Morgunblaðið - 12.01.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGINN 14. jan-úar eru 75 ár liðin síðanHf. Shell á Íslandi, for-veri Skeljungs hf., varstofnað. Af því tilefni
verður gert vel við starfsfólk og við-
skiptavini. Starfsfólki ásamt mök-
um er boðið á hátíðardagskrá í
Borgarleikhúsinu sem lýkur með
sýningu á nýjum söngleik, Sól og
mána, eftir Sálina og Karl Ágúst
Úlfsson. Viðskiptavinir munu einn-
ig njóta góðs af, því margvísleg til-
boð verða á Skeljungsstöðvunum í
afmælisvikunni. „Við ætlum að gera
okkur glaðan dag með starfsfólk-
inu,“ segir Kristinn Björnsson, for-
stjóri Skeljungs hf.
„Þetta byrjar á því að stjórnar-
formaðurinn heldur smáræðu,“
bætir hann við og lítur stríðnislega
á Benedikt Jóhannesson stjórnar-
formann sem ekki er seinn til svars:
„Það er alltaf verið að tala um að
þetta sé einhver smáræða. Ég sem
er búinn að undirbúa þriggja kort-
éra ræðu – minnst,“ segir hann og
hlær.
„Svo mun ýmislegt gerast á
Shell-stöðvunum sjálfum,“ heldur
Kristinn áfram. „Þar verða ýmis til-
boð fyrir viðskiptavini og standa
þau fyrst og fremst yfir afmælisvik-
una, sem hefst á þriðjudaginn, sjálf-
an afmælisdaginn.“
Lengsta samstarfið
„Skeljungur hf. á rætur að rekja
til hlutafélagsins Shell á Íslandi en
það var stofnað 14. janúar árið
1928,“ segir Kristinn. „Að baki því
stóðu íslenskir athafnamenn og
Shell-samsteypan. Shell er annar
stærsti hluthafinn í Skeljungi og er
ég viss um að þetta er umfangs-
mesta og lengsta samvinna í ís-
lensku viðskiptalífi þar sem erlend-
ir og innlendir aðilar eiga hlutafélag
saman. Að stofni til hafa íslensku
eigendurnir að einhverju leyti verið
þeir sömu, þó orðið hafi kynslóða-
skipti eins og gefur að skilja.“ For-
sagan að stofnun Hf. Shell á Íslandi
var sú að einkaleyfi Landsverslunar
til verslunar með olíuvörur var
numið úr gildi árið 1925 og hætti
hún störfum tveimur árum síðar.
Sama ár eða 1927 var Olíusalan hf.
stofnuð af fjórum íslenskum at-
hafnamönnum, þeim Björgúlfi
Ólafssyni lækni, Hallgrími Bene-
diktssyni stórkaupmanni, Hallgrími
A. Tuliníus stórkaupmanni og Gísla
J. Johnsen konsúli. Fimmti Íslend-
ingurinn bættist í hópinn þegar
stofnað var Hf. Shell á Íslandi og
var það Magnús Guðmundsson
hæstaréttarlögmaður. Samanlagt
áttu fimmmenningarnir 51% í félag-
inu og Shell-samsteypan 49%.
„Helsti hvatamaður að stofnun fé-
lagsins var Björgúlfur Ólafsson
læknir,“ segir Kristinn. „Hann var
m.a. læknir í nýlenduher Hollend-
inga í Austur-Indíum árið 1913 og
kynntist Shell í gegnum störf sín á
erlendum vettvangi. Hann fékk þá
hugmynd að efna til þessa sam-
starfs, varð fyrsti stjórnarformaður
félagsins og gegndi því starfi í mörg
ár.“
Sendinefnd til Sovétríkjanna
Kaflaskilin eru mörg í langri sögu
Shell á Íslandi. Nýr kapítuli hófst
þegar íslensk stjórnvöld gerðu við-
skiptasamning við Sovétríkin árið
1953, sem fól m.a. í sér kaup á olíu-
vörum þaðan. Þar með var ekki
lengur hægt að kaupa alla olíuna af
Shell.
Í desember 1955 var því stofnað
nýtt félag, Skeljungur hf., sem með
tímanum yfirtók rekstur og eignir
Hf. Shell á Íslandi. Við það minnk-
aði hlutur Shell og er í dag tæplega
21%.
„Íslensku olíufélögin komu á
þessum árum að þessum viðamiklu
samningum sem lauk ekki fyrr en
árið 1991,“ segir Kristinn. „Ég hóf
störf sem forstjóri hjá Skeljungi hf.
