Morgunblaðið - 12.12.2002, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÚ var tíð hér á landi að einn
maður hélt uppi stórum hópi rit-
höfunda og listmálara með fram-
lögum úr eigin vasa. Þessi maður
hét Ragnar í Smára. Ástæðan fyrir
því að hann gat styrkt listamenn
svo myndarlega var sú að hann átti
smjörlíkisverksmiðju. Stór hluti af
hagnaði smjörlíkissölunnar rann til
manna sem Ragnari fannst skipta
máli fyrir menningu þjóðarinnar.
Hann var semsagt hugsjónamaður
sem notaði peninga til að hrinda
hugsjónum sínum í framkvæmd.
En nú reka hugsjónalausir pen-
ingamenn stórmarkaði og borga
niður nýútkomnar bækur til þess
fólkið streymi inn í búðirnar að
kaupa sér smjörlíki. Á þessu má
sjá að nútíma bissnessmenn á Ís-
landi lesa líklega ekki bækur, að
minnsta kosti ekki íslenskar skáld-
sögur, því ef svo væri mætti reikna
með að þeir bæru örlítið meiri
virðingu fyrir hugverkum íslenskra
rithöfunda. En trúlega eru þeir
ekki læsir á neitt nema Excel-
skjölin sín. Og fólkið streymir inn
til að fá nýjar skáldsögur á spott-
prís. Það kemur líka til af því að
fólk les ekki lengur bækur; það
gefur þær. Það má vera að við höf-
um einhvern tímann verið bók-
menntaþjóð en í dag erum við
bókahilluþjóð. Bækur eru gjafa-
vara sem á sér langa hefð en sú
hefð að gefa bók er orðin að inni-
haldslausu hringli sem á ekkert
skylt við skáldskap eða þá ánægju
sem felst í því að gefa eða þiggja
góða bók. Nú snýst allt um að
redda flottri gjöf á spottprís.
Á meðan kaupmenn rembast við
að selja smjörlíkið sitt með því að
borga niður bækurnar á brettun-
um rembast bókmenntafræðingar
við að setja fram eina hnitmiðaða
setningu sem lýsir heilu skáld-
verki. Það eru nú orðin örlög þess-
arar stéttar háskólagenginna
fræðimanna að smíða auglýsinga-
texta fyrir bókaforlögin. En hvers
vegna þegja rithöfundarnir? Eftir
áralangt strit og endurskriftir
handrita er bók þeirra fleygt í
kæliborðið í Bónus með þremur
appelsínugulum merkimiðum sem
sýna hversu verðið hefur lækkað.
Þetta er náttúrulega fullkomlega
óviðunandi, hvernig sem á það er
litið. Þetta er hrein svívirðing við
allt það sem þessi stétt manna ætti
að standa fyrir í þjóðfélaginu. Rit-
höfundar eiga að vera hugsuðir og
heimspekingar, listamenn orðsins,
skaparar nýrra hugtaka, nýrrar
sýnar, nýs skilnings okkar á lífinu
og tilverunni. Og það er semsagt
með þessum hætti sem komið er
fram við þá og verk þeirra og eng-
inn segir orð – enda orðið dýrt. En
ef til vill er ástæðan sú í raun og
veru að rithöfundar á Íslandi í dag
eru alls ekkert af þessu sem ég
taldi upp. Þeir eru bara textafram-
leiðendur sem beina framleiðslu
sinni í ólíka farvegi einsog glæpa-
sögur, ástarsögur, ævisögur og
sögur af skrýtnu fólki, þ.e. sögur
sem þykjast vera listrænar skáld-
sögur. Og kannski er þetta ekkert
öðruvísi en smjörlíkisframleiðsla,
þegar á allt er litið, og í raun
minni munur á bókaskápum og
kæliskápum landsmanna en virðist
við fyrstu sýn. Ef svo er þá er allt
rétt og gott og þá eiga nýút-
komnar bækur hvergi betur heima
en einmitt í hugsjónalausa kæl-
inum í stórmarkaðnum.
Bækur
og smjörlíki
Eftir Friðrik
Erlingsson
„Í raun er
minni munur
á bókaskáp-
um og kæli-
skápum
landsmanna en virðist
við fyrstu sýn.“
Höfundur fæst við ritstörf.
