Morgunblaðið - 08.01.2003, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
„ÞVÍ jafnt þykja mér heit þín og
handsöl annarra manna“, þetta til-
svar Guðmundar ríka úr Ljósvetn-
ingasögu hefur komið æ oftar í hug
minn síðustu daga. Tilefnið er sú at-
burðarás sem hrundið var af stað
þegar Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
ákvað að taka sæti á lista Samfylking-
arinnar í Reykjavík.
Það er ekki síst málflutningur
þeirra sem komið hafa fram sem mál-
svarar borgarstjóra, sem hafa vakið
mig til umhugsunar.
Í þættinum Í vikulokin laugardag-
inn 28. desember ræddu fjórir ein-
lægir aðdáendur borgarstjóra um at-
burðarás síðustu daga. Ég náði ekki
fullum nöfnum þátttakenda utan
þáttarstjórnandans Þorfinns Ómars-
sonar, aðrir hétu, Kjartan, Skúli og
Þórunn.
Rætt var um afdráttarlausar yfir-
lýsingar borgarstjóra fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar um að hún
myndi ekki hverfa á vettvang stjórn-
mála á landsvísu. Í því sambandi
sagði Skúli að sjálfstæðismenn hefðu
egnt gildru fyrir borgarstjórann.
Hvað átti maðurinn við? Kosningar
snúast m.a. um trúverðugleika, og
þær snerust a.m.k. í síðustu borgar-
stjórnarkosningum í Reykjavík um
leiðtoga. Auðvitað snerust þær líka
um málefni. Það var ljóst við upphaf
kosningabaráttunnar í upphafi árs
2002 að fylkingar voru nokkuð jafn-
stórar í borginni. Þegar flokkarnir
höfðu tilkynnt framboð sín kom í ljós
að R-listinn hafði náð verulegu for-
skoti. Ég hygg að flestir sem greindu
stöðuna hafi talið að framboð Ingi-
bjargar Sólrúnar sem borgarstjóra
skipti þarna sköpum. Það var jafn-
ljóst að langstærsti hluti kjósenda
R-listans kaus listann út á málefni
hvað sem leið þeim sem skipuðu
listann. Það má hins vegar leiða líkur
að því að nógu stór hluti væntanlegra
kjósenda R-listans létu sig varða hver
var borgarstjóraefni til að það gæti
ráðið úrslitum.
Það skipti því máli að ekki væri
hægt að sannfæra Reykvíkinga um að
tjaldað væri til einnar nætur með
borgarstjóraframboði Ingibjargar
Sólrúnar. Það var fullkomlega eðli-
legt í kosningabaráttunni að krafist
væri svara varðandi væntanlega þátt-
töku hennar í landsmálapólitík. Það
að telja nánast óheiðarlegt að krefja
stjórnmálamann svara um framtíðar-
áform hljómar eins og farsi. Og að
telja það réttlætingu fyrir því að
segja ósatt vekur upp spurningu um
siðferði þeirra sem hafa slíkar skoð-
anir.
Þegar rætt var í þættinum sem
fyrr var nefndur, um fullyrðingar
framsóknarmanna og Vinstri grænna
um að samið hefði verið um það milli
þeirra flokka sem mynda R-listann að
Ingibjörg Sólrún færi ekki í lands-
málin á kjörtímabilinu, þá birtist
hneykslun þátttakenda fyrst. Kjartan
kvað upp úr um að ekkert hefði verið
gert skriflegt og þótt eitthvað hafi
verið sagt á fundi í bakherbergjum þá
væri það ekki að marka. Með öðrum
orðum, heit og handsöl sem fara milli
manna eru einskis virði.
Í fyrirlestri eftir séra Magnús
Helgason sem var skólastjóri Kenn-
araskólans á fyrstu áratugum síðustu
aldar fjallar hann um orðheldni og
sannsögli. Hann segir m.a. „Ég er Ís-
lendingur. Viljið þið stuðla að því,
hver um sig, að Íslendingar fái það
orð á sig bæði heima og heiman, að
þeir ljúgi aldrei, níðist aldrei á því,
sem þeim er til trúað, heitin þeirra
séu betri en handsöl annarra manna?
Gaman væri þá að vera Íslendingur.“
Eftir Hrafnkel A.
Jónsson
„Nógu stór
hluti vænt-
anlegra
kjósenda R-
listans létu
sig varða hver var borg-
arstjóraefni til að það
gæti ráðið úrslitum.“
Höfundur er héraðsskjalavörður,
Fellabæ.
