað varð til þess að kaupsýslu-
mennirnir hættu við áform sín um að
virkja Gullfoss en sennilega hafa það
verið einhverjar aðrar ástæður en
mótstaða Sigríðar.
Það sem skiptir máli núna er að við
eigum Gullfoss óskertan og það er
ekki síður mikilvægt að gera sér grein
fyrir því að það var tilfinningahiti Sig-
ríðar í Brattholti og innri sannfæring,
sem var hennar vegvísir að sannleika.
Sannleika sem núna er öllum augljós.
Ég ætla að taka annað dæmi, sem
ekki endaði eins vel.
Virkjunin í Alta-héraði í Norður-
Noregi var tekin í notkun í maí 1987.
Náttúruverndarsinnar voru þá lengi
búnir að berjast gegn þessari virkjun
en ekki var á þá hlustað. Í lok 8. ára-
tugar var hervaldi beitt til að koma
mótmælendum af vettvangi, þegar
þeir hugðust stöðva framkvæmdir.
Gro Harlem Brundtland þáverandi
forsætisráðherra Noregs lýsti því yfir
seinna, árið 1989, að engin nauðsyn
hefði verið á að byggja virkjunina í
Alta og að hún sæi eftir því að hafa
beitt sér fyrir þessum framkvæmd-
um. Hún sá þá líka, en of seint, hve
neikvæð áhrif virkjunin hafði á nátt-
úruna. Gro Harlem hefur sennilega
ekki gefið tilfinningum sínum og
innsæi nægilegt rými við hlið útreikn-
inga verkfræðinga, á meðan hún var í
ríkisstjórn.
Virkjunin í Alta hafði ýmis áhrif á
íbúa Alta-héraðs og menningu þeirra,
t. d. hrundi hreindýrabúskapur Sama
á svæðinu. Einnig töpuðust ýmsar
náttúruperlur, t.d. eyðilagðist stærsta
gljúfur Norður–Evrópu. Í nýlegri bók
um Altalaxinn kemur fram að ein að-
alforsenda virkjunarleyfisins á sínum
tíma hafi verið að framkvæmdirnar
sköðuðu ekki þann einstæða laxastofn
sem ólst upp í ánni. Þessi forsenda
var þverbrotin.
Við sem búum hér á Íslandi erum
aðeins pínulítið brot af mannfjölda
Jarðarinnar, en við höfum til umráða
land stórbrotinnar náttúru, sem við
smátt og smátt höfum verið að upp-
götva og varla enn búin að átta okkur
á því hvaða fjársjóð við eigum hér í
ósnortinni náttúru landsins. Við erum
rétt farin að skilja það að náttúra Ís-
lands er alveg einstök hér á Jörðinni
og ekki síður mikilvæg en fornbók-
menntir okkar . . . og við skulum gæta
okkar . . . við eigum falleg gull, sem
við skulum ekki brjóta og týna. Núna
þegar við teljumst til ríkustu þjóða
hér á Jörðu, þá ættum við að hafa efni
á því að varðveita fegurðina.
Jarðbundnar
tilfinningar
Eftir Borghildi
Óskarsdóttur
„...við eig-
um falleg
gull, sem við
skulum ekki
brjóta og
týna.“
Höfundur er myndlistarmaður.
BÓKAÚTGÁFAN HÓLAR
„Maður getur alveg notað ömmu sína fyrir vin.“
„Sjáðu hvað þetta hjól er lítið á mig.“
„Ég ætla að kyssa konuna mína þegar ég verð stór.“
„Alltaf þegar ég segi eitthvað ljótt orð segi ég þrjú falleg í
staðinn.“
„Alltaf þegar pabbi minn er að tala við mig þá er ég bara
heyrnarlaus.“
„Mér er svo illt í röddinni að ég get ekki farið út.“
Það eru engin takmörk fyrir því hvað börnunum
okkar getur dottið í hug. Tilsvör þeirra eru einlæg
og falslaus en jafnframt bráðskemmtileg og
þrungin visku þess sem sér ekki nýju fötin keisarans.
G U L L K O R N BÓKIN SEM LÝSIRÍ SKAMMDEGINU
Stangaveiðihandbókin
svarar öllum helstu
spurningum veiði-
mannsins um veiðiár
og veiðivötn. Jafnt fyrir
þaulvana veiðimenn
sem byrjendur. Fjöldi
mynda og korta.
Metsö lubók sumars ins
2. prentun
Í Fátæku fólki segir
Tryggvi Emilsson
ótrúlega örlagasögu
sína.
Betri kostur –
kjötréttir geymir úrval
uppskrifta að ljúffeng-
um réttum sem allir
eru í samræmi við
manneldismarkmið
Manneldisráðs.
„Óhætt er að fullyrða
að æviminningar
Tryggva Emilssonar
séu með merkustu
ævisögum sem gefnar
hafa verið út ...“
GÁG
Sönn örlagasaga
Hollt og gott
Hálendishandbókin
hefur slegið í gegn
hjá öllu áhugafólki
um náttúru Íslands.
„Mæla má eindregið
með bók þessari
handa þeim sem vilja
kynnast öræfa-
slóðum.“
ÁHB í Mbl.
Metsö lubók!
Gjöf veiðimannsins
Bókin í jeppann
Suðurlandsbraut 10 • 108 Reykjavík
Sími 533-6010 • skerpla@skerpla.is
Verð aðeins 599 kr.
Fæst í Hagkaupum
Endurútgefin í kilju
4. prentun