NOKKUR sýning var í fjölmiðl-
um fyrir ekki mörgum dögum vegna
þess að ríkisstjórnin var að hækka
greiðslur til gamalmenna og ör-
yrkja. Reyndar var upphæðin ekki í
neinu samræmi við það sem eðlilegt
má teljast miðað við hversu allt er í
góðu standi hér á landi og hvað
þetta fólk hefur orðið útundan. Fá-
einum dögum síðar kom þó í ljós, því
miður, að ekki var innistæða fyrir
lofuðum greiðslum og því þurfti að
skrapa saman pening til þess að
hægt væri að standa við loforðin.
Góð áhrif
Hugmyndaauðgi ríkisstjórnar-
innar í fjáröflun kom svo í ljós með
hækkunum á tóbaki og brennivíni.
Reyndar verða það reykingamenn
þessa lands sem munu taka á sig
hækkunina að mestu leyti. Og eng-
inn segir neitt því þeir sem reykja
eru hvort sem er annars flokks fólk
þannig að það er allt í lagi að seilast
ofan í vasa þeirra fyrir þessum
milljarði og hundrað milljónum að
auki. Þetta er mjög mikil hækkun á
fjölskyldur þar sem bæði hjónin
reykja enn (við skulum vona allra
hluta vegna að öll hjón sem reykja
hætti sem fyrst), og algerlega úr öll-
um takti við „stöðugleika“ ríkis-
stjórnarinnar, sem telur þetta þó
hafa góð áhrif á greiðslugetu rík-
issjóðs.
Önnur áhrif
Hækkunin á tóbaki og brennivíni
hefur einnig önnur áhrif. Mjög
slæm áhrif (eins og brennivín og
tóbak hafa líka á flesta). Þessi áhrif
eru á þær skuldir heimilanna sem
tengdar eru verðbótum. Við það að
hækka tóbakið og brennivínið svona
mikið þá hækkuðu skuldir á verð-
bættum lánum um næstum því tvö
þúsund milljónir.
Þetta á líka við um þær hækkanir
sem borgin og önnur sveitarfélög
eru að demba yfir þegna þessa lands
svona í skammdeginu síðustu dag-
ana fyrir jól. Það er ekki nóg með að
almenningi blæði beint vegna allra
þessara hækkana, heldur verða
blæðingarnar líka innvortis þar sem
þær hækka skuldirnar að auki. Allt í
einu hækkar höfuðstóll skuldanna
um hundruð og jafnvel þúsundir
milljóna vegna dynta valdhafanna.
Við skulum vera þakklát meðan
þær fáu matvöruverslanir sem eftir
eru eiga í nokkurri samkeppni. Og
við skulum vona að Jóhannes í Bón-
us haldi verðinu áfram niðri á vör-
unum því nokkrar hækkanir hjá
honum geta hækkað skuldir landans
um milljarða.
Slæm áhrif
Verðbótaþáttur lána er mjög
vafasamur, svo vafasamur að mörg
stórfyrirtæki forðast að taka slík
lán og skipta frekar við útlenda
banka en íslenska, sé þess nokkur
kostur.
Almenningur getur hins vegar
ekki gert neitt í málinu, nema skipt
við íslensku bankana sem eru varla í
nokkurri samkeppni frekar en olíu-
félögin, tryggingarfélögin eða
skipafélögin. Ríkisstjórn sem sífellt
gumar af efnahagslegum stöðug-
leika er ekki trúverðug þegar hún
verður að hafa sérstök lög um verð-
bætur og getur ekki einu sinni beitt
sér fyrir því að afnema breytilega
vexti á verðbætt lán. Það skyldi þó
ekki vera að válynd veður séu fram-
undan og að hækkunin á tóbaki og
brennivíni sé illur fyriboði um hætt-
ur í efnahags- og atvinnumálum
þjóðarinnar. Sé svo mun það hafa
slæm áhrif á alla.
Áhrif vafasamra verðbóta
Eftir Karl V.
Matthíasson
„Það er ekki
nóg með að
almenningi
blæði beint
vegna allra
þessara hækkana, held-
ur verða blæðingarnar
líka innvortis þar sem
þær hækka skuldirnar
að auki.“
Höfundur er 2. þingmaður
Vestfjarða.