Heit og handsöl
Í
sland er eyja. Íslendingar
eru eyjarskeggjar. Svo
virðist stundum sem þess-
ar staðreyndir hafi mótað
lundarfar landans meira
en margt annað; raunar virðist
stundum af þjóðmálaumræðunni
að Ísland sé jafnvel enn lengra úti í
ballarhafi en raun ber vitni, fjarri
öllu öðru fólki, ósnert af þeim við-
fangsefnum sem aðrar þjóðir þurfa
að takast á við.
Þetta sýndi sig t.a.m. um ára-
mótin þegar hvorki forseti lands-
ins né forsætisráðherra töldu
ástæðu til að
fjalla um
heimsmálin í
áramóta-
ávörpum sín-
um, jafnvel
þó að veður
hafi sjaldan verið jafnválynd og nú.
Ekki var heldur mikið rætt (ef
nokkuð) um þessi efni í umræðu-
þáttum í sjónvarpi.
Er þetta firring eða snerta átök í
Mið-Austurlöndum, spenna á Kór-
euskaga, líklegt stríð í Írak og al-
menn hryðjuverkaógn okkur ekk-
ert?
Umfjöllun um Evrópusam-
bandið er sama marki brennd. Ým-
islegt sem markað hefur um-
ræðuna um sambandið annars
staðar er ekki uppi á borðum hér á
landi. Hér er málið einfaldlega
reikningsdæmi; Evrópusambands-
aðild snýst um fisk. Eða kannski
um hugtök: fullveldi og sjálfstæði.
Nú verður ekki gert lítið úr mik-
ilvægi þess að reikna dæmið til
enda (að svo miklu leyti sem það er
hægt). Raunar hljóta menn og eiga
að ræða hugsanlega kosti og galla
aðildar áður en frekari skref eru
tekin.
Jafnvíst er líka að hagræn áhrif
inngöngu eru ofarlega í huga
þeirra þjóða, sem nú hefur verið
boðin aðild, sem og þeirra sem enn
bíða slíks boðs. Ýmislegt fleira
hangir þó jafnan á spýtunni.
Hér er ég að ræða um ídeal, þá
staðreynd að framsýnir menn
komu hugmyndinni um Evrópu-
samvinnu upphaflega á koppinn til
að fyrirbyggja frekari styrjaldir
milli stórþjóðanna á meginlandinu.
Birtingarmynd þessa ídeals í dag
er e.t.v. þrá fyrrum austantjalds-
þjóða til að tilheyra hinni vestrænu
Evrópu, þ.e. Evrópusambandinu,
og fá að njóta ávaxta þess lýðræðis
og þeirrar velsældar sem þar hef-
ur ríkt.
Tíðindi sem nú berast frá Kýpur
eru til marks um sögulegt framlag
„báknsins í Brussel“. Þar standa
vonir til þess að senn muni takast
að binda enda á þrjátíu ára langa
deilu, sem leikið hefur landið grátt,
enda verður ella ekkert af Evrópu-
sambandsaðild tyrkneska hluta
eyjunnar.
Hér getur kannski að líta „hið
rétta andlit ESB“, sem Birgir
Tjörvi Pétursson, framkvæmda-
stjóri Heimssýnar, kallaði svo í
Morgunblaðsgrein 7. desember sl.
en þar gagnrýndi hann m.a. kröfu-
hörku forsvarsmanna sambands-
ins í viðræðum við Íslendinga,
Norðmenn og Liechtenstein um
áhrif stækkunar ESB á EES-
samninginn. Athyglisvert er hins
vegar að kröfuharka ESB virðist
ætla að verða til þess að tryggja
giftusamlega niðurstöðu á Kýpur;
þ.e. hafa vit fyrir misvitrum stjórn-
málamönnum í líkingu við Rauf
Denktash, leiðtoga Kýpur-Tyrkja,
sem er sjálfur greinilega lítt áfjáð-
ur í að semja.
Í þessu sambandi má einnig
nefna að sá maður sem hvað mest
hefur beitt sér fyrir friði á Norður-
Írlandi, Nóbelsverðlaunahafinn
John Hume, hefur ávallt haft Evr-
ópuhugsjónina í forgrunni.
Hefur hann vonast til þess að
með því að draga úr mikilvægi
landamæra í hinni nýju Evrópu sé
um leið verið að stuðla að sáttum á
Norður-Írlandi.
Gefum Hume orðið en hann
sagði í samtali við Morgunblaðið
12. júlí 2000: „Ég lít á tilurð Evr-
ópusambandsins sem þá tilraun til
að leysa átök og deilur þjóða í mill-
um sem hvað best hefur heppnast í
veraldarsögunni. Þegar haft er í
huga að á fyrri hluta tuttugustu
aldarinnar voru háðar tvær heims-
styrjaldir er erfitt að trúa því að
við lok tuttugustu aldarinnar skuli
sömu þjóðir og bárust á banaspjót í
þessum styrjöldum vera komnar í
nána samvinnu undir merkjum
Evrópusambandsins. Og þó er það
staðreynd sem ekki verður hrak-
in.“
Svo mörg voru þau orð.