árið 1990 og fór einu sinni á vegum
Skeljungs hf. með sendinefnd ís-
lenska ríkisins til Sovétríkjanna.
Ég fór því árið 1990 í ferð til
Moskvu undir forystu ráðuneytis-
stjóra viðskiptaráðuneytisins.“
Fulltrúar olíufélaganna voru þarna
í tíu til tólf daga, en höfðu lítil af-
skipti af því sem var að gerast. „Það
var íslenska ríkið sem raunverulega
sá um innkaupin,“ segir Kristinn.
„Þegar heim var komið var samn-
ingurinn síðan framseldur íslensku
olíufélögunum til framkvæmda, öll-
um sameiginlega.“ Fulltrúar olíu-
félaganna voru þó ráðuneytis-
stjóranum til ráðuneytis meðan
samningaviðræðurnar fóru fram í
Moskvu. „Það var svo erfitt fyrir
einn mann að klára allt vodkað sem
þeir buðu mönnum upp á,“ segir
Kristinn og hlær. „En án gríns þá
voru þetta langir og erfiðir samn-
ingar og tíu dagar lágmarksdvöl í
Moskvu. Mér skilst þetta hafi
stundum teygst upp í hálfan mánuð
til þrjár vikur. Við vorum í auka-
hlutverki, því á þessum tíma réðum
við hvorki innkaups- né útsöluverð-
inu. Það var allt ákveðið af ríkinu.
Kaupverðið tók mið af skráðu
heimsmarkaðsverði, en síðan var
tekist á um álagninguna. Þá vildu
Sovétmenn alltaf sigla olíunni hing-
að á eigin skipum, þannig að það
þurfti líka að semja um fraktina.“
Lögmál frumskógarins
„Ég held það geri sér fáir grein
fyrir hvað viðskipti með olíu voru
lengi í ríkisviðjum á Íslandi,“ segir
Benedikt. „Í dag er þetta bara lög-
mál frumskógarins. Hvert olíufélag
fyrir sig leitar að besta verðinu á
markaðnum. Við tölum fyrst við
Shell og gerum grein fyrir því
hversu mikið okkur vantar af bens-
íni, flugvélaeldsneyti, svartolíu og
gasolíu fyrir næsta ár. Við fáum
verðtilboð og tölum svo við aðra og
athugum hvort við getum fengið
betra verð eða skilmála. Þannig að
sífellt er leitað eftir hagkvæmasta
verðinu.“ Skeljungur hf. er ekki
bundinn því að eiga viðskipti við
Shell. „Við erum með samninga við
þá, sem kveða á um það að við kaup-
um alla merkjavöru af þeim, s.s.
smurolíu og fleira,“ segir Kristinn.
„En fljótandi eldsneyti kaupum við
af þeim, enda sé verð og aðrir skil-
málar jafn hagkvæmir og best ger-
ist. Ef okkur býðst betra verð ann-
ars staðar, þá hefur Shell engar
athugasemdir við að við tökum því,“
segir Kristinn.
„Við höfum keypt frá Noregi,
Hollandi, Bretlandi og Finnlandi og
núna erum við að kaupa frá Eystra-
saltsríkjunum,“ bætir Benedikt við.
Samkeppni bönnuð með lögum
Viðskiptaumhverfið hefur tekið
miklum breytingum. Það var ekki
fyrr en í árslok 1991 að innflutn-
ingur á olíu til Íslands var gefinn
frjáls, í árslok 1992 að Verðlagsráð
hætti afskiptum af útsöluverði og í
september 1994 að numið var úr
gildi ákvæði um að olíufélögin yrðu
að selja á sama verði til allra við-
skiptavina. „Þegar ég tók við var
samkeppni bönnuð með lögum,“
segir Kristinn. „Það var bannað að
selja á öðru verði en Verðlagsstofn-
un ákvað og útsöluverðið var það
sama hjá öllum olíufélögunum á
bensíni, gasolíu og svartolíu. Ekki
mátti veita afslátt eða selja ódýrara
á einum stað en öðrum.“ „Þessar
hömlur voru ekki numdar úr gildi
að fullu fyrr en árið 1994, sem er al-
veg ótrúlegt í sjálfu sér,“ segir
Benedikt.
„Þegar Íslendingar fóru að ræða
inngöngu í Evrópska efnahags-
svæðið, þá áttuðu menn sig á því að
ekki væri lengur hægt að binda ol-
íufélögin við það að fá ekki einu
sinni að kaupa inn sjálf. Það bara
gekk ekki samkvæmt reglunum,“
segir Kristinn.