RUDOLF Augstein, aðalritstjóri
og útgefandi þýska vikuritsins Der
Spiegel, lést 7. nóvember síðastlið-
inn 79 ára að aldri. Með honum er
horfinn af sviðinu risi í manns-
mynd, að vísu lágur vexti en þeim
mun tilþrifameiri og öflugri á rit-
velli. Árið 1946, aðeins hálfu öðru
ári eftir lok hildarleiksins mikla,
steig Augstein fram á ritvöllinn að-
eins 23 ára gamall og lagði grunn-
inn að útgáfu fyrsta fréttatímarits í
sögu Þýskalands. Der Spiegel hefur
nú lifað í hálfan sjötta áratug, bor-
inn uppi af ótrúlega sterkri hefð og
sett mark sitt á Þýskaland eftir-
stríðsáranna. „Við erum frjálslynt
vinstramálgagn, og ef vafi leikur á
vinstrisinnað blað,“ sagði ritstjór-
inn í upphafi. „Brjóstvörn lýðræð-
isins“ var annað einkunnarorð
þessa ódeiga baráttumanns gegn
hvers kyns misbeitingu valds. Um
Augstein segir Johannes Rau, for-
seti Þýskalands, í eftirmælum, að
með honum hafi stigið fram á sviðið
sjálfsöruggur og orðfimur baráttu-
maður, með sjálfstraust og sann-
færingu um hlutverk sitt, fremur
sískrifandi stjórnmálamaður en
pólitískur blaðamaður. Der Spiegel
hélt hins vegar í heiðri, hvað sem
stjórnmálaskoðunum ritstjórans
leið, þær reglur og viðmiðanir bestu
blaðamennsku að upplýsa óhikað og
lúta engu utanaðkomandi valdboði.
Rudolf Augstein skrifaði yfir eitt
þúsund ritstjórnargreinar á ferli
sínum og lá aldrei á eigin skoð-
unum. Hann var svarinn andstæð-
ingur stefnu Adenauers kanslara í
málefnum Þýskalands og háði sögu-
legt einvígi við Franz Josef Strauss
ráðherra og holdgerving kristilegra
íhaldsmanna. Strauss lét haustið
1962 loka ritstjórnarskrifstofum
Der Spiegel með lögregluvaldi og
hélt Augstein í fangelsi í 103 daga.
Fáir atburðir í sögu Vestur-Þýska-
lands mörkuðu slík spor og sigur
Augsteins og tímarits hans í þágu
lýðræðis og málfrelsis var ótvíræð-
ur. Síðar gerðist Augstein eindreg-
inn stuðningsmaður stefnu Willys
Brandts um opnun gagnvart Aust-
ur-Evrópu. Í síðustu greinum sín-
um í Der Spiegel skömmu fyrir
andlátið gerði hann að umtalsefni
stefnu Bandaríkjanna gagnvart
Írak og á alþjóðavettvangi. Orð
hans voru enn meitluð og hugurinn
ómyrkur þótt heilsan væri að gefa
sig.
Ég minnist þess enn er ég keypti
fyrsta eintakið af Der Spiegel árið
1952, þá rétt að byrja að stauta mig
gegnum texta á þýsku. Í fimmtíu ár
hefur þetta skemmtilega, skarpa og
fræðandi tímarit verið hluti af dag-
legu brauði. Ekkert tímarit hefur
átt meiri þátt í að minna á þýska
tungu og frjálslynda þýska hugsun
eftir allar hörmungarnar og svart-
nættið á fyrri hluta 20. aldar. Ekki
aðeins Þjóðverjar heldur umheim-
urinn allur stendur í þakkarskuld
við Rudolf Augstein fyrir að lyfta
því merki og standa vaktina í meira
en hálfa öld.
Óvæginn
penni og bar-
áttumaður
Eftir Hjörleif
Guttormsson
Höfundur er fv. alþingismaður.
„Rudolf Aug-
stein skrif-
aði yfir eitt
þúsund rit-
stjórn-
argreinar á ferli sínum
og lá aldrei á eigin
skoðunum.“
fyrirtaeki.is
segull
Vorum að fá í einkasölu góða 65
fm rishæð undir súð í Háa-gerði.
Gott svefnherb., eldhús með
borðkrók, baðherb. m. sturtu og
kari og falleg stofa undir kvisti.
Úr stofu er gengið út á svalir í
suður. Verð kr. 7,8 millj. Áhv. 4,0
millj. Ekkert greiðslumat.
Háagerði - 108 Reykjavík
Allar nánari upplýsingar
á skrifstofu í síma 586 8080.
Sími 585 8080 - Fax: 586 8081 - www.fastmos.is
Einar Páll Kjærnested, löggiltur fasteignasali.