Kannski kemur þetta Íslend-
ingum ekkert við. Hér eru engar
þjóðernisdeilur. Við erum siðaðri
en svo, að berast á banaspjót inn-
byrðis. Út í hött er að bera að-
stæður okkar saman við þær sem
ríkja á Norður-Írlandi eða Kýpur.
Sömuleiðis eru Íslendingar ekki
Mið- eða Austur-Evrópuþjóð sem
þarf á aðstoð að halda við að stíga
skref í umbótaátt.
En af þessu má þó læra að Evr-
ópusambandið og aðild að því
snýst ekki bara um atvinnuleysis-
og hagvaxtartölur. Meira hefur
gjarnan legið undir en einfaldir
(flóknir?) útreikningar. Það hefur
kannski ekkert með íslenskar að-
stæður að gera, en Íslendingar
mega samt alveg gera sér grein
fyrir því.
Við þetta er því að bæta að í
Tyrklandi telja menn aðild að ESB
svo mikilvæga að þar voru menn
tilbúnir til að mæta ýmsum þeim
kröfum, sem gerðar voru af hálfu
ESB: semsé afnámi dauðarefs-
ingar, auk annars sem snýr að
auknum mannréttindum og lýð-
ræði. Hið rétta andlit ESB, þ.e. sú
kröfuharka sem það sýnir, er því
sumpartinn býsna fagurt fés.
Aðrir þættir, sem ég hef ekki
fjallað um hér, koma líka til og telj-
ast víst til galla á hugsanlegri Evr-
ópusambandsaðild. Ljóst má þó
vera af þessu að Evrópusambandið
er ekki alvond skepna, sem allt illt
á skilið. Ég veit að vísu ekki hvort
það skiptir nokkru máli á Íslandi:
við erum eyþjóð.
Hið rétta
andlit
ESB?
Athyglisvert er […] að kröfuharka ESB
virðist ætla að verða til þess að tryggja
giftusamlega niðurstöðu á Kýpur; þ.e.
hafa vit fyrir misvitrum stjórnmála-
mönnum í líkingu við Rauf Denktash …
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
UNDANFARNA daga og vikur
hefur umræðan um væntanlega
Kárahnjúkavirkjun harðnað til
muna, einkum af hálfu ráðamanna
og ráðherra. Látum liggja milli
mála hvort ég sé fylgjandi eða á
móti virkjunum á þessum stað, það
skiptir í þessu samhengi ekki öllu
máli. Umhverfisverndarsinnar
hafa verið sakaðar um tilfinninga-
semi, áróðurssemi m.m. og vís-
indamenn við Háskóla Íslands hafa
verið sakaðir um að misnota stöðu
sína og fara með pólitískan áróður.
Að sjálfsögðu eru tilfinningar
beggja vegna víglínunnar, annað
væri óhugsandi í svona stóru máli.
En gleymum um stund svoköll-
uðum tilfinningum og tölum blá-
kalt um peninga og stærð fjárfest-
ingarinnar. Þetta er ein stærsta
fjárfesting Íslandssögunnar og
hvað varðar samninga við Reyð-
arál og eða Alcoa þá hefur hvílt
mikil leynd yfir. Iðnaðarráðherra
hefur margoft sagt að raforku-
verðið sem rætt er um og nú vænt-
anlega búið að semja um, sé leynd-
armál. Ég set stórt spurningar-
merki við þetta þegar um er að
ræða 100 milljarða kr. framkvæmd
þar sem notað er almenningsfé. Til
nú að þóknast iðnaðarráðherra þá
er ég ekki að tala um ríkisfé, held-
ur almannafé. Landsvirkjun er nú
einu sinni í eigu ríkis og sveitarfé-
laga. Hagfræðingar bæði innan og
utan raða umhverfisverndarsinna
hafa véfengt opinbera útreikninga
og tölur. Rök þessara hagfræðinga
hafa verið afgreitt sem bull og vit-
leysa, talað um tölur sem standast
ekki, þó svo að notaðar hafi verið
þekktar tölur um raforkuverð,
bæði héðan að heiman og annars
staðar frá. Byggist ekki slík rök-
færsla ráðamanna á tilfinninga-
semi?
Þekktir vísindamenn, bæði á
sviði líffræði og jarðfræði, hafa
komið með góð og gild rök. Þess-
um rökum hefur verið sópað af
borðinu á álíka hrokafullan hátt.