„Það voru líka allskonar sjóðir við
lýði, t.d. Innkaupajöfnunarsjóður,
sem var afnuminn 1992. Hann gerði
það að verkum að það skipti engu
máli hvenær farmur kom til lands-
ins, eða á hvaða verði og dollara-
gengi hann var keyptur. Þannig
voru verðbreytingar og gengis-
sveiflur jafnaðar út.“
Allar breytingar til lækkunar
„Þetta var með ólíkindum,“ segir
Benedikt. „Þá var engin Bensín-
orkustöð niður í Klettagörðum sem
seldi bensínlítrann fimm krónum
ódýrari. Verðlagsráð hefði stöðvað
það. Manni finnst þetta fráleitt
núna, en það eru innan við tíu ár
síðan. Og enn í dag er starfandi
Flutningsjöfnunarsjóður, sem við
greiðum lítragjald til. Þeim sjóði er
ætlað að greiða niður flutnings-
kostnað út á land. En verðið er
frjálst, þannig að í raun er aðeins
verið að taka peninga frá Skeljungi
og að hluta til Olís og færa yfir til
Esso.“ „Skeljungur hf. hefur verið
sterkur hér á Suðvesturhorninu og
því innheimt mikið fé sem síðan er
notað til að greiða niður flutnings-
kostnað í dreifbýli,“ segir Kristinn.
„Olíufélagið hf. sem er hlutfallslega
sterkast á landsbyggðinni fær þar
af leiðandi mun meira greitt úr
sjóðnum en hin félögin. Skeljungur
er því í þeirri undarlegu stöðu að
vera að greiða niður flutningskostn-
að aðalsamkeppnisaðilans. Þetta er
vitanlega löngu úrelt aðferðafræði.
Í fyrsta lagi eru allar aðdráttarleið-
ir orðnar svo miklu greiðari og
betri. Og í öðru lagi er þessi kostn-
aður reiknaður út af þeim sem skipa
stjórnina í Flutningsjöfnunarsjóði,
en það eru sömu menn og sátu áður
í gömlu Verðlagsstofnuninni og
sitja líka inni í annarri stofnun, sem
heitir Samkeppnisstofnun.“ „For-
stjóri Samkeppnisstofnunar, Georg
Ólafsson, er líka formaður þessa
sjóðs,“ segir Benedikt. „En það er
alveg ljóst að sú þróun í þjónustu ol-
íufélaganna sem hefur átt sér stað á
undanförnum árum er sambærileg
við það besta sem gerist í Evrópu,“
segir Kristinn. „Því menn hafa ver-
ið að taka upp allar þær nýjungar í
rekstri á bensínstöðvum og bensín-
afgreiðslustöðvum, sem best
reynsla er af í Evrópu og Banda-
ríkjunum og einnig er nú boðið upp
á mismunandi verð. Við getum orð-
að það svo að verðið eins og það er á
bensínstöð með fullri þjónustu er
mjög í anda þeirra viðmiða sem far-
ið var eftir hjá Verðlagsstofnun allt
til ársins 1992 þegar verðið var gef-
ið frjálst. Allar breytingar síðan þá
hafa orðið til lækkunar og þær eru
allar að frumkvæði olíufélaganna.“
Fyrsta vetnisstöðin
Sumardaginn fyrsta, 24. apríl
næstkomandi, verður opnuð hér á
landi fyrsta vetnisstöðin í heiminum
sem er ætluð til afgreiðslu til al-
mennra neytenda. Æðstu stjórn-
endur stórfyrirtækjanna Shell,
SHELL Á ÍSLANDI Í 75 ÁR
Olíuviðskipti úr viðjum
Starfsfólk Skeljungs gerir sér glaðan dag á þriðju-
daginn er það fagnar 75 ára afmæli Shell á Íslandi.
Þetta hefur verið tími mikilla breytinga, ekki síst á
því viðskiptaumhverfi sem olíufélögin búa við.
Bensínafgreiðsla Hf. Shell við Vesturgötu í kringum 1930. Þessi afgreiðsla var lengst af í umsjón Steindórs Einarssonar,
en henni var lokað á sjötta áratugnum.
Morgunblaðið/Sverrir
Afkoma Skeljungs hf. hefur aldrei verið betri en árið 2002
og á gengi krónunnar þátt í þeirri þróun að sögn Benedikts
Jóhannessonar stjórnarformanns.
Morgunblaðið/Sverrir
Breytingarnar á viðskiptaumhverfinu hafa verið ótrúlegar
síðan Kristinn Björnsson tók við sem forstjóri Skeljungs
fyrir rúmum áratug.