Er það ekki tilfinningasemi?
Mér finnst reyndar merkilegt
hvernig unnt er að fá leyfi til að
byggja nokkra tugi kílómetra
vega, eina brú yfir stórfljót og síð-
an annað minni háttar áður en bú-
ið er að semja og áður en nið-
urstöður liggja fyrir um
umhverfismat og leyfi til virkjun-
arframkvæmda er gefið.
Ef húseigandi í Reykjavík
mundi byrja framkvæmdir áður en
öll leyfi liggja fyrir og teikningar
eru samþykktar, þá væri voðinn
vís. Er þetta ekki hroki?
Því má líka velta fyrir sér hvort
okkur vanti enn eina álverksmiðj-
una? Þau stórfyrirtæki sem eiga
og reka álverksmiðjur eru löngu
hætt að byggja slíkar verksmiðjur
heima hjá sér. Þeir eru að loka
gömlum verksmiðjum og byggja
nýjar í þriðja heiminum. Hingað til
hefur ekki þótt sérlega fýsilegt að
framleiða hráefni og hafa þau lönd
sem lifa af framleiðslu hráefnis
fyrir iðnþjóðirnar þótt frekar
frumstæð hvað varðar efnahags-
kerfi.
Sem betur fer hefur vægi fisk-
veiða og fiskvinnslu farið niður í
u.þ.b. 40 % af útflutningstekjum
og hafa aðrar greinar fyllt upp í
skarðið.
Nú er ég ekki sem slíkur að
gagnrýna álframleiðslu sem þegar
er til í landinu því ákvörðun um
hana var tekin fyrir löngu og er
barn síns tíma og vona ég að þess-
um tveimur fyrirtækjum farnist
vel og lengi. Vonandi verður ein-
hvern tímann unnt að vinna eitt-
hvað hér á landi úr þessu hráefni.
Hvað varðar atvinnuástandið á
Austurlandi þá er ég ekki sann-
færður um að brottfluttir Austfirð-
ingar flykkist heim í Fjarðarbyggð
til að vinna í einhverjum kerskála.
Það er frekar að nokkrir austfirsk-
ir bændur geti loksins yfirgefið
búið, komist í menninguna og farið
að keyra búkollur, fyrst þeir þurfa
ekki að mjólka þær lengur. Þetta
eru allt hinar stórkostlegustu
framkvæmdir og Einar Ben. hlýt-
ur að vera kampakátur í sínum
himneska Selvogi. Einar gamli
Ben. var ekki á undan sinni sam-
tíð, heldur var hann á hárréttum
tíma, það erum við sem erum átta-
tíu árum á eftir.
En snúum okkur aftur að há-
lendinu. Eins og fyrr sagði þá
greinir vísindamenn á um áhrif
þessara miklu framkvæmda og
þannig verður það að sjálfsögðu
alltaf þegar um stórframkvæmdir
eru að ræða.
Mér hefur verið kennt að við
eigum að reyna að skila betri ver-
öld en þeirri sem við tókum við.
Þetta gildir á öllum sviðum: á
mannlega og persónulega sviðinu,
og það gildir líka hvað varðar nátt-
úruna. Við höfum einfaldlega ekki
rétt til að skemma eitthvað sem
komandi kynslóðir geta ekki bætt
úr. Víðar í heiminum eru vond
dæmi um skemmdarverk mannsins
á náttúrunni og það með hörmu-
legum afleiðingum fyrir mannfólk-
ið á viðkomandi svæðum.
Var barátta frú Sigríðar í Bratt-
holti tilfinningarugl? Hefðum við
bara átt að virkja Gullfoss?
Því miður er allt of auðvelt fyrir
valdhafa að kæfa alla umræðu og
afgreiða mörg mál sem tilfinninga-
rugl. Umræðan um EES er annað
gott dæmi um umræðu sem hefur
verið jörðuð af hálfu ráðamanna.
Ég vildi óska þjóðinni og alþing-
ismönnum þess að í framtíðinni
verði greidd atkvæði um öll stór-
mál skv. samvisku hvers og eins
alþingismanns en ekki skv. flokks-
línum. Það væri okkur kjósendum
og alþingismönnum fyrir bestu og
væri þá unnt að ganga hreint til
verks og ekki fela sig á bak við
flokkssvuntuna.
Hroki eða
tilfinningasemi?
Eftir Finn P.
Fróðason
Höfundur er innanhúss-
arkitekt, FHI.
„Þekktir vís-
indamenn,
bæði á sviði
líffræði og
jarðfræði
hafa komið með góð og
gild rök.“